Αντιμέτωπη με την καχυποψία όχι μόνο της Λευκωσίας και παραγόντων της ελλαδικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά και -για άλλους λόγους- της μεγάλης πλειοψηφίας των καραμανλικών βουλευτών, η Ντ. Μπακογιάννη οφείλει να κινηθεί πολύ προσεκτικά. Τουλάχιστον σε πρώτη φάση. Από την άλλη πλευρά, όμως, όσοι στη διεθνή σκηνή πανηγύρισαν για την τοποθέτησή της στην κεφαλή της ελληνικής διπλωματίας αναμένουν από αυτή δραστικές παρεμβάσεις. Και εάν τους Τούρκους μπορεί να τους αγνοήσει, δεν ισχύει το ίδιο για τους Αμερικανούς.
Προφανώς, η χάραξη εξωτερικής πολιτικής δεν είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του εκάστοτε υπουργού. Από την άλλη πλευρά, όμως, όταν τη θέση αυτή κατέχει στέλεχος με υψηλό βαθμό πολιτικής αυτονομίας, όπως η Ντ. Μπακογιάννη, δεν λειτουργεί ως απλός εντολοδόχος του πρωθυπουργού. Βάζει με πολλούς τρόπους τη δική του σφραγίδα, συνδιαμορφώνοντας ουσιαστικά τις όποιες επιλογές.
Οι διεθνείς πιέσεις
Αυτό δεν είναι υποχρεωτικά κακό. Θα προσλάβει τέτοιο χαρακτήρα εάν οι θέσεις – εισηγήσεις της νέας υπουργού συνδυασθούν επί της ουσίας με ισχυρές διεθνείς πιέσεις και λειτουργήσουν συμπληρωματικά ως προς αυτές. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το Μέγαρο Μαξίμου θα γίνει «σάντουιτς» και ενδεχομένως υποχρεωθεί περισσότερο ή λιγότερο να προσαρμοστεί. Οπως έχει φανεί από τα γεγονότα, αντιμετωπίζει μάλλον φοβικά τα αναπόφευκτα διλήμματα στην εξωτερική πολιτική και ειδικότερα στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις. Το γεγονός ότι είναι -με αυτή την έννοια- σχετικά ευάλωτο σε υπερατλαντικές πιέσεις εκ των πραγμάτων μπορεί να διευρύνει τον ρόλο της Ντ. Μπακογιάννη. Προφανώς, ο πρωθυπουργός δεν πρόκειται να ρυμουλκηθεί σε κάποια εντυπωσιακή ανατροπή της εξωτερικής πολιτικής. Σ’ αυτό τον τομέα, όμως, ακόμα και φαινομενικά μικρές διαφοροποιήσεις έχουν συχνά μεγάλη σημασία και επιπτώσεις.
Η Ουάσιγκτον δεν είχε κανένα λόγο να είναι δυσαρεστημένη με τον Π. Μολυβιάτη. Οχι μόνο γιατί ήταν κατά παράδοση και πεποίθηση ατλαντιστής, αλλά και επειδή σε κρίσιμες στιγμές ήταν υποχωρητικός σε βαθμό που προκάλεσε μάλιστα έντονες κριτικές. Η υποχωρητικότητά του αυτή προέκυπτε από τη συχνά υπερβολική εκτίμησή του πως η προβολή αντίστασης θα κόστιζε περισσότερο στη χώρα.
Ορια και αναστολές
Οι Αμερικανοί ήταν ανομολόγητα επιφυλακτικοί απέναντί του, γιατί σωστά θεωρούσαν ότι η υποχωρητικότητά του σε θέματα άμεσου εθνικού ενδιαφέροντος είχε ένα όριο. Αν και λόγω του προσεκτικού χειρισμού δεν μπόρεσαν να του επιρρίψουν ευθύνες, του καταλόγισαν ότι στην κρίσιμη στιγμή, η κυβέρνηση Καραμανλή εμφανίσθηκε απρόθυμη να γίνει σημαιοφόρος του σχεδίου Ανάν και κυρίως αρνήθηκε να «βάλει το μαχαίρι στον λαιμό» του Τ. Παπαδόπουλου. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Π. Μολυβιάτης φρόντισε να το επισημάνει στην αποχαιρετιστήρια ομιλία του. Και εμμέσως πλην σαφώς να αντιδιαστείλει τη στάση του με τη στάση της Ντ. Μπακογιάννη, η οποία τότε είχε επιχειρήσει εμμέσως πλην σαφώς να εκβιάσει τους Ελληνοκυπρίους.
