Η επικείμενη επίσκεψη του Κώστα Καραμανλή στην Αγκυρα αποτελεί την επισφράγιση της «επανάστασης» που έχει συντελεσθεί τα τελευταία χρόνια στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν πλέον και ενεργειακή συνεργασία που αντιμετωπίζεται πολύ θετικά από την Ουάσιγκτον, τονίζει ο γνωστός Αμερικανός αναλυτής Ιαν Λέσερ ο οποίος σημειώνει ότι, όπως και η Τουρκία, η Ελλάδα διεκδικεί ρόλο στο Μεσανατολικό.
Μιλώντας στην «Κ» πριν από τη συνάντηση Μπους – Γκιουλ στον Λευκό Οίκο, που θα πραγματοποιηθεί μεθαύριο Τρίτη, λίγες μόλις ώρες πριν ο Αμερικανός πρόεδρος αναχωρήσει για την πρώτη του επίσκεψη σε Ισραήλ και Παλαιστίνη, ο κ. Λέσερ σημειώνει ότι οι δύο ηγέτες θα συζητήσουν κυρίως την αντιμετώπιση του ΡΚΚ και τη Μέση Ανατολή, ενώ ο κ. Γκιουλ θα υπογραμμίσει την ανάγκη μη αναγνώρισης της αρμενικής γενοκτονίας. Λόγω της χρονικής σύμπτωσης με τις κυπριακές προεδρικές εκλογές τον επόμενο μήνα, ίσως θιγεί και το ενδεχόμενο νέας πρωτοβουλίας για λύση του Κυπριακού. Προχθές, δύο ημέρες πριν αναχωρήσει για τις ΗΠΑ, όπου θα έχει επαφές και με μέλη του Κογκρέσου, ο κ. Γκιουλ υποδέχθηκε στην Αγκυρα τον Τουρκοκύπριο ηγέτη κ. Ταλάτ.
– Σε ποια φάση βρίσκονται σήμερα οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις λίγο πριν από τη συνάντηση των κ. Γκιουλ και Μπους στον Λευκό Οίκο;
– Ο Γκιουλ έρχεται στην Ουάσιγκτον σε μια στιγμή που η σχέση δοκιμάζεται, αλλά βρίσκεται σε πολύ καλύτερο επίπεδο από ό,τι ήταν πριν από δύο μήνες, πριν δηλαδή από την επίσκεψη Ερντογάν τον Νοέμβριο. Η βελτίωση είναι φυσικά απόρροια της αυξημένης συνεργασίας κατά του ΡΚΚ.
– Πόσο ειλικρινής αλλά και αποτελεσματική είναι αυτή η συνεργασία;
– Κανείς από τους δύο δεν είναι απόλυτα ικανοποιημένος. Οι Τούρκοι θα ήθελαν πιο πολλά, αλλά παρά ταύτα παίρνουν από τους Αμερικανούς περισσότερα από ό,τι στο παρελθόν. Οι ΗΠΑ δεν βλέπουν με ενθουσιασμό την κινητικότητα τουρκικών δυνάμεων εντός των συνόρων του Ιράκ, αλλά μαθαίνουν να ζουν με αυτήν.
– Μέχρι ποίου σημείου θα επιτρέψουν οι ΗΠΑ στην Τουρκία να κινηθεί στο Ιράκ;
– Δεν υπάρχουν επίσημα όρια. Οι αντοχές δοκιμάζονται καθημερινά. Η άμεση παροχή πληροφοριών που διευκολύνουν περιορισμένες χερσαίες επιχειρήσεις τουρκικών ειδικών δυνάμεων με αεροπορική κάλυψη, δεν είναι κάτι νέο. Μάλιστα τη δεκαετία του ’90 υπήρχαν πολύ μεγαλύτερης εμβέλειας επιχειρήσεις από τους Τούρκους. Οσο η Τουρκία επικεντρώνεται στην περιοχή των συνόρων, οι ΗΠΑ μπορούν να το δεχθούν. Εάν, όμως, επιδιώξει μεγαλύτερη εμπλοκή σε ό,τι αφορά π.χ. το μέλλον του Κιρκούκ, τότε η Ουάσιγκτον θα αντιδράσει, αν και δεν πιστεύω ότι η Αγκυρα θα κινηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση.
– Ο κ. Γκιουλ θα επιμείνει στη μη αναγνώριση της αρμενικής γενοκτονίας.
– Θεωρώ βέβαιο ότι η τουρκική πλευρά θα ευχαριστήσει την κυβέρνηση Μπους για την ενεργό παρέμβασή της η οποία απέτρεψε την αναγνώριση της αρμενικής γενοκτονίας από το Κογκρέσο. Καθώς εισερχόμαστε σε χρονιά εκλογών, οι Τούρκοι θα κινηθούν προληπτικά για να προλάβουν δυσάρεστες εξελίξεις σε αυτό το μέτωπο. Δεν θα είναι το πρώτο θέμα συζήτησης, αλλά είμαι βέβαιος ότι όντως θα τεθεί από την τουρκική πλευρά. Επίσης, θα συζητηθεί ο χειρισμός του Ιράν.
