Η πολιτική ένταση στην Τουρκία εξελίσσεται ως αντιπαράθεση γύρω από τον θεσμό που συμβολίζει το κράτος. Οι επερχόμενες εκλογές του προέδρου της Δημοκρατίας προβλέπεται να γίνουν από το Κοινοβούλιο και μερικούς μήνες αργότερα πρέπει να γίνουν βουλευτικές εκλογές. Η αντιπολίτευση, ο στρατός, το βαθύ κράτος φοβάται ότι η πλειοψηφία της Βουλής θα εκλέξει ως πρόεδρο της Δημοκρατίας τον σημερινό πρωθυπουργό Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Αυτό θεωρείται από ορισμένους πλήγμα μεγαλύτερο και από την εκλογή του κ. Ερντογάν στην πρωθυπουργία. Η καρδιά του κράτους θα έχει καταληφθεί από κάποιον, η σύζυγος του οποίου φοράει μαντίλα. Περισσότερο φοβούνται τη σύζυγο! Τρέμουν τη συμπαθέστατη κυρία Εμινέ. Οι στρατηγοί θα αναγκαστούν να καταργήσουν τις ωραίες δεξιώσεις μετά συζύγων, προκειμένου να μην εμφανιστεί η σύζυγος του προέδρου της χώρας με ισλαμικό σύμβολο. Ηδη οι δεξιώσεις που οργανώνουν οι στρατιωτικοί, οι δικαστικοί, κ.λπ. είναι μόνο για άνδρες, έφοσον έχουν κληθεί και υπουργοί! Ετσι αποφεύγουν το εφιαλτικό θέαμα των υπουργικών συζύγων…
«Σώστε το κράτος»
Η υπόθεση της μαντίλας φαίνεται αστεία για έναν Δυτικό, αλλά στην Τουρκία δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση. Αλλωστε εδώ και 150 χρόνια, η πολιτική ελίτ της χώρας συγκινείται με το ίδιο σύνθημα: «Σώστε το κράτος». Κάποτε ήταν η παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, μετά το νεοσύστατο κράτος της Τουρκίας, μετά ο αγώνας εναντίον των κομμουνιστών, ο αγώνας εναντίον της κουρδικής τρομοκρατίας, σήμερα ο κίνδυνος του πολιτικού ισλάμ, το οποίο είναι πιο επικίνδυνο απ’ όλους τους κινδύνους επειδή κερδίζει τον λαό! Η κρατική γραφειοκρατία όλα αυτά τα χρόνια έκανε ό,τι νόμιζε για να σώσει το κράτος, έχασε όμως τον λαό.
Φαίνεται όμως ότι διατηρεί τη συμπάθεια της αμερικανικής διοίκησης, η οποία για δικούς της λόγους κρατά αποστάσεις από την κυβέρνηση Ερντογάν. Γι’ αυτό εξαιρετικό ενδιαφέρον είχε η εκδήλωση του γνωστού ινστιτούτου Brookings στην Ουάσιγκτον, την εβδομάδα αυτή. Στο ξενοδοχείο St. Regis εκπληρώθηκε η επιθυμία του μεγιστάνα και φιλάνθρωπου, του Σακίπ Σαμπαντσί, του ομώνυμου επιχειρηματικού ομίλου. Ηθελε να θεσμοθετηθεί διεθνές βραβείο για επιστήμονες με αξιόλογη εργασία σε πολιτικές και κοινωνικές επιστήμες. Οι κληρονόμοι εκπλήρωσαν την επιθυμία του εκλιπόντος και ανέθεσαν στο Πανεπιστήμιο Σαμπαντσί (ναι, ο όμιλος χρηματοδοτεί και πανεπιστήμιο) μαζί με το ινστιτούτο Brookings, να οργανώσει τον διαγωνισμό. Η εκδήλωση για την απονομή των πρώτων βραβείων συνέπεσε με την όξυνση του πολιτικού κλίματος και τη συναλλαγματική κρίση.
