Ενα κομμάτι μπετόν που αν δεν το σπάσεις κινδυνεύεις να το φας στο κεφάλι. Κάπως έτσι βλέπει την Τουρκία ένα μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Αντίθετα, οι πολιτικές ηγεσίες την βλέπουν σαν ένα καζάνι που βράζει. Ενα καζάνι επικίνδυνα σφραγισμένο, που πρέπει να καταφέρουν να το ανοίξουν με προσοχή, να εκτονώσουν την πίεση και να βγάλουν και ζουμί. Κάπως έτσι θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει τη διαδικασία προσέγγισης και ταυτόχρονα απώθησης της Ευρώπης με την Τουρκία.
Η αντίφαση αλλά και η σύγχυση είναι μεγάλη. Οι πρώην σύγχρονοι και φιλοδυτικοί κεμαλικοί αντιστοιχούν στο μπετόν που δεν αλλάζει με τίποτα, δηλαδή στους αντιδραστικούς, ενώ οι καθυστερημένοι και θρησκόληπτοι ισλαμιστές και οι πρώην αποσχιστικοί Κούρδοι, προωθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις μεταρρυθμίσεις και ανακαλύπτουν την πορεία της χώρας τους προς την Ευρώπη. Αποτελούν, δηλαδή, το ζουμί που θα μπορούσε να παραχθεί από το καζάνι που βράζει. Οι εθνικιστές με το γνωστό μας σύνθημα «Η Τουρκία ανήκει στους Τούρκους», βράζουν και αυτοί στο καζάνι και μερικοί απ’ αυτούς αρχίζουν να βλέπουν την Ευρώπη σαν πολιτική δικαίωση ταυτότητας και όχι πάντα σαν απειλή.
Η Ε.Ε. ξεκαθαρίζει ότι ενδιαφέρεται περισσότερο για τη διαδικασία της ένταξης παρά για την τελική ένταξη γιατί θεωρεί ότι αυτή η διαδικασία όχι μόνο ανοίγει με οργανωμένο τρόπο το καζάνι που βράζει, αλλά επηρεάζει και το αποτέλεσμα του τελικού προϊόντος.
Ακροβασίες
Οι νομικές και θεσμικές ακροβασίες που απαιτούνται προκειμένου να υπηρετηθεί αυτός ο στόχος, είναι εντυπωσιακές. Κορυφαία, βέβαια, θεσμική ακροβασία είναι αυτά που συμβαίνουν με την Κύπρο.
Εντούτοις, το Κυπριακό δεν είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει η Τουρκία στην πορεία της προς την Ευρώπη.
Η «επαρκής», δηλαδή η μη πλήρης εκπλήρωση των πολιτικών κριτηρίων της Κοπεγχάγης, η ανάγκη «ευθυγράμμισης» των σχέσεων στρατού και πολιτικού συστήματος με την ισχύουσα πρακτική στα κράτη-μέλη της Ενωσης και η πολιτική αντιμετώπιση του «νοτιοανατολικού» ζητήματος, είναι οι ευγενικές και διπλωματικές εκφράσεις που χρησιμοποιεί προς το παρόν η Ευρώπη για να υπενθυμίζει συνεχώς στην Τουρκία ότι ούτε τα δημοκρατικά δικαιώματα είναι σεβαστά, ούτε η δημοκρατία λειτουργεί χωρίς την έγκριση του στρατού και, τέλος, ότι ούτε ο αιματηρός εμφύλιος με τους Κούρδους έχει τελειώσει.
Αυτά είναι τα σοβαρά πολιτικά προβλήματα της Τουρκίας και της Ευρώπης. Το Κυπριακό μπορεί να κυριαρχεί στην παρούσα συγκυρία, αλλά δεν είναι το βασικό τους πρόβλημα. Επιπλέον, μπορούμε να πούμε ότι δημιουργούνται ευκαιρίες για επίλυσή του. Ακόμα λιγότερο σοβαρό πρόβλημα είναι, για την Τουρκία και την Ευρώπη, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, τα προβλήματα των θρησκευτικών μειονοτήτων και του Πατριαρχείου ή ακόμα και η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων. Ολα αυτά, βεβαίως, σωστά τίθενται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αλλά η επίλυσή τους ή η αποδοχή τους από την Τουρκία δεν σημαίνει και εκπλήρωση των προϋποθέσεων ένταξης στην Ε.Ε.
Αυτό που θα δρομολογούσε με αξιοπιστία την ένταξη της Τουρκίας στην Ενωση είναι η αναβάθμιση και η ενδυνάμωση του πολιτικού της συστήματος, το οποίο είναι υπερβολικά αδύνατο. Από τη μία χρεώνεται με τη διαχείριση όλων των πολιτικών διακυβέρνησης και με το βάρος και το κόστος όλων των διαπραγματεύσεων και των συμβιβασμών εντός και εκτός της χώρας και από την άλλη, οι κρίσιμες αποφάσεις λαμβάνονται πάντοτε υπό το άγρυπνο βλέμμα του στρατού και των υψηλόβαθμων κρατικών αξιωματούχων.
Εσωτερικός εχθρός
Το σύνταγμα της Τουρκίας, σε αντίθεση με όλα τα συντάγματα των ευρωπαϊκών χωρών που προστατεύουν τους πολίτες τους από τις ενδεχόμενες αυθαιρεσίες του κράτους και της Διοίκησης, προστατεύει το κράτος και τη Διοίκηση από τις ενδεχόμενες αυθαιρεσίες των πολιτών. Με άλλα λόγια, η Κεμαλική Τουρκία αναγνωρίζει επισήμως την ύπαρξη εσωτερικού εχθρού που απειλεί το λαϊκό χαρακτήρα του κράτους -τον ισλαμισμό- και την ενότητά του – τους Κούρδους. Οπως καταλαβαίνει κανείς και στις δύο περιπτώσεις ο εχθρός αλλά και οι πιθανοί συνοδοιπόροι του βρίσκονται… «στους κόλπους του λαού».
Από αυτές τις διαπιστώσεις προκύπτει ότι ο εγγυητής της συνέχειας του κράτους και της τήρησης του συντάγματος δεν είναι ούτε το πολιτικό σύστημα ούτε ο πατριωτισμός των Τούρκων, αλλά οι κρατικοί αξιωματούχοι και ο πατριωτισμός του στρατού!
Αυτή είναι η κατάσταση της σημερινής Τουρκίας. Μία Τουρκία σε συνεχή αναζήτηση ταυτότητας. Κεμαλική, ισλαμική, ασιατική και ολίγον ευρωπαϊκή. Οπως λέμε… ολίγον έγγυος.
* Ο Γιώργος Γλυνός είναι πρώην στέλεχος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, υπεύθυνος για τον διάλογο της κοινωνίας των πολιτών μεταξύ Ε.Ε. – Τουρκίας.