Στον τομέα της καταπολέμησης του οικονομικού εγκλήματος η χώρα μας έχει να επιδείξει μόνον σημαντικές αδυναμίες και ολιγωρία, μια κατάσταση που περιοδικά μας φέρνει στα πρόθυρα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. O νόμος 2331 του 1995 παρέμεινε, από την έναρξη ισχύος του, ουσιαστικά ανενεργός, ενώ η επιλογή της δημιουργίας Επιτροπής και όχι αυτόνομης υπηρεσίας ως αρμόδιας για την καταπολέμηση του βρώμικου χρήματος αποδείχτηκε ανεπιτυχής και ανώφελη. O κ. Σταύρος Α. Κάτσιος, επίκουρος καθηγητής Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και Διεθνούς Οικονομικού Εγκλήματος στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, μιλάει στην «K» για το ξέπλυμα χρήματος στην Ελλάδα, για όσα έπρεπε να γίνουν και δεν έγιναν, για τα πολλά και σοβαρά ερωτήματα που αιωρούνται σχετικά με την υπόθεση του Χρηματιστηρίου και για τις σημαντικές αδυναμίες που έχει επιδείξει όλα αυτά τα χρόνια η αρμόδια Επιτροπή.
– Εχουμε μια συνολική εικόνα των ποσοτικών διαστάσεων που έχει το οικονομικό έγκλημα στη χώρα μας;
– Είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει ακριβής καταγραφή λόγω φυσικά της ιδιομορφίας αυτών των δραστηριοτήτων. Μιλώντας με αριθμούς, οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για ποσό που κυμαίνεται στο 2,5%- 3% του ΑΕΠ.
– Το ξέπλυμα χρήματος έχει άμεσες επιπτώσεις στη διαφάνεια και στην πραγματική ανάπτυξη. Τι έχει γίνει για την πάταξή του;
– Είτε μιλάμε για το βρώμικο χρήμα του εγκλήματος είτε για το μαύρο της παραοικονομίας, έχουν κοινό παρονομαστή. Λέγεται κακή δημόσια διοίκηση, αναποτελεσματικοί μηχανισμοί και διαφθορά. H Ευρώπη ασχολείται με το θέμα από το 1991, με την έκδοση των πρώτων οδηγιών που ουσιαστικά εφήρμοζαν τις συστάσεις της Ομάδας Οικονομικής Δράσης του ΟΑΣΑ. Χρειάστηκε να περάσουν τέσσερα χρόνια για να εισάγει η Ελλάδα, ήδη καθυστερημένα, τον νόμο 2331/95. Μαζί του θεσπίστηκε και η δημιουργία της αρμόδιας μέχρι σήμερα Επιτροπής για τη συλλογή, επεξεργασία και αξιολόγηση πληροφοριών.
Αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για νόμο με πολλά προβλήματα, που χαρακτηρίζεται από προχειρότητα και αναποτελεσματικότητα. Οχι γιατί δεν ήταν αρκετά αυστηρός. Απλώς ήταν ένας νόμος που εισήχθη περισσότερο λόγω του κινδύνου παραπομπής της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για μη συμμόρφωση στις σχετικές κοινοτικές οδηγίες. Για να καθησυχάσουμε τους Ευρωπαίους δηλαδή και να μην πληρώσουμε πρόστιμα. Συμπτωματικά όλοι οι σχετικοί νόμοι για την καταπολέμηση του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος κατατίθενται κάθε φορά που κινδυνεύουμε να παραπεμφθούμε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αυτό δείχνει έλλειψη πολιτικής βούλησης, ήδη από το 1993.
– Ποια ήταν αυτά τα νομοτεχνικά προβλήματα;
– Αφορούσαν κυρίως θέματα κατάσχεσης/δήμευσης των περιουσιακών στοιχείων, αλλά και τη λειτουργία της ίδιας της Επιτροπής. Στην ουσία ήταν μια κακή αντιγραφή των κοινοτικών οδηγιών. Μια μετάφρασή τους έγινε και τίποτε περισσότερο.
