Είναι μερικές φορές που οι εκλογές γράφουν τη βαθύτερη ιστορία ενός τόπου. Πάντως, αν υπήρχε μονάδα μέτρησης που να έδειχνε πόσο μπορεί να επηρεάσει την πορεία μιας χώρας μια εκλογική αναμέτρηση, οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920 θα είχαν την αδιαφιλονίκητη πρωτιά: ήταν οι μοναδικές που όχι μόνον έφεραν νέα κυβέρνηση, αλλά, τελικά, άλλαξαν στην κυριολεξία τον πολιτικό χάρτη της Ελλάδας και την περιοχή της, αφού πρώτα οδήγησαν σε μια ταχύτατη πλήρη διπλωματική απομόνωση, που με τη σειρά της έφερε μια μεγάλη στρατιωτική ήττα και, τέλος, μια διεθνή συνθήκη με νέες ισορροπίες συμμαχιών, με ανακατανομή εδαφών, με μετακίνηση τεράστιων πληθυσμών και νέο νομικό καθεστώς σε μια πολύ δύσκολη περιοχή του κόσμου, όπου οι «παίκτες», ακόμη και σήμερα, είναι πολύ περισσότεροι και ισχυρότεροι από τους έχοντες την κυριαρχία. Γι’ αυτό άλλωστε και οι κρισιμότερες ελληνικές εκλογές δεν συνδέονταν τόσο με την εσωτερική πολιτική κατάσταση όσο με το πώς αυτή θα διαμόρφωνε τη διεθνή τοποθέτηση της χώρας.
Φυσικά, ουδείς μπορεί να γνωρίζει τι θα είχε γίνει αν το αποτέλεσμα εκείνων των εκλογών ήταν διαφορετικό. Πάντως, οι εκλογές του ’20, που έδιωξαν τον Βενιζέλο μετά μια σειρά από πολέμους που είχαν διπλασιάσει την Ελλάδα, με τη χώρα στον ρόλο της αιχμής του δόρατος των δυτικών συμφερόντων, δίπλα στους Αγγλους και τους Γάλλους, ασφαλώς δεν ήταν και οι μόνες που είχαν καταλυτικό ρόλο στην ελληνική πολιτική ιστορία. Και τέτοιες εκλογές ήταν πρώτα απ’ όλα εκείνες που είχαν εγκαταστήσει τον ίδιο Βενιζέλο στην Ελλάδα, αφού πρώτα τον έφεραν από την Κρήτη οι επαναστάτες του Γουδή, θέτοντας τέλος στην πιο δύσκολη περίοδο της ύπαρξης της ελεύθερης Ελλάδας, που είχε ξεκινήσει με την τραγική ήττα του «ατυχούς» πολέμου του 1897. Ετσι, ξεκινώντας πριν από 97 χρόνια, από εκείνες τις κρίσιμες εκλογές της 28ης Νοεμβρίου 1910, η πορεία των κρίσιμων εκλογικών αναμετρήσεων και των πολιτικών γεγονότων στην ιστορία της χώρας, διαιρεί τον τελευταίο αιώνα σε τέσσερις περιόδους σχεδόν με την ακρίβεια σεναρίου που «κόβει την ανάσα», όπου κορυφαίος υπήρξε πάντα και ο ρόλος του εκάστοτε εκλογικού νόμου. Ρόλος, που συχνά έφερε τα ακριβώς αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, οδηγώντας λ.χ. από την αναλογικότητα στη δικτατορία:
1. 1910-1935: Η περίοδος της εθνικής και κρατικής ολοκλήρωσης και των κλυδωνισμών της.
2. 1936-1945: Η δεκαετία χωρίς εκλογές. Τα χρόνια του φασισμού, του πολέμου και της Κατοχής.
3. 1946-1974: Η περίοδος της αιματηρής δυτικής ένταξης της Ελλάδας, του εκσυγχρονισμού και της ανάπτυξης, αλλά και της ασταθούς και ηττημένης δημοκρατίας.
4. 1974 και μετά. Η περίοδος της πολιτικής σταθερότητας, της ισχυρής δημοκρατίας και της ευρωπαϊκής ένταξης.
Σε όλο αυτό το διάστημα άλλες έντεκα εκλογικές αναμετρήσεις επέδρασαν δραματικά στην πορεία της χώρας, πέραν των εκλογών της 28ης Νοεμβρίου του 1910, με τις οποίες μέσα σε ένα χρόνο ο Βενιζέλος δημιούργησε το νέο πολιτικό κατεστημένο που άλλαξε τον χάρτη της Ελλάδας, και της 1ης Νοεμβρίου του 1920 που έθεσαν το καταστροφικό, άδοξο τέρμα σε αυτήν την πορεία.
