Ο Γεώργιος Α. Καρτάλης, υπήρξε ένας πολιτικός άνδρας της δημοκρατικής παρατάξεως που δεν πρόλαβε να διαδραματίσει στην ελληνική πολιτική ζωή τον κορυφαίο ηγετικό ρόλο για τον οποίο ήταν έτοιμος από καιρό. Την περασμένη Πέμπτη συμπληρώθηκαν πενήντα χρόνια από τον θάνατό του, στις 27 Σεπτεμβρίου 1957 στο Λονδίνο, σε ηλικία μόλις 49 ετών.
Ο πρώην πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης συνδέθηκε στενά με τον Γεώργιο Καρτάλη, ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του ’50. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, σκιαγραφεί με αδρές γραμμές τον Ευρωπαίο πολιτικό και ηγέτη της μεταπολεμικής Κεντροαριστεράς στην Ελλάδα, που, όπως αναφέρει, δεν πρόλαβε να παίξει «τον ρόλο για τον οποίον ήταν προωρισμένος». Ο κ. Μητσοτάκης αναφέρεται στα πρώτα πολιτικά βήματα του Καρτάλη, στην οικονομική του πολιτική κατά τις αρχές της δεκαετίας του ’50, στις ηγετικές του ικανότητες, στο σχέδιο ανατροπής του Καραμανλή πριν από τις εκλογές του 1956 και τέλος, στο πολιτικό μέγεθος της απώλειας του Καρτάλη την επόμενη χρονιά.
– Συμπληρώνονται 50 χρόνια από τον θάνατο του Γεωργίου Καρτάλη, αυτής της σημαντικής φυσιογνωμίας της δημοκρατικής παρατάξεως, και η πρώτη ερώτηση που θα ήθελα να σας κάνω, κύριε πρόεδρε, είναι, πώς γνωρίσατε τον Καρτάλη, πότε είχατε τις πρώτες συζητήσεις μαζί του;
– Τον Καρτάλη τον γνώρισα μετά το τέλος του Πολέμου -όταν ήρθα για πρώτη φορά στην Αθήνα- μέσω του Πάνου Κόκα, με τον οποίον ήμουν φίλος από τα πανεπιστημιακά χρόνια. Ο Κόκας πάλι με τον Καρτάλη ήσαν και φίλοι και συνεργάτες· είχαν συνεργαστεί στην Αντίσταση και στην έκδοση της εφημερίδος «Ελευθερία». Μέσω αυτού τον εγνώρισα, αλλά τον πλησίασα πολύ περισσότερο, στη συνέχεια, βουλευτής πλέον στη Βουλή του ’46, όπου δεν μετείχε ο Καρτάλης, διότι είχε απόσχει των εκλογών, σύμφωνα με την ακραία γραμμή -εκτός του ΚΚΕ- και ορισμένων κεντρώων δυνάμεων. Πολύ περισσότερο τον εγνώρισα και συνεδέθην μαζί του στη διάρκεια των κυβερνήσεων του Κέντρου, δηλαδή του ’50 και του ’51. Αν και δεν συμπέσαμε σε κυβέρνηση. Ο Καρτάλης ήταν υπουργός Συντονισμού της κυβερνήσεως Πλαστήρα, ενώ εγώ ήμουν υφυπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση του Σοφοκλή Βενιζέλου το ’50.
Οικονομική ανασυγκρότηση
– Με αυτή τη δική σας εμπειρία και με την ενασχόληση του Καρτάλη, κυρίως στον οικονομικό τομέα, εσείς πώς εκτιμάτε τη συμβολή του στην προσπάθεια ανασυγκρότησης της μεταπολεμικής οικονομίας;
– Η προσφορά του Καρτάλη στην οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας υπήρξε καθοριστική. Υπήρξε πολύ σημαντική. Ηταν ο άνθρωπος εκείνος, ο οποίος -θα έλεγα- έβαλε σε τάξη την ελληνική οικονομία. Ο Καρτάλης γνώριζε Οικονομικά. Είχε σπουδάσει Οικονομικά στο Λονδίνο, κι όχι μόνο· γνώριζε ξένες γλώσσες. Ηταν ευρωπαϊκού επιπέδου πολιτικός.