Λάθος στελέχωση
– Πόσο έτοιμη ήταν η Επιτροπή να αντεπεξέλθει στις αρμοδιότητες της;
– Από τη δημιουργία της μέχρι σήμερα τηρεί μια εντελώς ανεξήγητη, άκρα μυστικοπάθεια. Φανταστείτε, δεν έχει καν ηλεκτρονική διεύθυνση. Σαφέστατα δεν εκπληρώνει βασικές προδιαγραφές που έχουν τεθεί σε διεθνές επίπεδο. H στελέχωσή της έγινε από, αυθαιρέτως χαρακτηριζόμενους, ως κατηρτισμένους και με εμπειρία στο ξέπλυμα χρήματος μόνιμους δημοσίους υπαλλήλους των συναρμόδιων υπουργείων. Δεν μπορώ όμως να καταλαλάβω, πού βρήκαν υπαλλήλους με αυτά τα προσόντα στα υπουργεία;
Στο εξωτερικό τα όργανα αυτά στελεχώνονται από τεχνοκράτες, γνώστες όχι μόνον των οικονομικών θεμάτων αλλά και της ψηφιακής τεχνολογίας. Εδώ νομίζουμε ότι αν μαζευτούμε μια φορά την εβδομάδα, σε ένα τραπέζι, σε κάποιο υπουργείο για να εξετάσουμε μια αναφορά ύποπτης συναλλαγής, επιτελούμε το καθήκον μας. Και υπάρχουν περιπτώσεις σημαντικών λαθών και παραλείψεων που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια. Υποθέσεις που κακώς παραπέμφθηκαν στην Εισαγγελική Αρχή, την ώρα που διέφευγαν άλλες, στις οποίες υπήρχε πράγματι νομιμοποίηση εσόδων. Και όχι από ναρκωτικά ή εγκληματικές πράξεις. Αναφέρομαι σε χρηματιστηριακές υποθέσεις. Επί δέκα χρόνια δεν γινόταν τίποτα. Ιδιαίτερα την εποχή της κατάρρευσης του Χρηματιστηρίου και του φερόμενου ως σκανδάλου της καταλήστευσης των μικρομεσαίων επενδυτών της Σοφοκλέους. Το αυτονόητο, τη δεδομένη χρονική περίοδο, ήταν να καθήσει η Επιτροπή να ασχοληθεί με το πού πήγαν τα χρήματα αυτά και να διερευνήσει τυχόν ποινικές ευθύνες. Και αν προέκυπταν ποινικές ευθύνες, να κατηγορούνταν στη συνέχεια οι υπεύθυνοι και για ξέπλυμα χρήματος. Ουδείς όμως ασχολήθηκε.
Υπόδειγμα η Τουρκία
– Τίθεται και ζήτημα εθνικής ασφάλειας;
– Η καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες αποτελεί στρατηγικό εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Αυτή η διάσταση μας διαφεύγει παντελώς. Θα πρέπει να χαράξουμε εθνική στρατηγική όχι μόνο για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος αλλά συνολικά για την αντιμετώπιση του οικονομικού εγκλήματος.
Το τραγικό με τη χώρα μας είναι ότι μολονότι αποτελεί το μοναδικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης στα Βαλκάνια, δεν έχει ακόμη καταφέρει να χρησιμοποιήσει την ευρωπαϊκή της δυναμική. Και έχουμε το παράδοξο να λειτουργεί νομοθετικό πλαίσιο σε διεθνή πρότυπα με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα σε βαλκανικές χώρες πολύ λιγότερο ανεπτυγμένες από την Ελλάδα. Αυτή τη στιγμή πρότυπο αποτελεί η αντίστοιχη τουρκική Επιτροπή για την καταπολέμηση του οικονομικού εγκλήματος. Οι Τούρκοι έκαναν σωστή δουλειά. Δημιούργησαν μια υπηρεσία με 150 άτομα· αυστηρά εξειδικευμένο προσωπικό, με υποδομή επεξεργασίας δεδομένων στα αμερικανικά πρότυπα, με επικεφαλής ακαδημαϊκούς και επιστήμονες και όχι δημοσίους υπαλλήλους. Συγκριτικά με τους Τούρκους, εμείς τώρα ξεκινάμε. Και πάλι καλά που οι νυν υπουργοί Οικονομίας και Δικαιοσύνης έδειξαν κάποιο ενδιαφέρον. Διότι οι υπουργοί της τελευταίας δεκαετίας δεν έκαναν το παραμικρό.
Ενημέρωση των πολιτών
– Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει για να κάνουμε λόγο για συγκροτημένη αντιμετώπιση του οικονομικού εγκλήματος στην Ελλάδα;
– Να δημιουργηθεί μια, επί της ουσίας, ανεξάρτητη μονάδα. Και όχι κατ’ ευφημισμόν. Που θα στελεχώνεται από ειδικούς επιστήμονες κι όχι από μόνιμους δημοσίους υπαλλήλους. Από πρόσωπα με κύρος και ικανότητες που θα προχωρούν ανεξάρτητα από πιέσεις. Μια υπηρεσία που θα έχει τη δυνατότητα να ξεφεύγει από τον έλεγχο του κάθε πολιτικού και του κάθε επιχειρηματία. Σε δεύτερο επίπεδο, να εκπαιδευτούν τα στελέχη του χρηματοπιστωτικού τομέα και να υπάρξει ενημέρωση των πολιτών. Δεν αντιλαμβάνομαι γιατί οι πολίτες δεν πρέπει να γνωρίζουν. Χωρίς την υποστήριξη των πολιτών είναι δυνατόν να καταπολεμηθεί το κύκλωμα που ξεπλένει χρήμα;