31 Μαΐου 1915
Με διακύβευμα τη διεθνή της τοποθέτηση σε έναν κόσμο που μοιράζεται ξανά, η Ελλάδα αρχίζει να κόβεται στα δύο με «εσωτερικά» σύνορα και με αγγλογαλλικά στρατεύματα που τα φρουρούν στην Κατερίνη. Ο Βενιζέλος είχε κερδίσει τις εκλογές, αλλά ο βασιλιάς τού είχε αρνηθεί να φέρει την Ελλάδα στο πλευρό της Αντάντ στον πόλεμο. Ο βασιλιάς διαλύει τη Βουλή του Μαΐου για να πάει σε εκλογές τον Δεκέμβριο. Στη συνέχεια, ο Βενιζέλος, αφού πρώτα απέχει από τις επόμενες εκλογές, θεωρεί παράνομη τη διάλυση της Βουλής και, τελικά, με τη στρατιωτική βοήθεια των Αγγλογάλλων κάνει την «κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης» και, συμμαχώντας με τη Σερβία που έχει υποστεί αυστριακή εισβολή, κηρύσσει αμέσως τον πόλεμο στις κεντρικές αυτοκρατορίες.
16 Δεκεμβρίου 1923
Οι βασιλικοί κάνουν τώρα εκείνοι το σφάλμα της αποχής και ο Βενιζέλος εκλέγει τους 250 από τους 398 βουλευτές, συν εκείνους των βενιζελογενών κομμάτων. Ομως, αυτή η στρεβλή αποτύπωση σε έδρες της νέας Βουλής λειτουργεί τελικά εναντίον του Βενιζέλου, αφού μεσοπρόθεσμα οδηγεί (ξανά) στην αποχώρησή του και σε σειρά από εμπλοκές του στρατού στην πολιτική ζωή και πολιτειακές μεταβολές.
9 Ιουνίου 1935
Την 1η Μαρτίου έχει κατασταλεί το βενιζελικό κίνημα και αυτή τη φορά είναι οι βενιζελικοί που απέχουν πάλι από τις εκλογές, με αποτέλεσμα οι Τσαλδάρης – Κονδύλης να παίρνουν το 65%. Ομως, με πραξικόπημα, ο Κονδύλης ανατρέπει τον Τσαλδάρη και φέρνει τον βασιλιά. Η Βουλή αυτοδιαλύεται επικυρώνοντας το πραξικόπημα και το δημοψήφισμα που διεξάγεται δίνει μόλις το 97,88% στη μοναρχία… Το 1935, συναντιούνται ιστορικά οι δύο μεγαλύτερες μορφές της ελληνικής πολιτικής ζωής στον 20ό αιώνα: φεύγει ο Ελευθέριος Βενιζέλος και έρχεται ο αντιμεταξικός νέος βουλευτής Σερρών Κωνσταντίνος Καραμανλής.
26 Ιανουαρίου 1936
Η τραγική ειρωνεία της απλής αναλογικής φτάνει στο απόγειό της. Οι εκλογές δεν δίνουν αυτοδυναμία και η Βουλή που δεν είναι σε θέση να αναδείξει κυβέρνηση, δίνει με απόφασή της, φυσικά υπό την παρασκηνιακή καθοδήγηση του παλατιού, την απόλυτη σχεδόν εξουσία στον Ιωάννη Μεταξά αυτοαχρηστευόμενη – πρώτα όμως, ο Μεταξάς είχε πάρει και τη νόμιμη ψήφο εμπιστοσύνης. Για τα επόμενα δέκα χρόνια στην Ελλάδα δεν θα ξαναγίνουν εκλογές. Θα ακολουθήσουν δικτατορία, πόλεμος, Κατοχή και η αρχή του εμφυλίου.
31 Μαρτίου 1946
Η Αριστερά αντιγράφει το λάθος που είχαν κάνει παλιότερα τόσο η Δεξιά, όσο και οι βενιζελικοί: είναι η σειρά της να απέχει από τις εκλογές. Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνον ότι η Ηνωμένη Παράταξη Εθνικοφρόνων παίρνει τις 206 από τις 354 έδρες, αλλά και ότι ενισχύονται οι ακραίες τάσεις και των δύο πλευρών που, με εκατέρωθεν ξένη στήριξη, δεν θέλουν την πολιτική αναμέτρηση μέσα στη Βουλή, αλλά στα πεδία των μαχών του τραγικού εμφυλίου όπου γράφονται οι πιο φρικτές σελίδες της ελληνικής ιστορίας.
