Ενας ανασχηματισμός έχει το επικοινωνιακό πλεονέκτημα ότι κατά κανόνα δημιουργεί την εντύπωση ενός νέου ξεκινήματος. Αυτό ισχύει και για τις πρόσφατες αλλαγές προσώπων στα ηγετικά όργανα του ΠΑΣΟΚ. Δεν είναι τυχαίο ότι η πρωτοβουλία του Γ. Παπανδρέου έγινε κατά κανόνα δεκτή με θετικά σχόλια από τα Μέσα. Εστω και πρόσκαιρα, δημιούργησε την αίσθηση ενός στιβαρού ηγέτη και αναζωπύρωσε τις ελπίδες.
Αναμφίβολα, η κίνησή του υπαγορεύθηκε από την πίεση που του ασκεί το φάσμα της διαφαινόμενης εκλογικής ήττας. Ειδικά μετά τα όχι ικανοποιητικά για τους «πράσινους» αποτελέσματα των δημοτικών και νομαρχιακών εκλογών, το κλίμα γι’ αυτόν είχε καταστεί βαρύ. Οχι μόνο στον κομματικό μηχανισμό, αλλά και στη βάση της παράταξης.
Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ έπρεπε κάτι να κάνει για να ανατάξει το ηθικό της παράταξης, να ξαναμπεί στη μάχη για την εξουσία και βεβαίως για να σταθεροποιήσει την αρχηγική θέση του. Μπορεί να μην αντιμετωπίζει συγκροτημένη εσωκομματική αντιπολίτευση, αλλά η αμφισβήτηση της ικανότητάς του να οδηγήσει την παράταξη σε νίκη είναι διάχυτη.
Συστράτευση στελεχών
Ο Γιώργος Παπανδρέου έβαλε όλα τα πρωτοκλασάτα στελέχη στο παιχνίδι για τρεις κυρίως λόγους:
ΒΠρώτον, για να επιτύχει τη συσπείρωση της παράταξης.
ΒΔεύτερον, γιατί οι επιλογές των προσώπων δεν αφορούν μόνο τις εσωκομματικές ισορροπίες. Υπάρχει και μια άλλη διάσταση, αφού αρκετοί από τους πρωτοκλασάτους συνδέονται με εξωκομματικά κέντρα ισχύος. Ουσιαστικά, ο Γιώργος Παπανδρέου κάνει και ένα άνοιγμα προς αυτήν την κατεύθυνση, προσδοκώντας μια πιο δυναμική υποστήριξη.
ΒΤρίτον, για να δημιουργήσει συνθήκες πολιτικής συνυπευθυνότητας. Αυτό εννοούσε ο νέος γραμματέας Ν. Αθανασάκης όταν δήλωνε: «Ή θα νικήσουμε όλοι μαζί ή θα χάσουμε όλοι μαζί».
Ολα αυτά δεν σημαίνουν ότι ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ είναι διατεθειμένος να συνδιοικήσει. Δεν αποκλείεται καθόλου, μάλιστα, να χρησιμοποιήσει το κλίμα συστράτευσης για να αντιμετωπίσει με πυγμή εκδηλώσεις αμφισβήτησης. Από το περιβάλλον του, μάλιστα, έγιναν σχετικές διαρροές, με έμμεσο αποδέκτη τον Β. Βενιζέλο. Μετά μια περίοδο διακυμάνσεων, ο πληθωρικός δελφίνος φαίνεται το τελευταίο διάστημα να βρίσκει μια ισορροπημένη και ευέλικτη γραμμή πλεύσης. Συνεχίζει, βεβαίως, να προβάλλει τον εαυτό του ως εναλλακτική λύση, αλλά αποφεύγει κινήσεις που θα έδιναν πρόσχημα για εναντίον του κινήσεις. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι έχει αρχίσει να ελέγχει το υπερτροφικό εγώ του και να κάνει σοβαρά ανοίγματα σε στελέχη. Το αποτέλεσμα είναι ότι για πρώτη φορά αποκτά ουσιαστικές πολιτικές σχέσεις, οι οποίες του επιτρέπουν να υπερβεί τον ρόλο του σολίστ και να καταστεί σημείο αναφοράς.
Το γεγονός αυτό καθιστά εξ αντιδιαστολής πιο έντονη την ανάγκη του Γ. Παπανδρέου να δώσει δημιουργική πολιτική συνέχεια στην κίνησή του. Η αντικατάσταση του γραμματέα και οι προσθαφαιρέσεις στελεχών στο Πολιτικό και στο Κοινοβουλευτικό Συμβούλιο, άλλωστε, είναι μάλλον το εύκολο βήμα. Εάν δεν καταστεί ευκρινές ότι οι αλλαγές εντάσσονται σ’ ένα ευρύτερο σχέδιο, το εγχείρημα θα εκφυλισθεί. Πολύ περισσότερο που η βάση της παράταξης παραμένει επιφυλακτική.
