Η έρευνα κοινής γνώμης για την Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία, πραγματοποιήθηκε από την εταιρεία Public Issue για λογαριασμό της «Κ». Αναδεικνύει σημαντικά συμπεράσματα για τις κοινωνικές αντιλήψεις, από τις οποίες εμφορείται σήμερα το εκλογικό σώμα, αναφορικά με την πρόσφατη πολιτική μας ιστορία. Από την αποτίμηση της μεταπολιτευτικής περιόδου 1974 – 2007 προκύπτουν -μεταξύ πολλών- τέσσερα κομβικά ζητήματα: 1) Η σημασία των εκλογών του 1981. 2) Η ιδιαίτερη βαρύτητα που εξακολουθεί να αποδίδεται στη δεκαετία του ’80 και στην πρώτη διακυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, 1981 – 85, την οποία 4 στους 10 πολίτες (40%) θεωρούν την καλύτερη της Μεταπολίτευσης. 3) Οι «ρωγμές» του φιλοευρωπαϊσμού και 4) Η κρίση της συντηρητικής ηγεμονίας.
1. Οι εκλογές του 1981
Με βάση την έρευνα, απ’ όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις της μεταπολιτευτικής περιόδου, οι εκλογές του 1981 θεωρούνται από τους πολίτες, με μεγάλη διαφορά, οι πιο σημαντικές. Το ποσοστό αξιολόγησής τους (36%) είναι υπερδιπλάσιο από το αντίστοιχο των εκλογών του 1974 (16%) και πενταπλάσιο από εκείνο των εκλογών του 2004 (7%, οι τρίτες πιο σημαντικές της μεταπολίτευσης). Το συγκεκριμένο εύρημα της έρευνας επιβεβαιώνει, εμπειρικά, κάτι το οποίο ήταν ήδη γνωστό. Οι εκλογές της 18ης Οκτωβρίου του 1981 θεωρούνται, από αρκετούς ερευνητές, τομή στη σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία. Πρόκειται για το σημαντικότερο πολιτικό γεγονός της μεταπολιτευτικής περιόδου. Το εκλογικό αποτέλεσμα του 1981 (η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση) δεν υπήρξε ένα συγκυριακό φαινόμενο, ούτε και ένα απλό παράγωγο της πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου (1974 – 1981). Αντιθέτως, συμπύκνωσε τις διεργασίες ολόκληρης της μετεμφυλιακής πολιτικής ιστορίας. Για πρώτη φορά, μετεμφυλιακά, διακόπηκε η σχεδόν αδιάλειπτη διακυβέρνηση της χώρας από τις συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις.
2. Η (κρυφή) γοητεία της δεκαετίας του ’80
Στο πλαίσιο της έρευνας, οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να αξιολογήσουν τις τέσσερις υποπεριόδους της Μεταπολίτευσης (1974 – 80, 1981 – 90, 1991 – 2000, 2001 – 07). Περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο της μεταπολιτευτικής εποχής, η δεκαετία του ’80 έχει καταγραφεί στη συνείδηση της ελληνικής κοινής γνώμης, ως η κατ’ εξοχήν περίοδος των μεγάλων αλλαγών για τη χώρα. Αυτήν την πεποίθηση φαίνεται να ασπάζεται, χωρίς ιδιαίτερους ενδοιασμούς, σχεδόν ένας στους δύο ερωτώμενους (48%). Μάλιστα, σε τρεις ηλικιακές ομάδες (35 – 44, 45 – 64 και 55 – 64 ετών), που αποτελούν σήμερα τον κορμό του εκλογικού σώματος, η εν λόγω πεποίθηση συγκεντρώνει απολύτως πλειοψηφικά ποσοστά (53%, 58% και 52% αντιστοίχως).
Πώς, όμως, έχει διαμορφωθεί αυτή η γενικευμένη συλλογική πεποίθηση, που πιστοποιεί και τη μεταπολιτευτική πολιτική-ιδεολογική ηγεμονία του ΠΑΣΟΚ και της «Αλλαγής»; Τι εγκαλεί στη συλλογική κοινωνική μνήμη; Τι συμβολίζει η δεκαετία του ’80 και γιατί εξακολουθεί να αξιολογείται ακόμη τόσο υψηλά από τους πολίτες;
-Το πρώτο στοιχείο που αναδεικνύει η έρευνα της Public Issue, αφορά την εθνική συμφιλίωση και την ολοκλήρωση του Κράτους Δικαίου. Είναι γνωστό ότι με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και την πρώτη διακυβέρνηση της περιόδου 1981 – 1985, όχι μόνον εξαλείφθηκαν οριστικά τα «υπολείμματα» του Εμφυλίου, αλλά επήλθε έπειτα από πολλές δεκαετίες η κοινοβουλευτική «εκδίκηση», η ηθική και συμβολική «δικαίωση» των ηττημένων. Δεν είναι ασύνδετο το γεγονός ότι, παρά τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ (1974), από τη Νέα Δημοκρατία, αποτέλεσε για τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος σαφώς σημαντικότερη τομή, απ’ ό,τι η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης (1982), εν τούτοις, η δεύτερη αξιολογείται θετικότερα από την πρώτη (70%, έναντι 65%).