16 Νοεμβρίου 1952
Το «ντέρμπι» με την Αριστερά στον ρόλο του θεατή που φωνάζει «Τι Πλαστήρας, τι Παπάγος», λήγει με τον δεύτερο να κερδίζει τις 247 από τις 300 έδρες. Με το Σύνταγμα του 1952, ο βασιλιάς είναι πρακτικά ο πραγματικός αρχηγός της κυβέρνησης. Η Ελλάδα των Παπάγου – Μαρκεζίνη πετυχαίνει την οικονομική σταθεροποίηση, αλλά και φέρνει καταστροφικά το Κυπριακό στα Ηνωμένα Εθνη, σε αδιέξοδη μετωπική σύγκρουση με την Αγγλία. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής παραλίγο να μείνει εκτός των συνδυασμών, γιατί υποστήριζε θερμά ότι είναι αναγκαία μια κυβέρνηση συνεργασίας των μεγάλων κομμάτων.
11 Μαΐου 1958
Αφού έχει διαδεχθεί τον Παπάγο, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έχει καταφέρει, ενώ κανείς δεν το περίμενε, να πάρει τις εκλογές του 1956. Τώρα, η Αριστερά γίνεται για πρώτη φορά αξιωματική αντιπολίτευση, με το γεγονός αυτό να ενοχλεί πολλούς εντός και εκτός Ελλάδας. Πάντως, όπως όλα δείχνουν, όχι τον ίδιο τον πρωθυπουργό που συνυπάρχει μαζί της χωρίς πολύ σοβαρά προβλήματα μέχρι τις επόμενες εκλογές. Ομως, το πραγματικό ψυχροπολεμικό σύστημα, με την Ελλάδα να έχει ίσως μέχρι και πυρηνικά όπλα στο έδαφος ως η μόνη δυτική χώρα στα Βαλκάνια, συνεγείρεται και οι μηχανισμοί του ενεργοποιούνται υπό το παλάτι, παράλληλα και υπεράνω της νόμιμης κυβέρνησης. Κέντρο και Αριστερά διαφωνούν κάθετα με την προσπάθεια του Καραμανλή να συνδέσει αμέσως την Ελλάδα με την «εμβρυακή» ΕΟΚ. Μετά τις εκλογές του 1956, πάντως, ο Καραμανλής έκανε αυτό που κάνει σήμερα ο Νικολά Σαρκοζί, απορροφώντας πλήθος στελεχών του Κέντρου στα οποία στήριξε τις κυβερνήσεις του.
29 Οκτωβρίου 1961
Οι πιο αμφιλεγόμενες εκλογές της ελληνικής πολιτικής Ιστορίας. Τις διεξήγαγε ο στρατηγός Δόβας, πρόεδρος του «Οίκου του Βασιλέως», και ο Γεώργιος Παπανδρέου τις ονόμασε «εκλογές βίας και νοθείας». Στην πραγματικότητα, όμως, είναι πάνω από όλα οι εκλογές από τις οποίες ξεκινάει η πλήρης σύγκρουση του Κωνσταντίνου Καραμανλή με το παλάτι, αφού ο πρωθυπουργός υποβάλει σχέδιο νέου Συντάγματος που θα περιόριζε δραματικά τις εξουσίες του θρόνου – το νέο Σύνταγμα, μεταξύ άλλων θα έδινε στον πρωθυπουργό το δικαίωμα να διορίζει εκείνος και όχι ο βασιλιάς τους υπουργούς του. Αν ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε στηρίξει εκείνη την αναθεώρηση, τα Ιουλιανά που τον έριξαν στα 1965, δεν θα μπορούσαν να είχαν συμβεί κοινοβουλευτικά.