Εκείνη την εποχή είχαμε την Αμερικανική Αποστολή, η οποία επηρέαζε πολύ την οικονομική μας πολιτική. Ο Καρτάλης ήταν ισότιμος των μελών της Αποστολής στη Νομισματική Επιτροπή και, βέβαια, προήδρευε ουσία, και για πρώτη φορά η Ελλάς είχε φωνή απέναντι των ξένων συμβούλων μας.
Ο Καρτάλης ακολούθησε μια πολύ σωστή περιοριστική οικονομική πολιτική. Εσφιξε την οικονομία, κάνοντας μία κατ’ εξοχήν αντιδημοτική πολιτική, γνωρίζοντας ότι το επόμενο στάδιο θα ήταν η αναπροσαρμογή της δραχμής και η απελευθέρωση των εισαγωγών. Ο Καρτάλης προετοίμασε πλήρως την πολιτική του Μαρκεζίνη. Ο Μαρκεζίνης βρήκε το έδαφος έτοιμο. Η συμβολή του Μαρκεζίνη επίσης ήταν πολύ σημαντική, διότι έκανε πολύ επιτυχώς την υποτίμηση. Ομως χωρίς τον Καρτάλη δεν θα μπορούσε να ‘χε προχωρήσει.
– Πέραν της εξειδικεύσεώς του στα Οικονομικά είχε μια συνολική πολιτική θεώρηση της ελληνικής πραγματικότητας;
– Ο Καρτάλης είχε συνολική αντίληψη. Ηταν πολιτικός με την ευρύτερη έννοια. Ο Καρτάλης ήταν ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος. Είχε μία γενικότερη παιδεία, είχε χιούμορ, ήταν γενναίος, είχε διακριθεί στην περίοδο της Αντίστασης. Ηταν ένας πολιτικός άνδρας ο οποίος έπαιρνε τα μηνύματα της εποχής του. Είναι χαρακτηριστικό ότι ξεκίνησε το ’35 ακροδεξιός -ένας γίγαντας του αντιβενιζελισμού- και έφτασε εις το να είναι ο σημαιοφόρος της συνεργασίας με την κομμουνιστική Αριστερά, πριν από το 1956, μια πολιτική με την οποία εγώ δεν συμφωνούσα, ήμουν απόλυτα αντίθετος. Ο Καρτάλης, ίσως επηρεαζόμενος και από τις τοπικές συνθήκες στη Μαγνησία ακολούθησε πολιτική συνεργασίας με το ΚΚΕ. Εγινε συνομιλητής και συνεργάτης της ΕΔΑ. Εξελέγη δήμαρχος Βόλου. Ηταν μια πολιτική, η οποία, ίσαμε εκεί -δηλαδή σε τοπικό επίπεδο- δεν μας έβρισκε αντιθέτους. Υπό προϋποθέσεις θα μπορούσαμε να τη δεχτούμε. Ο Καρτάλης όμως ήταν σημαιοφόρος της πολιτικής συνεργασίας.
– Ηθελε δηλαδή συνεργασία με την Αριστερά και σε εθνικό επίπεδο;
– Ναι. Ηταν μία περίοδος πλήρους αντιθέσεως με μας τότε· εννοώ εμένα, τον Κόκα και άλλους οι οποίοι ήμαστε εναντίον αυτής της πολιτικής. Η πολιτική συνεργασίας με την ΕΔΑ κέρδισε έδαφος, όπως ξέρετε, βοηθούντoς και του βασιλέως Παύλου με την επιλογή ως πρωθυπουργού του Κωνσταντίνου Καραμανλή, τις προκλητικές αδικίες εις βάρος μας. Ετσι οδηγηθήκαμε στο μέτωπο του ’56.