Η νέα υπουργός δεν έχει την ανάγνωση των γεωπολιτικών δεδομένων του προκατόχου της, ούτε τις δικές του αναστολές και τα δικά του όρια. Αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο ακόμα και το εθνικό συμφέρον. Επιπλέον, σε αντίθεση με την παραδοσιακή μετρημένη και μάλλον «στατική» διπλωματία του Π. Μολυβιάτη, η Ντ. Μπακογιάννη ακολουθεί τη σύγχρονη σχολή της διπλωματίας των δημοσίων σχέσεων, σε βαθμό που της ταιριάζει ο όρος «διπλωματικός μπιζιμποντισμός». Με άλλα λόγια, μοιάζει περισσότερο με τον Γ. Παπανδρέου, παρά με τον προκάτοχό της, όχι μόνο όσον αφορά το στυλ, αλλά και όσον αφορά την ουσία. Η εκλεκτική συγγένεια είναι αρκετά εμφανής για να μην ξενίζει. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι η Ουάσιγκτον διατηρεί προνομιακές σχέσεις και με τους δύο, όπως και δεν είναι τυχαίο ότι τους προτιμάει η Αγκυρα.
Κρίσιμη διαφορά
Είναι τουρκική εφημερίδα που αποκάλεσε την Ντ. Μπακογιάννη «θηλυκό Γιώργο», αλλά ο χαρακτηρισμός θα μπορούσε άνετα να είναι και αμερικανικός. Η κρίσιμη διαφορά είναι ότι τα περιθώρια κινήσεων της νέας υπουργού είναι πολύ μικρότερα από εκείνα του Γ. Παπανδρέου. Τότε, ήταν η εποχή της «σποράς» και των ελπίδων για μια εποικοδομητική συνεννόηση. Σήμερα, έπειτα από εξίμισι χρόνια, οι ελπίδες έχουν σε μεγάλο βαθμό μαραθεί. Οι Τούρκοι θεωρούν ότι έχει περάσει ο χρόνος της «επώασης» και είναι καιρός για «θερισμό». Οχι μόνο διατηρούν αναλλοίωτη την επεκτατική τους πολιτική, αλλά και πιέζουν τα πράγματα, με σκοπό να αποσπάσουν απτά κέρδη στο Αιγαίο. Και θα πίεζαν πολύ περισσότερο, εάν δεν είχαν την προτεραιότητα της ενταξιακής τους πορείας.
Ο Π. Μολυβιάτης παρέμεινε στη γραμμή εγκλωβισμού της προκλητικότητας και του επεκτατισμού της Αγκυρας στο πλαίσιο των ευρωτουρκικών σχέσεων. Αλλαξε, όμως, την πολιτική των Κ. Σημίτη και Γ. Παπανδρέου για συνολική διευθέτηση στο Αιγαίο, θεωρώντας δικαιολογημένα ότι έτσι όπως έχουν τα πράγματα από μια τέτοια διαδικασία η Ελλάδα θα έβγαινε χαμένη. Γι’ αυτό και χωρίς να διακόψει την αλυσίδα των λεγόμενων διερευνητικών επαφών, επί της ουσίας πάγωσε την άτυπη διμερή διαπραγμάτευση.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν η Ντ. Μπακογιάννη θα συνεχίσει ή θα αλλάξει την πολιτική στα ελληνοτουρκικά. Οι Αμερικανοί θα το ήθελαν. Αυτό, όμως, που κυρίως τους ενδιαφέρει είναι να μην εκτραπεί η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας. Και επειδή υπάρχει το εμπόδιο του Κυπριακού, επιδιώκουν την άρση του με την δρομολόγηση μιας νέας κινητικότητας. Εάν καταφέρουν να επιβάλουν μια παραλλαγή του σχεδίου Ανάν, τόσο το καλύτερο. Δεν θα τους πείραζε, όμως, εάν εγκλώβιζαν διπλωματικά τη Λευκωσία και της φόρτωναν την ευθύνη ενός ναυαγίου, κατά τρόπο που θα απάλλασσε την Αγκυρα από τις δεσμεύσεις της έναντι της Ε.Ε. όσον αφορά την Κυπριακή Δημοκρατία.
