Μετά μία δύσκολη διετία, η Λευκωσία έχει καταφέρει όχι μόνο να ισορροπήσει το διπλωματικό παιχνίδι για το Κυπριακό, αλλά σε μεγάλο βαθμό να το φέρει και στα μέτρα της. Το γεγονός αυτό κατέστησε και τις επαφές του Τ. Παπαδόπουλου στην Αθήνα αυτή την εβδομάδα πολύ πιο άνετες. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν πραγματικά για τους περαιτέρω χειρισμούς, αλλά οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν ότι επί της ουσίας δεν υφίσταται η ταύτιση που προκύπτει από τις επίσημες δηλώσεις. Για την ακρίβεια, η κυβέρνηση Καραμανλή, χωρίς να διαφοροποιείται εμφανώς, θεωρεί ότι ο Κύπριος πρόεδρος παίζει πιο πολύ στο όριο απ’ όσο θα ήθελε η ίδια. Η διαφορά αυτή ήταν πιο έντονη και εμφανής το προηγούμενο διάστημα, όταν οι πιέσεις ήταν ασφυκτικές. Σήμερα, ανιχνεύεται δυσκολότερα και μόνο στο επίπεδο της ατμόσφαιρας.
Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, ο Τ. Παπαδόπουλος έφυγε ενθουσιασμένος από τη συνάντησή του με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Από τον πολύπειρο Κ. Παπούλια δεν άκουσε τα γνωστά στερεότυπα για τη συμπαράσταση της Ελλάδας. Ακουσε επί της ουσίας συγκεκριμένες απόψεις, οι οποίες επιβεβαιώνουν ότι σε αυτό το επίπεδο υφίσταται στρατηγική συναντίληψη. Αριστα πήγε και η συνάντηση με τον πρωθυπουργό, ο οποίος εμφανίσθηκε διατεθειμένος να παίξει ενεργά από τη δική του θέση στο νέο θετικό διπλωματικό περιβάλλον.
Ενδιαφέρον είχε και η συνάντηση του Κύπριου προέδρου με την Ντ. Μπακογιάννη, η οποία όχι μόνο ευθυγραμμίσθηκε, αλλά και κατέβαλε προσπάθεια να σπάσει τον πάγο. Καλά πληροφορημένες πηγές υποστηρίζουν ότι ο συνομιλητής της αντιμετώπισε το άνοιγμά της ευγενικά, αλλά και με κάποια επιφύλαξη. Προφανώς, αναμένει τις κινήσεις της. Θα έχουν, άλλωστε, σύντομα την ευκαιρία να τα ξαναπούν, αφού η νέα υπουργός Εξωτερικών θα μεταβεί τον Απρίλιο στη Λευκωσία.
Αλλαγή κλίματος
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα δύο γεγονότα που άλλαξαν το κλίμα στο μέτωπο του Κυπριακού ήταν η έγκριση του χρηματοδοτικού κανονισμού της Ε.Ε. προς τους Τουρκοκυπρίους και το κοινό ανακοινωθέν της συνάντησης του Τ. Παπαδόπουλου με τον γ.γ. του ΟΗΕ. Υπενθυμίζουμε ότι στις 27 Φεβρουαρίου οι «25» ενέκριναν την αποσύνδεση των δύο κοινοτικών κανονισμών. Ετσι απελευθερώθηκαν τα 139 εκατ. ευρώ της βοήθειας προς τους Τουρκοκυπρίους (υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα επενδυθούν σε ελληνοκυπριακές περιουσίες), ενώ θα συζητηθεί χωριστά ο επίμαχος κανονισμός για το απ’ ευθείας εμπόριο των Κατεχομένων με την Ευρώπη.
Με την εξέλιξη αυτή υπέστη καίριο πλήγμα το προπαγανδιστικό επιχείρημα ότι οι Ελληνοκύπριοι προσπαθούν να απομονώσουν και να στραγγαλίσουν οικονομικά τους Τουρκοκυπρίους. Ας σημειωθεί ότι η Λευκωσία υποστήριζε την έγκριση του χρηματοδοτικού κανονισμού. Το εμπόδιο ήταν ότι από τον Ιούνιο 2004 η Αγκυρα και οι υποστηρικτές της μέσα στην Ε.Ε. είχαν καταφέρει να τον κάνουν πακέτο με τον κανονισμό για το απ’ ευθείας εμπόριο, η εφαρμογή του οποίου θα οδηγούσε στην έμμεση αναγνώριση του ψευδοκράτους.