Ηγετικές ικανότητες
– Είχε ο Καρτάλης ικανότητες ηγετικές;
– Είχε. Ηταν γενναίος, ήταν έντιμος. Είχε τις προϋποθέσεις να ηγηθεί ο Καρτάλης.
– Υπήρχαν και οι πολιτικές προϋποθέσεις να γίνει αρχηγός του Κέντρου;
– Πολιτικές προϋποθέσεις υπήρχαν. Το πρόβλημα ήταν ποιο δρόμο θα διάλεγε τελικά ο Καρτάλης. Αν συνέχιζε μέχρι τέλους την πολιτική του μετώπου, ήταν χαμένος. Ηταν μία πολιτική αδιέξοδη. Δεν οδηγούσε πουθενά. Το μέτωπο του 1956 ενίσχυσε τον Καραμανλή. Χωρίς το μέτωπο είναι αμφίβολο αν θα ρίζωνε ο Καραμανλής. Το 1956 ο Καρτάλης πέτυχε τη συγκρότηση του μετώπου, αλλά, σας λέω, δεν ήταν τόσο δικό του και των άλλων επίτευγμα, όσο αρνητικό κατόρθωμα της Δεξιάς και του Παύλου, που οδήγησαν τους πλέον ακραίους δεξιούς, όπως τον Τουρκοβασίλη και τον Ντίνο Τσαλδάρη εις το μέτωπο με την ΕΔΑ εναντίον του Καραμανλή.
Ο Καρτάλης ήταν μία ολοκληρωμένη και ώριμη πολιτική προσωπικότητα, μετά το ’56. Τότε συνεδέθην πλέον στενότατα μαζί του. Δεν τα πήγαινε καλά με τον Σάββα Παπαπολίτη, τον οποίο αποκαλούσε Πουζάντ, του έδινε δηλαδή το όνομα του Γάλλου λαϊκιστή της εποχής εκείνης. Αλλά ούτε και με τον Γεώργιο Παπανδρέου συμφωνούσε.
– Πέραν της στρατηγικής επιδιώξεως για τη συγκρότηση μετώπου -εν προκειμένω κατέναντι του Καραμανλή- είχε ο Καρτάλης, ως ηγετικό στέλεχος της Κεντροαριστεράς, τη διάθεση για τακτική αντιμετώπιση του νέου πρωθυπουργού της Δεξιάς; Πώς αντιμετώπισε την ανάθεση της πρωθυπουργίας στον Καραμανλή μετά τον θάνατο του Παπάγου;
– Από τον χώρο του Κέντρου, ο Σοφοκλής ο Βενιζέλος πάντοτε ήθελε τη συνεργασία με τη Δεξιά. Ο Καραμανλής, ως νέος πρωθυπουργός, είχε αφήσει το Κέντρο να ελπίζει σε ενδεχόμενο συνεργασίας μαζί του. Ο Βενιζέλος ήλπιζε ότι ο Καραμανλής θα έκανε συνεργασία. Ο Καραμανλής δεν είχε καμία πρόθεση συνεργασίας και αυτό το κατάλαβαν όλοι πολύ αργά, αλλά εκείνη την εποχή, ο Καραμανλής στην ουσία έπαιζε. Είχε πάρει και αρκετούς κεντρώους κατευθείαν. Οι μόνοι που δεν έκαναν ποτέ καμιά κουβέντα με τον Καραμανλή, ήμαστε εμείς, η παρέα της «Ελευθερίας».
Το σχέδιο κατά Καραμανλή
– Ο Καρτάλης σε αυτή την επιδίωξη του Καραμανλή πώς αντιδρούσε;
– Τότε, εκείνη την εποχή, ο Καρτάλης ήτανε τελείως άλλο πράγμα. Δεν είχε καμία δουλειά με τον Καραμανλή ο Καρτάλης. Ο Καρτάλης ήταν αριστερός, ας πούμε. Εξέφραζε τη γραμμή συνεργασίας με την Αριστερά. Εκείνη την εποχή εγώ πρότεινα στον Σοφοκλή τον Βενιζέλο κάτι που αν είχε υλοποιηθεί θα είχε αλλάξει την πορεία της πολιτικής μας ζωής. Ημουν ανήσυχος πολύ για τη δυνατότητα του Καραμανλή, επειδή ήταν βορειοελλαδίτης, να κερδίσει τη Βόρειο Ελλάδα. Οι Φιλελεύθεροι στη Βόρειο Ελλάδα στηρίζονται. Αν αυτός, Μακεδόνας, μας νικήσει εκεί, χαθήκαμε.