16 Φεβρουαρίου 1964
Ο βουλευτής Γρηγόρης Λαμπράκης έχει δολοφονηθεί, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έχει πει «ποιος κυβερνά αυτό τον τόπο» και έχει ηττηθεί από τον Γεώργιο Παπανδρέου στις 3 Νοεμβρίου 1963. Επιστρέφει και χάνει και αυτές τις εκλογές για να φύγει οριστικά για το Παρίσι, θέτοντας τέλος στη μεγαλύτερη περίοδο πολιτικής σταθερότητας που γνώρισε η χώρα. Το παλάτι έχει κυριαρχήσει κατά κράτος στην πιο αγνοημένη μέχρι σήμερα κορυφαία πολιτική σύγκρουση της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας. Φεύγοντας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής προτείνει ξανά να σχηματιστεί κυβέρνηση συνεργασίας, εν τη απουσία του για να μην κάνει δυσκολότερη τη συγκρότησή της και προειδοποιεί για τους άμεσους κινδύνους για τη δημοκρατία στην Ελλάδα.
17 Νοεμβρίου 1974
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έχει επιστρέψει υπό δραματικές συνθήκες με τον Αττίλα σε εξέλιξη στην Κύπρο. Εχει σχηματίσει κυβέρνηση εθνικής ενότητας, ενώ με βάση τις εκλογές του Νοεμβρίου, που διεξάγονται στην πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου, ξεκινάει ένα πρωτοφανές τρίπτυχο ανόρθωσης της χώρας: οριστική επίλυση του πολιτειακού ζητήματος, μόνιμη επιστροφή της πραγματικής δημοκρατίας, ένταξη στην ΕΟΚ. Η Ελλάδα μπαίνει πλέον σε μια περίοδο πρωτοφανούς ευημερίας και ασφάλειας.
18 Οκτωβρίου 1981
Η «Αλλαγή» του Ανδρέα Παπανδρέου έρχεται με ορμή, αλλά δεν θίγει τελικά τον διεθνή προσανατολισμό της χώρας: δεν βγάζει την Ελλάδα ούτε από την ΕΟΚ ούτε από το ΝΑΤΟ. Ανατρέπει όμως ριζικά την εσωτερική κοινωνική ισορροπία εκπληρώνοντας προσδοκίες δεκαετιών και βάζοντας νέα στρώματα στη νομή της εξουσίας, δυναμιτίζοντας πάντως τα δημόσια οικονομικά και, κυρίως, μέσα από τη διαχείριση του ευρωπαϊκού κυρίως χρήματος, θέτει τις βάσεις για ένα μέγα κεφάλαιο διαφθοράς στην Ελλάδα. Την ίδια στιγμή, αλλάζει και το σύστημα αξιών της χώρας, φέρνει στο προσκήνιο ένα νέο πολιτικό προσωπικό και -αν και με λίαν αμφιλεγόμενους τρόπους, αφού πρώτα τα χρησιμοποιήσει- εκτονώνει τελικά μια σειρά από πολιτικά πάθη που κόχλαζαν επί δεκαετίες στην Ελλάδα, ενώ οδηγείται στη μακροβιότερη διακυβέρνηση που γνώρισε η χώρα.
Οι αναμετρήσεις που δεν έγιναν…
Από τον Οκτώβριο του 1981 και την «Αλλαγή» μέχρι σήμερα έχει περάσει πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα και έχουν ασφαλώς υπάρξει εκλογικές αναμετρήσεις με πολύ σημαντικό ρόλο στην πορεία της χώρας. Ομως, τα γεγονότα είναι ακόμη πάρα πολύ νωπά και αλληλοσυνδεόμενα, ώστε και οι πραγματικές επιδράσεις των αναμετρήσεων αυτών να μην έχουν ούτε φανεί ούτε καν κατασταλάξει στο σύνολό τους, για να μπορεί κανείς με ασφάλεια να τις αξιολογήσει. Πάντως, η κρισιμότερη από τις ελληνικές μεταπολεμικές αναμετρήσεις ήταν μία που δεν έγινε ποτέ, αυτή της 28ης Μαΐου 1967 – το ίδιο είχε συμβεί με τις εκλογές της 24ης Μαρτίου 1926, τις οποίες «πρόλαβε» ο Θεόδωρος Πάγκαλος με τη δική του δικτατορία, καθώς και με τις εκλογές της 10ης Φεβρουαρίου 1974, που είχαν προκηρυχθεί για την «πολιτικοποίηση» της χούντας, αλλά κατέληξαν στην αλλαγή φρουράς της, με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα στην Κύπρο. Περίπου ένα μήνα πριν από τη διεξαγωγή των εκλογών του Μαΐου 1967, τα τανκς των απριλιανών δικτατόρων είχαν κατέβει στους δρόμους, στέλνοντας την Ελλάδα πίσω στους πιο σκοτεινούς εφιάλτες της ιστορίας της…