-Το δεύτερο στοιχείο αφορά την επαγγελία και προώθηση του Κράτους Πρόνοιας και το επίπεδο της αναδιανομής των εισοδημάτων. Στην αξιολόγηση των σημαντικότερων μεταπολιτευτικών πολιτικών και θεσμικών τομών, η δημιουργία του ΕΣΥ, του Εθνικού Συστήματος Υγείας, το 1983 κατατάσσεται 2η, με αμιγώς θετικές αξιολογικές κρίσεις 74%, στο σύνολο των 20 σημαντικότερων της περιόδου 1974 – 2007.
Στις αντιλήψεις του κοινού, η δεκαετία του ’80 έχει επισκιάσει τόσο το πριν, τα πρώιμα κρίσιμα χρόνια (1974 – 80) μετάβασης και σταθεροποίησης του δημοκρατικού καθεστώτος, όσο και το μετά (τη δεκαετία του ’90 και την τρέχουσα). Σήμερα, η ελληνική κοινή γνώμη, δείχνει «καθηλωμένη», να τη «νοσταλγεί». Στη συνείδησή της, η δεκαετία του ’80, θεωρείται η δεκαετία κατά την οποία: α) Οι πολίτες διέθεταν καλύτερο βιοτικό επίπεδο (40%), β) η οικονομία της χώρας ήταν σε καλύτερη κατάσταση (35%), αλλά και γ) η Δημοκρατία λειτούργησε καλύτερα (36%). Αντιθέτως, σε σύγκριση με τις υπόλοιπες τρεις περιόδους της μεταπολίτευσης, η δεκαετία που διανύουμε (2000 – 2007), μπορεί να πιστώνεται: α) τα σημαντικότερα έργα υποδομής (47%), και β) την (πολιτική) ενίσχυση της διεθνούς σχέσης της χώρας (32%), δεν θεωρείται, εν τούτοις, τόσο σημαντική για τον μετασχηματισμό της χώρας. Μόλις 16% την θεωρεί πιο σημαντική δεκαετία αλλαγών.
3. Ενταξη χωρίς ΟΝΕ
Επιπλέον, η στρατηγική επιλογή της διακυβέρνησης Σημίτη, για την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ και την υιοθέτηση του ευρώ (2001) συγκεντρώνει σήμερα ποσοστό αμιγώς θετικών αξιολογήσεων μόνον 32%. Σε αντίθεση με την Ενταξη στην ΕΟΚ (1981), που αξιολογείται απολύτως θετικά από το 65%, καθώς και η είσοδος της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση, που αξιολογείται στην κορυφή όλων των μεταπολιτευτικών αλλαγών, με ποσοστό 82%. Ακόμη, είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι, με αθροιστικό ποσοστό 42% αρνητικών αξιολογήσεων, η ένταξη στην ΟΝΕ, θεωρείται σήμερα από την ελληνική κοινωνία η 3η σε σειρά κατάταξης πιο αρνητική θεσμική αλλαγή ολόκληρης της μεταπολιτευτικής περιόδου, μετά την παραπομπή του Α. Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο (56%) και τη συγκυβέρνηση Ν.Δ. – ΣΥΝ (49%), το 1989.
4. Η κρίση της συντηρητικής ηγεμονίας
Τα τελευταία δύο χρόνια, με αφορμή τις κοινωνικές αντιπαραθέσεις για την εκπαίδευση και το ασφαλιστικό έχει έρθει στην επιφάνεια ένα ιστορικό και μονιμότερο χαρακτηριστικό της ελληνικής πολιτικής, διακριτό και καθ’ όλη τη διάρκεια της προδικτατορικής (μετεμφυλιακής) περιόδου.
Η ιστορική αξιολόγηση της μεταπολιτευτικής εποχής, που προκύπτει με βάση τα ευρήματα της έρευνας, τόσο στο επίπεδο των θεσμικών αλλαγών, όσο και στο επίπεδο των αξιωματούχων, συνηγορούν στο εξής: η κρίση της ιδεολογικής ηγεμονίας της συντηρητικής παράταξης, έναντι της Αριστεράς, εξακολουθεί να υφίσταται. Η προσωποποίηση αυτής της τάσης δεν είναι τυχαία. Ενας στους δύο πολίτες (48%) θεωρούν τον Αντρέα Παπανδρέου τον σημαντικότερο πρωθυπουργό. Η ελληνική κοινωνία της μεταπολίτευσης μπορεί να μην υπήρξε αριστερή κοινωνικά, αλλά υπήρξε πολιτικά. Η άνοδος του κοινωνικού συντηρητισμού τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η πτώση του ΠΑΣΟΚ το 2004, αλλά και η εμφανής σημερινή του αδυναμία, δεν έχουν οδηγήσει σε ευρύτερες ιδεολογικές ανατροπές. Το ’81, διατηρεί την αίγλη του, η διακυβέρνηση 1981 – 85 δεν δείχνει να έχει «ξεθωριάσει» και η εικόνα του Α.Παπανδρέου παραμένει ανθεκτική.
Η σημερινή ελληνική κοινωνία, όταν αποτιμά τη σύγχρονη ιστορία της, διακατέχεται από νοσταλγία, (ή) (και) αυταπάτες. Σίγουρα, όμως, το πολιτικό της παρελθόν φαντάζει σήμερα περισσότερο ελκτικό από το πολιτικό της παρόν.