Οταν, λοιπόν, διορίστηκε πρωθυπουργός, ήρθε η ώρα των προγραμματικών δηλώσεων. Ο πρώτος που θα του απαντούσε θα ήταν ο Σοφοκλής ο Βενιζέλος, αρχηγός του πρώτου κόμματος της αντιπολιτεύσεως. Εγώ λοιπόν τότε έκανα του Σοφοκλή μια πρόταση, η οποία, εάν είχε ακολουθηθεί, θα είχε ίσως αλλάξει την πορεία της πολιτικής μας ζωής. Ηταν η εξής:
Εκείνη την εποχή ίσχυε ο εκλογικός νόμος του Μαρκεζίνη για τις αναπληρωματικές εκλογές, οι οποίες μπορούσαν να διεξαχθούν αν είχε κενωθεί το 1/20 των εδρών, δηλαδή 15 έδρες. Στην Αθήνα, υπήρξε ένα κενό διότι είχε πεθάνει ο βουλευτής του Συναγερμού Περικλής Ιακ. Αργυρόπουλος, ο παλιός ναύαρχος. Προσετέθη κι ένα δεύτερο κενό με τον θάνατο του Παπάγου. Μπορούσαμε να προκαλέσουμε αναπληρωματικές εκλογές στην Αθήνα αν βρίσκαμε τους απαραίτητους βουλευτές που με την παραίτησή τους θα προκαλούσαν κενό σε 15 έδρες. Είπα, λοιπόν, στον Βενιζέλο τον Σοφοκλή να παραιτηθούμε όλοι οι βουλευτές της Κρήτης. Θα ξαναεκλεγούμε, θα κάνουμε στην Κρήτη έναν εκλογικό περίπατο. Αλλά επειδή θα υπάρχουν κενά παραπάνω από 15 θα γίνουν αναπληρωματικές εκλογές και στην Αθήνα. Λέω του Σοφοκλή: «Θα κατεβείς εσύ, θα προκαλέσεις τον Καραμανλή σε αναμέτρηση, να κρίνει ο λαός των Αθηνών εάν η βασιλική εύνοια φτάνει για να γίνει κανείς πρωθυπουργός και θα ρίξεις τον Καραμανλή στη γένεσή του». Μου λέει ο Σοφοκλής: «Ωραία. Αλλά ποιος θα είναι ο δεύτερος»; Του λέω «ο Καρτάλης», ο οποίος μπορεί να μην ήταν τότε, σε εκείνη τη Βουλή, βουλευτής, αλλά είχε κύρος και ο λόγος του είχε απήχηση πολιτική. Παίρνω λοιπόν τον Καρτάλη στο τηλέφωνο και του λέω «Γιώργο, σου προτείνω να στηρίξεις αυτή την κίνηση που πρότεινα στον Σοφοκλή, να φτιάξουμε Κέντρο, να ρίξουμε τον Καραμανλή. Μου λέει: «Με αφήνεις ίσαμε αύριο το πρωί να σου απαντήσω;». Στις οκτώ η ώρα με είχε πάρει τηλέφωνο: «Δέχομαι» μου λέει. Το πράγμα ήταν έτοιμο. Θα έλεγε ο Σοφοκλής στον πρόεδρο της Βουλής όταν τον καλούσε να απαντήσει στις προγραμματικές δηλώσεις: «Κύριε πρόεδρε, εάν νομίζει ο κ. Καραμανλής ότι μπορεί να κυβερνά τη χώρα με βασιλική εύνοια κάνει λάθος. Τον προκαλώ αυτήν την ώρα σε αναμέτρηση. Πάρτε, κύριε πρόεδρε, τις παραιτήσεις μας». Ηταν υποχρεωμένος να προκηρύξει αναπληρωματικές εκλογές, και τις εκλογές θα τις έχανε ο Καραμανλής… Δεν τόλμησε όμως ο Σοφοκλής Βενιζέλος, παρά την υποστήριξη από τον Καρτάλη. Ο Καραμανλής θα τις έχανε, κι αν έχανε τις εκλογές, τελείωνε.