Ρόλοι στο Μεσανατολικό
– Αμέσως μετά τη συνάντησή του με τον Γκιουλ, ο πρόεδρος Μπους θα αναχωρήσει για τη Μέση Ανατολή. Υπάρχει ρόλος για την Τουρκία, αλλά και την Ελλάδα, στο Μεσανατολικό;
– Και οι δύο χώρες μπορούν να παίξουν ρόλο στην ειρηνευτική διαδικασία, με διαφορετικό τρόπο. Οι Τούρκοι εμφανίζονται έτοιμοι να αναλάβουν όποιο ρόλο μπορούν. Η Τουρκία πίεσε και έλαβε πρόσκληση να συμμετάσχει στην Ανάπολη. Η κυβέρνηση Ερντογάν θέλει να παίξει ρόλο και η Ουάσιγκτον καλωσορίζει τη συμβολή της. Θα το συζητήσουν οι κ. Μπους και Γκιουλ.
Οσο για την Ελλάδα, μπορεί να παίξει ρόλο, όχι μόνη της, αλλά μέσα σε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο. Μπορεί κάλλιστα να λειτουργήσει ως ένας χρήσιμος περιφερειακός παράγοντας διευκόλυνσης της προσπάθειας, προσφέροντας χώρους συναντήσεων, ιδιαίτερα εάν υπάρξει μια πιο ενεργός εμπλοκή της Ευρώπης, κάτι που αναμένω να συμβεί. Θα το επιθυμούσαν και οι ΗΠΑ.
– Ποια αίσθηση επικρατεί στην Ουάσιγκτον για το Κυπριακό; Θα θιγεί από τους κ. Μπους και Γκιουλ έναντι και των προεδρικών εκλογών στην Κύπρο;
– Πάντα υπάρχει κάποιο ενδιαφέρον στις ΗΠΑ για την αναβίωση του Σχεδίου Ανάν ή κάποιας προσπάθειας όπως αυτή. Από την άλλη, το θέμα δεν αποτελεί προτεραιότητα της Αμερικής. Κάθε άλλο. Θα έλεγα ότι είναι ζήτημα τρίτης σειράς. Είναι πλέον κυρίως ευρωπαϊκό θέμα. Το περισσότερο που μπορεί να συμβεί είναι οι δύο ηγέτες να κάνουν μια αναφορά στη χρησιμότητα της επανέναρξης των συνομιλιών για λύση, αλλά είναι βέβαιο ότι δεν θα βρεθεί ψηλά στην ατζέντα.
– Η διεθνής κοινότητα θα επιμείνει στο Σχέδιο Ανάν ή θα σεβαστεί την απόρριψή του από τους Ελληνοκύπριους αναζητώντας άλλη λύση;
– Το Σχέδιο Ανάν περιλαμβάνει μια προσέγγιση που εξελίχθηκε στη διάρκεια πολλών ετών. Είμαι βέβαιος ότι όποιο νέο σχέδιο κατατεθεί θα μοιάζει πολύ με αυτό, ακόμη και αν έχει άλλο όνομα.
– Ο κ. Καραμανλής θα επισκεφθεί την Αγκυρα στην πρώτη επίσκεψη Ελληνα πρωθυπουργού σε μισό αιώνα. Πώς βλέπουν οι ΗΠΑ την ελληνοτουρκική συνεργασία;
– Από την οπτική των ΗΠΑ πρόκειται για μια από τις πιο θετικές εξελίξεις των τελευταίων ετών και μέσα από αυτό το πρίσμα θα δει η Ουάσιγκτον την επικείμενη επίσκεψη του κ. Καραμανλή η οποία θα ερμηνευθεί ως επισφράγιση των σημαντικών αλλαγών που έχουν σημειωθεί. Η επίσκεψη θα αποτιμηθεί πολύ θετικά στην Ουάσιγκτον. Ο χειρισμός των κρίσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είχε εξελιχθεί σε προτεραιότητα της αμερικανικής πολιτικής στη νοτιοανατολική Μεσόγειο τις τελευταίες δεκαετίες. Αυτη η τριβή έχει εκλείψει. Πρόκειται για επαναστατική εξέλιξη. Πολύ θετικά αντιμετωπίζεται και η ενεργειακή διάσταση της συνεργασίας.