Παρ’ όλα αυτά, η επιλογή των προσώπων έχει μεγάλη σημασία. Ο Ν. Αθανασάκης δεν είναι μόνο ένα παλαίμαχο στέλεχος. Είναι και ένας αξιόπιστος συνομιλητής για όλες τις πτέρυγες. Κύρια αποστολή του είναι να ελέγξει για λογαριασμό του αρχηγού του τον κομματικό μηχανισμό. Ο Γ. Παπανδρέου έχει επίγνωση ότι ο δρόμος για το μέγαρο Μαξίμου περνάει σε τελευταία ανάλυση από τον αποτελεσματικό έλεγχο του ΠΑΣΟΚ, γιατί μόνο αυτός μπορεί να του εξασφαλίσει ότι θα παραμείνει στο τιμόνι και στην περίπτωση ήττας. Η εσωτερική λογική του διπολικού συστήματος δεν αφήνει περιθώρια για τρίτες λύσεις. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ακόμα κι αν οι «πράσινοι» χάσουν τις επόμενες εκλογές, θα έχουν, λόγω της φθοράς των αντιπάλων τους και του συνδρόμου της αρνητικής ψήφου, πολλές πιθανότητες να κερδίσουν τις μεθεπόμενες.
Εξίσου σημαντική είναι και η τοποθέτηση του Π. Ευθυμίου στη βιτρίνα του κόμματος. Ο νέος εκπρόσωπος έχει αναμφίβολα σημαντικές επικοινωνιακές δυνατότητες. Δεν μπορεί, ωστόσο, από μόνος του να υποκαταστήσει την έλλειψη ξεκάθαρου πολιτικού στίγματος, το οποίο να ιονίζει τις κοινωνικές δυνάμεις. Ενα τέτοιο στίγμα δεν προκύπτει από τη συγγραφή ενός συμβατικού προγράμματος, επειδή τα κόμματα πρέπει να έχουν ένα τέτοιο κείμενο, έστω κι αν ελάχιστοι το διαβάζουν. Προκύπτει μόνο όταν έχει σφυρηλατηθεί πραγματική πολιτική ενότητα σ’ ορισμένους κεντρικούς στόχους, οι οποίοι κοινωνούνται στους πολίτες.
Αμηχανία και παλινδρόμηση
Θα ήταν άδικο να θεωρήσουμε ότι το πρόβλημα του ΠΑΣΟΚ είναι στενά πρόβλημα αρχηγού. Προκύπτει πρωτίστως από την κρίση πολιτικής αντιπροσώπευσης, που το μαστίζει. Με την αντιφατική ρητορική του δεν εκφράζει ούτε τα ανερχόμενα μεσοστρώματα, αλλά ούτε και τα λαϊκά στρώματα των αστικών κέντρων και της υπαίθρου, με τα οποία ο Α. Παπανδρέου είχε σφυρηλατήσει ισχυρούς πολιτικοεκλογικούς δεσμούς. Αυτό φάνηκε και στις πρόσφατες τοπικές εκλογές. Το γεγονός ότι ο Γ. Παπανδρέου δεν ταύτισε γρήγορα την ηγεσία του με μια νέα προγραμματική πρόταση για τη χώρα ήταν ο βασικός λόγος που απομυθοποίησε τον ίδιον και καθήλωσε το ΠΑΣΟΚ σε μια γραμμή μίζερης διαχείρισης της εκλογικής ήττας.
Ενδεικτικό της αμηχανίας του Γ. Παπανδρέου είναι η παλινδρόμησή του ανάμεσα σ’ έναν αμφιλεγόμενο μεταμοντέρνο πολιτικό λόγο και σε παρωχημένες παλαιοκομματικού τύπου αντιπολιτευτικές ρητορικές. Το «σκληρό ροκ», όπως και η εξαγγελία μελλοντικών παροχών, μπορούν να λειτουργήσουν μόνο εάν εντάσσονται οργανικά σ’ ένα προγραμματικό σχέδιο για τη χώρα. Μέχρι τώρα ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης ζητάει την ψήφο των πολιτών, αλλά δεν τους έχει πει τι προτίθεται να πράξει εάν του ανατεθεί η ευθύνη της διακυβέρνησης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η κρίση του ΠΑΣΟΚ αντί να επιλυθεί πολιτικά, πήρε αναβολή.