– Θα ήταν θετική ή αρνητική μια τέτοια εξέλιξη για την Ελλάδα;
– Δεν ξέρω, αλλά πάντως ήταν η μόνη περίπτωσις που μπορούσε να πέσει ο Καραμανλής, αλλά τότε σφράγισε και ο Καρτάλης την πορεία του, διότι τότε ο Καρτάλης έκανε μία επιλογή οριστική προς το Κέντρο, και αρχίσαμε εμείς πλέον να τον βλέπουμε ως πιθανό αρχηγό του Κέντρου. Ψάχναμε τότε να δούμε ποιον θα κάναμε αρχηγό απέναντι στον Καραμανλή. Και δυστυχώς ο Καρτάλης πέθανε τη στιγμή που θα μπορούσε με πολύ μεγάλη πιθανότητα να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τη Δεξιά.
– Πέθανε ο Καρτάλης, αλλά βεβαίως το 1961 το Κέντρο ανασυγκροτήθηκε…
– Κοιτάξτε, του Καρτάλη το κόμμα ουσιαστικά το κληρονόμησα εγώ. Ηρθανε στο Κέντρο και μετά σε μένα κοντά, ακόμα και η Ελένη η Γαλάτη, η πρώην γραμματέας του, έγινε δική μου γραμματέας μέχρι του θανάτου της. Ηταν εξαίρετη.
– Είπατε προηγουμένως, κύριε πρόεδρε ότι εάν ζούσε ο Καρτάλης, η πορεία η πολιτική θα ήταν διαφορετική. Ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν επηρέασε αυτή την πορεία;
– Ο Γεώργιος Παπανδρέου, τον οποίον τελικά κάναμε αρχηγό, είχε μεγάλα προσόντα, αλλά είχε και μεγάλες αδυναμίες, τις οποίες δεν είχε ο Καρτάλης.
– Μπορούσε ο Καρτάλης να γοητεύσει τις μάζες, τα πλήθη;
– Ο Καρτάλης δεν ήταν ρήτωρ. Δεν ήταν Γεώργιος Παπανδρέου. Ομως σαν «Αγγλοσάξων» βουλευτής, μιλούσε ουσιαστικά και ξεκάθαρα και έπειθε.
– Αν και δεν ισχύει το «αν» στην Ιστορία, ας κάνουμε μία ιστορική αυθαιρεσία. Θα μπορούσαμε, κ. πρόεδρε να πούμε ότι, ενδεχομένως, με ηγέτη τον Καρτάλη μιας κυβερνήσεως του Κέντρου, θα απεφεύγετο η κρίση του ’65;
– Σίγουρα, σίγουρα! Η κρίση του ’65 ήταν τρελή υπόθεση. Καμία λογική δεν είχε η κρίση του ’65 από καμία πλευρά. Απ’ τη μια πλευρά ήταν ο βασιλιάς, ο οποίος έχει κριθεί για τα σφάλματά του, κι απ’ την άλλη μεριά ο Γεώργιος Παπανδρέου. Δεν χρειαζόταν ο Παπανδρέου να πάει στη ρήξη με τον Κωνσταντίνο. Ο Καρτάλης δεν θα το έκανε ποτέ. Κανένας νέος πολιτικός από εμάς δεν θα έκανε αυτό που έκανε ο Γεώργιος Παπανδρέου…
– Δεν εξωθήθηκε όμως σε παραίτηση;
– Ο Γεώργιος Παπανδρέου βρισκόταν τότε κολλημένος στον τοίχο λόγω της οικονομικής πολιτικής που εφάρμοσε, κόντρα στη δική μου συμβουλή και σύσταση. Είχε φτάσει σε αδιέξοδο. Ο Καρτάλης δεν θα είχε φτάσει σε αδιέξοδο. Θα είχε αποφύγει σίγουρα όλους αυτούς τους σκοπέλους.
