H δράση τους προκαλεί αντιπαραθέσεις, έριδες, απογοητεύσεις, αμφιβολίες αλλά και προσδοκίες. Τα μέλη τους μειώνονται και τα στελέχη τους γερνάνε, αλλά δεν εγκαταλείπουν τις θέσεις τους παρά μόνο με τη συνταξιοδότηση ή τη «βουλευτοποίησή» τους. Οι έρευνες, παρά τις μεγάλες κινητοποιήσεις των τελευταίων χρόνων, συνεχίζουν να καταγράφουν αυξανόμενη αδιαφορία των νέων. Παρ’ όλα αυτά τα συνδικάτα παραμένουν οι τελευταίες μεγάλες μορφές συλλογικότητας που γέννησε η βιομηχανική επανάσταση.
Το παράδοξο με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις στην Ελλάδα είναι ότι συνεχίζουν να αντλούν τη δύναμή τους από τον δημόσιο τομέα. Στις μικρές επιχειρήσεις που αποτελούν και το 98% του συνόλου των επιχειρήσεων στη χώρα απουσιάζουν. Αλλά και στις μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις η επιρροή τους διαρκώς μειώνεται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι τράπεζες. Απεργούν τέσσερις ημέρες, αλλά τα υποκαταστήματα όλων των ιδιωτικών τραπεζών είναι ανοιχτά και λειτουργούν κανονικά. Ωστόσο, ο πολιτικός ρόλος των συνδικάτων παραμένει ισχυρός. Μοιάζουν με ένα ακόμα μεγάλο κόμμα που διαχέεται μέσα στα κόμματα και επηρεάζει τους εσωτερικούς συσχετισμούς τους. Είναι όμως αυτός ο προορισμός των συνδικάτων;
Οι αριθμοί ευημερούν, όχι και ο συνδικαλισμός
Με όρους απλής αριθμητικής σε κάθε 710 μισθωτούς στην Ελλάδα αντιστοιχεί και ένα συνδικάτο. Ομως, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ποτέ άλλοτε ένας τόσο μεγάλος αριθμός συνδικάτων δεν αντιπροσώπευε ένα τόσο περιορισμένο αριθμό μισθωτών. Αυτή η αντίφαση φανερώνει μια άλλη πτυχή της κρίσης αντιπροσώπευσης που διέπει τη δημόσια ζωή της χώρας μας και αποτελεί στοιχείο της κρίσης των συνδικάτων.
Συνολικά, και βάσει των στοιχείων από τα τελευταία συνέδρια της ΓΣΕΕ και της ΑΔΕΔΥ, υπάρχουν και λειτουργούν 3.710 συνδικαλιστικές οργανώσεις για μισθωτούς. Δηλαδή, σε αυτές δεν συμπεριλαμβάνονται ούτε οι οργανώσεις των επιστημόνων – ελεύθερων επαγγελματιών, ούτε οι οργανώσεις των μικρομεσαίων επαγγελματιών που συχνά τους χωρίζει μόλις ένα βήμα από τη μισθωτή εργασία. Σε αυτή την περίπτωση, ο αριθμός θα υπερέβαινε τις 4.000.
Ας παρακολουθήσουμε, λοιπόν, πώς λειτουργεί αυτό το σύστημα αντιπροσώπευσης για τους μισθωτούς που σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ ανέρχονται σε 2.784.761 και αποτελούν το 63,6% του συνολικού εργατικού δυναμικού της χώρας. (Το υπόλοιπο 22,08% είναι αυτοαπασχολούμενοι, το 8,04% εργοδότες και το 6,3% συμβοηθούντα μέλη.)