Γεύμα με διπλωμάτες
Στην εκδήλωση απονομής των βραβείων τιμώμενος ομιλητής ήταν ο Πολ Γούλφοβιτς, πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, πρώην υφυπουργός Αμυνας των ΗΠΑ. Στην ομιλία του δεν παρέλειψε να κάνει αναφορές σε φράσεις του Ατατούρκ για «τον δρόμο που άνοιξε προς την πρόοδο και τον πολιτισμό», επισημαίνοντας την κατεύθυνση που πρέπει να πάρει η χώρα. Ισως όμως μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχουν όσα ειπώθηκαν σε γεύμα που πραγματοποιήθηκε κατά το διήμερο των εκδηλώσεων στην Ουάσιγκτον. Ο πρόεδρος του ινστιτούτου Brookings, κ. Στρόουμπ Τάλποτ, υφυπουργός Εξωτερικών στην προεδρία Κλίντον, κάλεσε στο γεύμα τέσσερις επιφανείς διπλωμάτες που διετέλεσαν πρέσβεις των ΗΠΑ στην Αγκυρα. Οι κ. Αμπράμοβιτς, Εντελμαν, Πάρις, Γκρόσμαν -η dream team της αμερικανικής διπλωματίας στην περιοχή- δεν είχαν κανένα λόγο να μη μιλήσουν ανοιχτά με τους Τούρκους προσκεκλημένους. Από τα μικρά θέματα έως και τα πολύ μεγάλα. Διατύπωσαν την οργή τους για την τηλεταινία «Η κοιλάδα των Λύκων» που έχει μεγάλη επιτυχία στην Τουρκία και στην οποία ήρωες Τούρκοι κατατροπώνουν Αμερικανούς! Καθώς και για την επίσημη επίσκεψη αντιπροσωπείας της Χαμάς στην Αγκυρα.
Στο γεύμα φαίνεται ότι συζητήθηκαν όλα τα θέματα. Οπως «το αδιανόητο» να εκλεγεί πρόεδρος της Δημοκρατίας κάποιος που η σύζυγός του φοράει μαντίλα, καθώς και ότι η Τουρκία υποτίθεται ότι θα χάσει την αξία που έχει ως μοντέλο μουσουλμανικής χώρας με κοσμικό κράτος. Παράλληλα, ακούστηκαν από την τουρκική πλευρά κυρίως ανησυχίες ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση θα προσπαθήσει να πιέσει την Τουρκία με το Κυπριακό και το θέμα των Κούρδων. Θέματα που δεν έχουν λυθεί τα τελευταία πενήντα χρόνια, είπαν, επιδιώκεται να λυθούν τώρα και μάλιστα κατά την οπτική των ευρωπαϊκών χωρών.
Βέβαια, ο πρωθυπουργός Ερντογάν δεν θα περιμένει από την «Κ» να ενημερωθεί για την ομοβροντία κατηγοριών και υπερβολών που ακούστηκαν στο γεύμα. Μεταξύ των συνδαιτημόνων ήταν και ο γιος του Μπιλάλ, που είχε κληθεί με την ιδιότητα του εμπειρογνώμονα της Παγκόσμιας Τράπεζας. Οι Αμερικανοί φρόντισαν αξιόπιστος μάρτυρας της οικογενείας να ενημερώσει τον πρωθυπουργό.
Το ενδεχόμενο η Τουρκία να εξελιχθεί σε ένα «κανονικό» ευρωπαϊκό κράτος, όπου οι θεσμοί λειτουργούν, χωρίς να είναι διαρκώς σε εκστρατεία εναντίον κάποιου εσωτερικού εχθρού, δεν εξετάστηκε.
Η απάντηση του Ερντογάν δόθηκε πάλι στο εξωτερικό, την Πέμπτη. Στην επίσκεψή του στο Βερολίνο, επέκρινε δημοσίως τον πρέσβη της Τουρκίας, επειδή Τούρκοι με γερμανική υπηκοότητα κατήγγειλαν ότι η πρεσβεία δεν τους δίνει βίζα εφόσον φορούν μαντίλα. Ο πρέσβης αναγκάστηκε να δικαιολογηθεί ότι εφαρμόζει εγκυκλίους και ο κ. Ερντογάν δεν έχασε την ευκαιρία να πει ότι ακόμα κι αν υπάρχουν θα τις καταργήσει.