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, οι ΗΠΑ αναμένουν από τη νέα υπουργό Εξωτερικών δείγματα γραφής πρωτίστως στο μέτωπο του Κυπριακού. Για την ακρίβεια, αναμένουν από αυτή να ασκήσει πιέσεις στον πρόεδρο Παπαδόπουλο προς αυτήν την κατεύθυνση. Προφανώς, η διπλωματική ρητορική επικαλείται την κοινά αποδεκτή ανάγκη να επιλυθεί το Κυπριακό, αλλά ο πραγματικός πολιτικός στόχος είναι η παγίδευση της Λευκωσίας.
Στενά περιθώρια
Η Ντ. Μπακογιάννη, όμως, είναι αρκετά έμπειρη για να μην «αυτοκτονήσει» πολιτικά, παίζοντας ωμά αυτό τον ρόλο. Ειδικά μετά τις μάλλον έντονες αντιδράσεις που προκάλεσε η τοποθέτησή της στο υπουργείο Εξωτερικών, δεν έχει -προς το παρόν τουλάχιστον- πολλά περιθώρια να βγει μπροστά. Είναι ενδεικτικό ότι προσπάθησε αμέσως να εκτονώσει τη διάχυτη καχυποψία για τις προθέσεις της, διασκεδάζοντας την εντύπωση πως θα διαφοροποιήσει την εξωτερική πολιτική. Εξίσου ενδεικτικό είναι ότι έσπευσε να επικοινωνήσει με τον πρόεδρο Παπαδόπουλο και να του δώσει εντυπωσιακές διαβεβαιώσεις.
Στο ίδιο πλαίσιο εγγράφεται η αποστροφή της ότι «το σχέδιο Ανάν αποτελεί παρελθόν και ιστορία». Και πρόκειται για αποστροφή, αφού η ίδια έχει δηλώσει ότι η λύση του Κυπριακού πρέπει να στηριχθεί σε τρεις άξονες: στο κοινοτικό κεκτημένο, στα ψηφίσματα του ΟΗΕ και στο σχέδιο Ανάν. Ανεξαρτήτως πώς τα εννοεί η κάθε πλευρά, η θέση αυτή είναι ταυτόσημη με τη θέση της Λευκωσίας.
Προφανώς, οι Αμερικανοί κατανοούν τις δυσχέρειες της νέας υπουργού και μ’ αυτή την έννοια θα αποφύγουν να την πιέσουν ασφυκτικά. Θα της δώσουν χρόνο, αλλά όχι πάρα πολύ, γιατί τα περιθώρια εκ των πραγμάτων στενεύουν. Οι διπλωματικές επαφές και κυρίως η επικείμενη συνάντηση του Τ. Παπαδόπουλου με τον Κ. Ανάν αποτελούν πρόδρομα φαινόμενα της κυοφορούμενης νέας διπλωματικής πρωτοβουλίας στο μέτωπο του Κυπριακού.
Προφανώς, η Αθήνα δεν μπορεί να έλθει χωρίς κάποιο κόστος σε αντίθεση με τις επιθυμίες της Ουάσιγκτον. Από την άλλη πλευρά όμως, και στο πλαίσιο αυτού του ανισοβαρούς συσχετισμού δυνάμεων, υπάρχουν κάποια όρια. Επί Π. Μολυβιάτη η ελληνική διπλωματία ήδη έπαιζε αρκετά μακριά απ’ αυτά τα όρια. Το κρίσιμο ερώτημα με την Ντ. Μπακογιάννη δεν είναι τόσο εάν θα απομακρυνθεί ακόμα περισσότερο από αυτά, όσο το εάν θα δρομολογηθούν διαδικασίες, που θα οδηγήσουν τα εθνικά θέματα σε ολισθηρούς δρόμους.