Παραπλανητικά ποσοστά
Από τους άνω των 2,7 εκατομμυρίων μισθωτών, συνδικαλίζεται μόνο το 28%. Το ποσοστό, γνωστό και ως «δείκτης συνδικαλιστικής πυκνότητας», προκύπτει από τον αριθμό των μελών που μετέχουν στις εκλογές για την ανάδειξη εκπροσώπων στα σωματεία και καταβάλλουν κανονικά τις συνδρομές τους. Δηλαδή, οι 3.710 οργανώσεις αντιπροσωπεύουν κυρίως 739.629 εργαζομένους. Στην πραγματικότητα, το ποσοστό αυτών που μετέχει ενεργά και δεν συμμετέχει απλώς σε εκλογικές διαδικασίες, είναι μικρότερο του 28% και οι εργαζόμενοι που έχουν μια σχετικά πιο ενεργή σχέση με τα σωματεία δεν ξεπερνούν τους 500.000. Ωστόσο, ο συγκεκριμένος δείκτης κατατάσσει την Ελλάδα στην κατηγορία των ευρωπαϊκών χωρών με χαμηλή συνδικαλιστική πυκνότητα. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσεται η Πορτογαλία με 31%, η Γερμανία με 30%, η Ολλανδία με 24%, η Ισπανία με 16% και η Γαλλία με 9%. Υψηλούς συνδικαλιστικούς δείκτες έχουν η Σουηδία (87%), η Δανία (83%), η Φινλανδία (79%) και το Βέλγιο (56%).
Στις χώρες με μέση συνδικαλιστική πυκνότητα συγκαταλέγονται το Λουξεμβούργο (47%), η Ιρλανδία (45%), η Ιταλία (41%), η Αυστρία (40%) αλλά και η Βρετανία (33%).
Ομως κι εδώ οι αριθμοί και τα ποσοστά παραπλανούν. Μπορεί, επί παραδείγματι, η Ελλάδα να εμφανίζει σχεδόν το ίδιο ποσοστό συνδικαλισμένων με αυτό της Γερμανίας, αλλά το 30% των Γερμανών αντιστοιχεί σε μια δεξαμενή μισθωτής εργασίας που αποτελεί το 90% του συνόλου των απασχολουμένων της χώρας. Ενώ το 28% αντιπροσωπεύει μόλις το 63% της συνολικής απασχόλησης στην Ελλάδα.
Το βασικότερο πρόβλημα εντοπίζεται αλλού: Το 98% των επιχειρήσεων στην Ελλάδα απασχολεί μέχρι 20 εργαζόμενους. Ομως το προσωπικό των επιχειρήσεων αυτών δεν έχει τη δυνατότητα να συστήσει σωματείο, διότι η νομοθεσία θέτει ως όριο την ύπαρξη τουλάχιστον 21 φυσικών μελών. Επομένως, αποκλείονται από τη δυνατότητα άμεσης εκπροσώπησης. Τα επιχειρησιακά σωματεία δεν ξεπερνούν το 2%. Αλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγαλύτερες παραβιάσεις της εργασιακής νομοθεσίας συντελούνται στις μικρές επιχειρήσεις.
Πολυκερματισμός
Τι είναι όμως αυτά τα 3.710 συνδικάτα που λειτουργούν στην Ελλάδα; Το δυσανάλογο αυτό μέγεθος σε σχέση με τα μέλη που εκπροσωπούν, συνθέτουν οι εξής οργανώσεις: 74 Ομοσπονδίες και 84 Εργατοϋπαλληλικά Κέντρα που ανήκουν στη δύναμη της ΓΣΕΕ καθώς και 2.425 πρωτοβάθμια σωματεία (ομοιοεπαγγελματικά ή σε επιχειρήσεις με περισσότερους από 21 εργαζόμενους). Αυτός ο οργανωτικός πολυκερματισμός συμπληρώνεται με 46 Ομοσπονδίες στο χώρο της δημόσιας διοίκησης, υγείας και εκπαίδευσης στις οποίες είναι μέλη 1.260 πρωτοβάθμια σωματεία.
Θα έλεγε κανείς ότι η ελληνική οικονομία στην οποία κυριαρχούν οι μικροί και μεσαίοι παραγωγοί με τη μεγάλη εισφοροδιαφυγή και φοροδιαφυγή έχει τη συνδικαλιστική δομή που της αναλογεί: έναν διογκωμένο αριθμό συνδικάτων, που θα μπορούσε να αντικατασταθεί με μονοψήφιο αριθμό μεγάλων οργανώσεων και μια συνδικαλιστική δομή που αναπαράγει μια εξίσου διογκωμένη συνδικαλιστική γραφειοκρατία.
Αυτή η δομή κάνει εξαιρετικά δύσκολη την προσπάθεια συνεννοήσεων και καθιστά τον διάλογο άπιαστο όνειρο.