Χάρτινος τίγρης η τουρκική οικονομία
Σε πρώτη επιφανειακή ανάγνωση η οικονομική κρίση στην Τουρκία δεν δικαιολογείται. Η οικονομία αναπτύσσεται με ετήσιο ρυθμό 7,4% τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις καλύπτουν σχεδόν το μισό του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών της χώρας. Ο πληθωρισμός έχει μειωθεί σε μονοψήφιο αριθμό και το έλλειμμα του Δημοσίου ήταν πέρυσι 1,9% του ΑΕΠ, πολύ κάτω από το όριο της συνθήκης Μάαστριχτ του 3%. Επίσης κάτω από το όριο Μάαστριχτ είναι πλέον το δημόσιο χρέος, αφού είναι στο 56% του ΑΕΠ. Κι όμως πίσω από την εικόνα αυτή της δυναμικής ανάπτυξης και δημοσιονομικής εξυγίανσης κρύβεται η πραγματική οικονομία, που χαρακτηρίζεται από μεγάλο έλλειμμα του ισοζυγίου, χαμηλή παραγωγικότητα σε τομείς εντάσεως εργασίας όπως ο εκτεταμένος κλάδος της κλωστοϋφαντουργίας και η πτώση της αποταμίευσης που ενισχύει την κατανάλωση εισαγόμενων προϊόντων.
Η κάλυψη του ελλείμματος του ισοζυγίου έγινε χάρη στην ανατίμηση του νομίσματος, σε μια περίοδο χαμηλού κόστους χρήματος. Μόλις άλλαξαν οι συνθήκες και η παγκόσμια οικονομία μπήκε σε περίοδο ανόδου των επιτοκίων, τα γρήγορα κεφάλαια άρχισαν να αναζητούν ασφαλέστερες τοποθετήσεις. Είναι η ώρα της κρίσης που αποκαλύπτει τα προβλήματα. Το χρέος της χώρας είναι σχετικά μικρό αλλά είναι βραχυπρόθεσμο! Τα τελευταία τρία χρόνια το βραχυπρόθεσμο χρέος αυξήθηκε από 16 δισ. σε 40 δισ. δολ. Προφανώς επειδή ήταν χαμηλότερα τα επιτόκια. Τώρα όμως που τα επιτόκια είναι ανοδικά, προκαλούν επιπλέον εκροή κεφαλαίων. Επιπλέον, η τουρκική οικονομία χρειάζεται 600 εκατ. δολάρια την εβδομάδα για να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της. Και για να συνεχίσει να προσελκύει συνάλλαγμα πρέπει να περιοριστεί η ανατίμηση του τουρκικού νομίσματος που υπολογίζεται σε 50% τα τρία τελευταία χρόνια. Ηδη η υποτίμηση της λίρας υπολογίζεται τις τελευταίες εβδομάδες σε 15%. Η συνέχεια θα δείξει αν είναι επαρκής.
Τα τελευταία χρόνια πράγματι υπήρχε αύξηση των εξαγωγών αλλά οι εισαγωγές αυξήθηκαν ταχύτερα. Το 60% της ανάπτυξης υπολογίζεται ότι χρηματοδοτήθηκε από την καταναλωτική πίστη και γι’ αυτό τα κέρδη των τραπεζών αυξήθηκαν θεαματικά. Αυτή όμως η άνθηση εισοδημάτων και κατανάλωσης προκάλεσε έκρηξη στο έλλειμμα του ισοζυγίου. Οι Τούρκοι, έπειτα από πολλές δεκαετίες προστατευτισμού και κρατικοδίαιτων εθνικών βιομηχανιών, ανακάλυψαν τα εισαγόμενα προϊόντα και τα προτιμούν!