Η τουρκική διπλωματία και οι υποστηρικτές της προσπάθησαν να εκμεταλλευθούν το θετικό κλίμα που επικρατούσε τότε στην Ευρώπη για τους Τουρκοκυπρίους (λόγω της θετικής ψήφου τους στο δημοψήφισμα τον Απρίλιο 2004) για να δημιουργήσουν πολιτικό τετελεσμένο. Οι ασφυκτικές πιέσεις της Ουάσιγκτον και πολλών Ευρωπαίων, όμως, έπεσαν στο κενό. Η Λευκωσία αντιστάθηκε σθεναρά και παραλλήλως υπέβαλε εποικοδομητικές προτάσεις για την άρση του αδιεξόδου. Για να εγκρίνει τον επίμαχο κανονισμό είχε θέσει τρεις όρους:
– Το εμπόριο των Κατεχομένων να διεξάγεται μόνο από το λιμάνι της Αμμοχώστου, με καθεστώς συνδιαχείρισης των κυπριακών αρχών με τους Τουρκοκυπρίους και υπό τον έλεγχο της Ε.Ε.
– Η νεκρή περιφραγμένη περιοχή της Αμμοχώστου (Βαρώσια) να επιστραφεί στους Ελληνοκυπρίους ιδιοκτήτες της.
– Να σταματήσει η πώληση και η εκμετάλλευση ελληνοκυπριακών περιουσιών στα Κατεχόμενα.
Η αυστριακή προεδρία
Αποφασιστικό ρόλο για να φθάσουμε στην απόφαση των «25» έπαιξε η αυστριακή προεδρία. Είναι σημαντικό ότι σύμφωνα με αυτήν την απόφαση, ο κανονισμός για το εμπόριο θα τεθεί υπό διαπραγμάτευση στους κόλπους της Ενωσης, σε μία βάση που προσεγγίζει πολύ τις προτάσεις της Λευκωσίας, η οποία και διατηρεί το δικαίωμα του βέτο.
Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών επιχείρησε να αποτρέψει την αποσύνδεση των δύο κανονισμών, αλλά απέτυχε. Ακόμα και η Βρετανία συναίνεσε για να μην απομονωθεί. Στο κενό έπεσε και η προσπάθεια του κ. Γκιουλ ο κανονισμός για το εμπόριο να «παραμείνει στο τραπέζι χωρίς όρους», δηλαδή να απαλειφθούν οι αναφορές που παραπέμπουν σε συζήτηση αφ’ ενός για το καθεστώς της Αμμοχώστου κι αφ’ ετέρου για την παύση της εκμετάλλευσης ελληνοκυπριακών περιουσιών στα Κατεχόμενα. Υπενθυμίζουμε ότι το ζήτημα της επιστροφής των Βαρωσίων τίθεται πια ως προκαταρκτικό και όχι ως μέρος της λύσης, όπως επιθυμεί η τουρκική πλευρά.
Μόνο ο επίτροπος κ. Ολι Ρεν αντιδρά στο γεγονός ότι το ζήτημα έχει τεθεί σε νέα βάση. Παραμένει στη θέση που είχε διαμορφωθεί τον Ιούνιο 2004 για απ’ ευθείας εμπόριο χωρίς προϋποθέσεις, όπως δηλαδή επιδιώκουν η Αγκυρα και το ψευδοκράτος.
Η σημαντική αυτή εξέλιξη σφράγισε εκ των πραγμάτων και τη συνάντηση Παπαδόπουλου – Ανάν στο Παρίσι. Είναι σημαντικό ότι το κοινό ανακοινωθέν αντανακλά σε μεγάλο βαθμό τις επιδιώξεις της Λευκωσίας. Σ’ αυτό ίσως έπαιξε ρόλο και το γεγονός ότι ο σημερινός γ.γ. του ΟΗΕ αποχωρεί στο τέλος του χρόνου από τη θέση του και ακριβώς γι’ αυτό είναι λιγότερο ευάλωτος στις αμερικανικές πιέσεις.
Δεν είναι μόνο ότι η επιδιαιτησία έχει εξαφανισθεί από το τραπέζι. Εγινε, επίσης, δεκτή η θέση της Λευκωσίας ότι πρέπει να προηγηθεί επαρκής προετοιμασία του εδάφους σε επίπεδο τεχνικών επιτροπών. Αυτές θα συζητήσουν και την εφαρμογή Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, όπως η περαιτέρω απαγκίστρωση στρατιωτικών δυνάμεων από την πράσινη γραμμή, η αφαίρεση των ναρκών και η πλήρης αποστρατιωτικοποίηση της Μεγαλονήσου. Εάν διαπιστωθεί πρόοδος, θα μεταβεί στην Κύπρο ο αναπληρωτής γ.γ. του ΟΗΕ Ιμπαχήμ Γκαμπάρι για επαφές με σκοπό την επανέναρξη των διακοινοτικών συνομιλιών.