«Ανοιγμα» προς Μόσχα
– Πώς βλέπουν οι ΗΠΑ το «άνοιγμα» Καραμανλή προς τη Μόσχα;
– Υπάρχει μια γενικότερη ανησυχία στην Ουάσιγκτον για ενεργειακές διασυνδέσεις που αυξάνουν τον ρόλο της Ρωσίας σε ό,τι αφορά την τροφοδοσία της Ευρώπης. Σε αυτό το πλαίσιο μπορεί η ελληνορωσική ενεργειακή συνεργασία να αντιμετωπίζεται από κάποιους με σκεπτικισμό. Από την άλλη, δεν είναι κάτι που συζητείται ή με το οποίο ασχολούνται στην Ουάσιγκτον. Υπάρχουν πολλές συνεργασίες που συζητιούνται και υπογράφονται και σας διαβεβαιώ ότι η συγκεκριμένη δεν είναι ψηλά στην ατζέντα.
Στο παρελθόν, όταν υπήρχαν ελάχιστες δίοδοι μεταφοράς ενέργειας από την Κασπία ήταν ίσως λογικό να αντιμετωπίζεται η Ρωσία με το σκεπτικό του «Μεγάλου Παιγνιδιού», αλλά όταν πλέον μιλάμε για πολλούς αγωγούς και ένα πολύ ευρύ σύστημα μεταφοράς ενέργειας, ακόμη και εάν ένα μεγάλο τμήμα του αφορά τη Ρωσία, τότε τα δεδομένα είναι τελείως διαφορετικά και η κατάσταση απαιτεί ένα διαφορετικό μοντέλο ανάλυσης. Εισάγονται τα στοιχεία της αλληλεξάρτησης, της οικονομικής ενοποίησης και απομακρυνόμαστε από τον παραδοσιακό γεωστρατηγικό ανταγωνισμό.
– Πώς αντιμετωπίζεται η πολιτική, οικονομική και στρατιωτική αναβίωση της Ρωσίας;
– Υπάρχουν πολλά ερωτήματα γύρω από τη φύση του καθεστώτος Πούτιν και τον ευρύτερο ρόλο της Ρωσίας. Σε ό,τι αφορά τα συμφέροντα της Ελλάδας, θα έλεγα ότι μια πολύ σοβαρή εξέλιξη είναι η επάνοδος της Ρωσίας στη Μεσόγειο, στο στρατιωτικό επίπεδο. Ισως όχι σε υπερβολικό βαθμό, αλλά η Μόσχα δεν ήταν σοβαρός παράγων στην περιοχή από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης.
Προσωπικά έχω εκπλαγεί από το γεγονός ότι δεν έχει υπάρξει αντίδραση, ιδιαίτερα εάν λάβει κανείς υπόψη του ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν πλέον μόνιμη ναυτική παρουσία στη Μεσόγειο και οι Ρώσοι πραγματοποιούν στρατιωτικές ασκήσεις και αναβιώνουν αμυντικές συνεργασίες με χώρες όπως η Αλγερία. Με λίγα λόγια «επιστρέφουν».
Τα οφέλη ενός ταξιδιού στις ΗΠΑ
– Τι θα προσέφερε στις δύο πλευρές ενδεχόμενη επίσκεψη του κ. Καραμανλή στην Ουάσιγκτον;
– Οι επισκέψεις αυτές έχουν πλέον περισσότερο εσωτερική πολιτική σημασία, παρά στρατηγική. Είναι και αυτό μια επιπλέον ένδειξη της ωρίμανσης της διμερούς σχέσης. Δεν υπάρχουν «καυτά» ζητήματα. Δεν υπάρχουν βάσεις που πρέπει να κλείσουν. Η σχέση έχει λάβει πλέον θετική χροιά. Ισως να δινόταν η ευκαιρία να προβάλει η Ελλάδα τη συμβολή που θα μπορούσε να έχει στη Μέση Ανατολή. Αλλά κύρια διάσταση είναι η πολιτική, ιδιαίτερα σε μια εκλογική χρονιά. Μέσα από αυτό το πρίσμα μπορεί να είχε αρκετά να προσφέρει.
Ποιος είναι ο Ιαν Λέσερ
Ο Ιαν Λέσερ είναι αναλυτής με ειδικότητα στις εξελίξεις στα Βαλκάνια, την Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή. Εχει υπάρξει μέλος πολλών στρατηγικών ιδρυμάτων. Σήμερα είναι στο German Marshall Fund, ενώ μέχρι πριν από μερικά χρόνια συνεργαζόταν με το Κέντρο Woodrow Wilson. Νωρίτερα, εργάστηκε επί μια δεκαετία στη RAND, ενώ διετέλεσε σύμβουλος πολιτικού σχεδιασμού του Γουόρεν Κρίστοφερ στην πρώτη κυβέρνηση Κλίντον, όπου χειριζόταν τα Βαλκάνια, την Τουρκία και το Μεσανατολικό. Τα τελευταία του βιβλία είναι το «Beyond Suspicion: Rethinking US-Turkish Relations», το «Global Trends, regional consequences: Wider strategic influences on the Black Sea» και το «From Iran to Israel: American Choices in Iraq».