Θα μπορούσε να γίνει ο Λένιν των Βαλκανίων. Ηταν οργανωτικός, δυναμικός, ενέπνεε. Ηταν σκληροτράχηλος και αποφασιστικός. Τελικά έγινε ο Νετσάγεφ των Βαλκανίων. Με τη διαφορά ότι αντί για τον θάνατο στις τσαρικές φυλακές, ο Νίκος Ζαχαριάδης επέλεξε την αυτοκτονία. Τριάντα πέντε χρόνια πριν. Σήμερα, νέα στοιχεία φωτίζουν την προσωπικότητα του ανθρώπου που καθόρισε περισσότερο απ’ οποιονδήποτε άλλον την Ελλάδα από τα μισά μέχρι τα τέλη του προηγούμενου αιώνα. (Ισως και περισσότερο).
Οι ερευνητές του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, έπειτα από σχετική άδεια και έρευνα στα ρωσικά κρατικά αρχεία, συγκέντρωσαν ένα μεγάλο όγκο άγνωστων μέχρι σήμερα επιστολών του N. Ζαχαριάδη, κυρίως προς το ΚΚΣΕ. Οι περισσότερες στα ρωσικά. Ειδικά οι επιστολές της περιόδου ’50-’60 ήταν εν πολλοίς άγνωστες και πρώτη φορά βρίσκονται σε χέρια Ελλήνων ιστορικών και ερευνητών.
Οι επιστολές αυτής της περιόδου επιβεβαιώνουν όχι μόνο γενικότερα τη σφοδρότητα των εκκαθαρίσεων που έγιναν μετά τον Μεγάλο Πόλεμο αλλά και ειδικότερα την τραγικότητα του προσώπου Ζαχαριάδη. Λέξεις όπως «αντικομματικό» και «φραξιονιστικό» που καταγράφονται στις επιστολές (και τότε σηματοδοτούσαν ακόμη και το φυσικό τέλος αυτού στον οποίο αναφέρονταν) αποδίδουν το μέγεθος της ρήξης στις σχέσεις ΚΚΕ – Ζαχαριάδη.
«Πολιτικός πρόσφυγας – αιχμάλωτος»
Οι σκοτεινές διεργασίες και οι εκκαθαρίσεις στη Σοβιετική Ενωση εκείνης της περιόδου προκύπτουν και από τις επιστολές για την απεργία πείνας του ίδιου αλλά και για την ειλημμένη απόφαση από το ΚΚΣΕ περί βίαιης σίτισής του. Η σχέση του με το ΚΚΣΕ περιγράφεται από τον ίδιο. Νιώθει «πολιτικός πρόσφυγας – αιχμάλωτος».
Ο Ζαχαριάδης βομβαρδίζει με δεκάδες επιστολές το ΚΚΣΕ, ζητώντας μέχρι το τέλος της ζωής του ένα πράγμα: Την αποκατάσταση. Δεν πίστεψε -πάντως δεν άφησε να φανεί- ότι ο ίδιος είχε κάνει λάθη. Χαρακτηριστική είναι η προσπάθειά του να επιστρέψει στην Ελλάδα και να δικαστεί καθώς και οι άγνωστες επαφές του με την ελληνική πρεσβεία στη Μόσχα.
Στη συλλογή των επιστολών κυριαρχεί ο «ανένδοτος» του Ζαχαριάδη για την αποκατάστασή του και την επιστροφή του στην Ελλάδα. Περιγράφονται άγνωστες συνομιλίες μελών του ΚΚΕ με τον Ζαχαριάδη όσο αυτός βρισκόταν εξόριστος στη Σιβηρία. Και ότι τουλάχιστον δύο φορές πρότειναν στο ΚΚΣΕ να αποτραπεί η επιστροφή του στην Ελλάδα. Ιστοριογραφικά φαίνεται να ενισχύεται η άποψη των «τριών κύκλων» που «προαποφασίστηκαν» από το ΚΚΕ και οδήγησαν στον Εμφύλιο. Ετσι φαίνεται να ερμηνεύεται η επιστολή του προς το ΚΚΣΕ στις 2/2/1962 (την οποία παρουσιάζει ο Βασίλης Κόντης, πρόεδρος του ΙΜΧΑ).
Το τέλος του Εμφυλίου και η απόγνωση των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού, αλλά και η μέσω Στάλιν διασφάλιση της φυγής τους, από τον Ζαχαριάδη περιγράφονται σε μερικές λιτές γραμμές άλλης επιστολής. Είκοσι χιλιάδες ηττημένοι ενήλικες και άλλα τόσα παιδιά για τα οποία ο Ζαχαριάδης ζητεί να μορφωθούν.
Δεν αποδέχθηκε τις ευθύνες του
Γιατί σήμερα να ενδιαφέρει ο Ζαχαριάδης; Επειδή -όπως διευκρινίστηκε εξ αρχής- καθόρισε όσο λίγοι την εικόνα της Ελλάδας. Αλλά και επειδή ως πρόσωπο έζησε όλα όσα επιφύλαξε στους εχθρούς του. Αληθινός πρωταγωνιστής τραγωδίας -ακόμη και η σύντροφός του τον αποκήρυξε- που τελικά έχασε τον πρώτο «ρόλο». Διότι, την κρίσιμη στιγμή, δεν αποδέχτηκε τις ευθύνες από τον πρωταγωνιστικό του ρόλο.
Η ζωή του στη Σοβιετική Ενωση -αποδεικνύεται μέσα από τις επιστολές του- είχε αφιερωθεί στην «αποκατάστασή του» σε τέτοιο βαθμό, που δείχνει πόσο πολύ είχε πιστέψει ο ίδιος στο κόμμα που τον έστειλε στη Σιβηρία. Η τραγικότητα της θέσης του, λένε οι ερευνητές του ΙΜΧΑ, φαίνεται και από πολλές επιστολές του με λεπτομέρειες από την καθημερινότητά του στη Σιβηρία. Η δικαίωση που ζητούσε δεν ήρθε… Και την «επέβαλε» τελικά ο ίδιος στη Σιβηρία. Επιτέλους ένα ακόμη επίσημο έγγραφο, αυτό της νεκροψίας, είναι στα χέρια του IMXA. Είναι το δεύτερο πράγμα που δεν αμφισβητείται -πλέον- από τη ζωή του. H αυτοκτονία του.
Το άλλο είναι ότι γεννήθηκε. Εκατόν πέντε χρόνια πριν. Στην Ανδριανούπολη.