Δίχως άλλο, στον μακρύ κατάλογο των «ιερών καθιδρυμάτων» που ελέγχονται σήμερα για ποικίλες διαχειριστικές ατασθαλίες, η Μονή Βατοπεδίου κατέχει ξεχωριστή θέση: το επιχειρηματικό δαιμόνιο του διδύμου Εφραίμ – Αρσένιου, σε συνδυασμό με τη νομική υποστήριξη της οικογένειας Πελέκη, και τη συμπάθεια υψηλά ισταμένων στη σημερινή κυβερνητική ιεραρχία, της εξασφάλισαν δόξα και χρήμα, που δύσκολα θα μπορούσε να ανταγωνισθεί οποιαδήποτε άλλη μονή, συμπεριλαμβανομένων και των υπολοίπων 19 του Αγίου Ορους.
Θα ήταν λάθος, ωστόσο, η υπόθεση που ξέσπασε πρόσφατα να αποδοθεί μόνον στις ικανότητες των ανωτέρω προσώπων. Διότι αυτά, όσο προικισμένα και αν είναι, δύσκολα θα κατάφερναν όσα πέτυχαν, αν δεν απολάμβαναν την ιδιαίτερη εκείνη νομική ασυλία, που περιβάλλει την Εκκλησία της Ελλάδος, τις 80 μητροπόλεις της και τις 500 περίπου μονές, που λειτουργούν σήμερα στην Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένων και των απειράριθμων ιδιωτικών νομικών προσώπων που αυτές έχουν ιδρύσει).
Δεν αναφέρομαι τόσο στα κενά των νόμων, που εν προκειμένω είναι πολλά (και συχνά εσκεμμένα), ούτε καν στους προνομιακούς νομικούς δεσμούς που από παλιά διατηρεί η Πολιτεία με την «επικρατούσα θρησκεία» στη χώρα μας. Αναφέρομαι σε κάτι βαθύτερο:
Πρώτ’ απ’ όλα, στην απροθυμία των κάθε είδους ελεγκτικών μηχανισμών της επίσημης Πολιτείας να αγγίξουν τα κακώς κείμενα, να εφαρμόσουν τον νόμο και να επιβάλουν αν πρέπει κυρώσεις για παρατυπίες που διαπράττονται στη διοίκηση και διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Στο πεδίο αυτό, η λέξη διαφάνεια μόνον χαμόγελα προκαλεί. Ειδικά για τη δικαστική εξουσία, τις αδράνειες μεγάλης μερίδας των λειτουργών της έχει αναδείξει πρόσφατα με παρρησία, από τις στήλες και της «Καθημερινής», ο πρώην πρόεδρος του Αρείου Πάγου Στεφ. Ματθίας. Αναφέρομαι, από την άλλη, στην ευκολία με την οποία οι περισσότεροι πολιτικοί μας είναι έτοιμοι να παραβλέψουν τύπους και διαδικασίες, όχι μόνον εν κρυπτώ για τα συνήθη ρουσφέτια, αλλά ανοιχτά και με υπερηφάνεια, για να ενισχύσουν το θεάρεστο έργο της επίσημης Εκκλησίας. Και τούτο με σκοπό να αποκομίσουν πολιτικά οφέλη. Ετσι, ακόμη και οι καλόπιστοι, παγιδεύονται σε μιαν ανομολόγητη διαπλοκή.
Τρία χρόνια αφ’ ότου τα δύο μεγάλα κόμματα απέρριψαν ασυζητητί τη γνωστή πρόταση νόμου της Ελληνικής Ενωσης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για τις σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας, η υπόθεση του Βατοπεδίου τούς δίνει μια μοναδική ευκαιρία να ξανασκεφτούν και να επανέλθουν. Το ότι ο σημερινός προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ελλάδος έχει ζήσει στο πετσί του τις απαίσιες συνέπειες της εξίσου απαράδεκτης αυτής διαπλοκής τους εγγυάται, ίσως, κάτι που έως πρόσφατα τους έλειπε: ότι θα έχουν απέναντί τους έναν αξιόπιστο συνομιλητή.
* Ο κ. Ν. Κ. Αλιβιζάτος είναι καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.