– Μπορούσε ο Καρτάλης να επιτύχει εκείνο το πρωτοφανές 53% που πέτυχε στις εκλογές του ’64 ο Παπανδρέου;
– Το Κέντρο θα κέρδιζε. Μπορεί να μην κέρδιζε τόσο εντυπωσιακά διότι ο Παπανδρέου ως χαρισματικός ηγέτης εισέφερε σίγουρα. Το 53% μπορεί να ήτανε 51%, αλλά οπωσδήποτε ο Καρτάλης θα κυβερνούσε σταθερά και μακροπρόθεσμα. Τα πράγματα θα ήταν τελείως αλλιώτικα. Ο Καρτάλης ήταν ένας πολύτιμος άνθρωπος, ο οποίος έφυγε νωρίς και δεν έπαιξε τον ρόλο για τον οποίον ήταν προορισμένος.
Βίος και πολιτεία του Γ. Καρτάλη
Γεννημένος το 1908 στην Αθήνα, ο Γεώργιος Α. Καρτάλης ήταν γόνος της μεγάλης και ευπόρου οικογενείας του Βόλου, η οποία προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στον αγώνα για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τον οθωμανικό ζυγό και την ενσωμάτωσή της στην Ελλάδα.
Ο Καρτάλης, έχοντας το πάθος της μάθησης και της αναζήτησης του καινούργιου, σπούδασε μαθηματικά, νομικά, οικονομικά και κοινωνιολογία στη Ζυρίχη, το Μόναχο, το Κίελο, τη Λειψία καθώς και στην Οικονομική Σχολή του Λονδίνου (LSΕ).
Το 1933 επέστρεψε στην Ελλάδα. Εκλέχθηκε βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος το 1935 και ανέλαβε καθήκοντα υφυπουργού Εθνικής Οικονομίας στην κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη και στη συνέχεια το νεοσυσταθέν υπουργείο Εργασίας της κυβερνήσεως Κονδύλη. Η επιβολή της δικτατορίας Γεωργίου B΄ και Μεταξά οδήγησε τον Καρτάλη προς τον χώρο του δημοκρατικού Κέντρου και ήταν από τα πρώτα στελέχη του αστικού πολιτικού κόσμου που αντιτάχθηκαν δημόσια στο νέο καθεστώς. Στην Κατοχή ανέπτυξε αντιστασιακή δράση και ίδρυσε με τον συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό και άλλους την οργάνωση «Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση» (ΕΚΚΑ). Συμμετέσχε στο Συνέδριο του Λιβάνου και ακολούθως ανέλαβε υπουργός στις δύο κυβερνήσεις Εθνικής Ενώσεως υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, ενώ αργότερα ορίστηκε υπουργός Εφοδιασμού της κυβερνήσεως Σοφούλη. Απέσχε των εκλογών του 1946 και επεδίωξε την παύση του Εμφυλίου. Υπουργός Οικονομικών και Συντονισμού του Πλαστήρα ίδρυσε αργότερα με τον Αλέξανδρο Σβώλο το «Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζομένου Λαού» (ΔΚΕΛ) και επεδίωξε τη συνεργασία με την κομμουνιστική Αριστερά με προοπτική την υπέρβαση των συνεπειών του Εμφυλίου. Η συνεργασία επιτεύχθηκε το 1956, αλλά ήδη για τον Γεώργιο Καρτάλη ήταν αργά. Επειτα από πολύμηνη νοσηλεία στην Αθήνα και το Λονδίνο πέθανε από καρδιακή προσβολή.