«Το πάρτι τελείωσε». Αυτές οι τρεις λέξεις έχουν ακουστεί τις τελευταίες εβδομάδες σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου με το ίδιο κατηγορηματικό ύφος. Στην Ελλάδα στο άκουσμα αυτής της φράσης έχουν τρομάξει αρκετοί επιχειρηματίες, οι οποίοι βλέπουν τις αναπτυξιακές δυνατότητες της οικονομίας να συρρικνώνονται και τον σχεδιασμό τους για το μέλλον να τινάζεται στον αέρα. Υπάρχουν όμως κι εκείνοι που δεν αγχώθηκαν καθόλου. Οι περισσότεροι εξ αυτών εντοπίζονται σ’ ένα χώρο: τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Οι ιδιοκτήτες τους έχουν εθιστεί στην προνομιακή μεταχείριση από το κράτος, το οποίο χωρίς κριτήριο μοιράζει παχυλή διαφήμιση και άλλες διευκολύνσεις. Πρόκειται για επιχειρήσεις οι οποίες φοροδιαφεύγουν, χρωστούν δεκάδες εκατομμύρια στις ελλειμματικές ΔΕΚΟ και κατά κανόνα δεν πληρώνουν τις απαιτούμενες εισφορές στα ασφαλιστικά Ταμεία. Οι ίδιες επιχειρήσεις επιτυγχάνουν την άντληση δανείων, τα οποία οι τράπεζες διαπραγματεύονται υπό όρους που επιχειρηματίες άλλων κλάδων δεν θα τολμούσαν ούτε να ονειρευτούν. Αυτή η κατάσταση έχει ως αποτέλεσμα τα ΜΜΕ να λειτουργούν σ’ ένα κλουβί προστασίας από τον πραγματικό ανταγωνισμό, παρά το γεγονός ότι πιέζουν ποικιλοτρόπως την πολιτική εξουσία προκειμένου να εξασφαλίσουν ζεστό κρατικό χρήμα. Ολη αυτήν την εκρηκτική κατάσταση κληρονομεί ο υπουργός Εσωτερικών κ. Προκόπης Παυλόπουλος, ο οποίος αναλαμβάνει τις αρμοδιότητες του παραιτηθέντος κ. Θεόδωρου Ρουσόπουλου.
Η μεταπολίτευση
Οι προϋποθέσεις για την αναρχία στο τοπίο των ΜΜΕ τέθηκαν σχεδόν αμέσως μετά το 1974, όταν λόγω και της πρόσφατης εμπειρίας της Δικτατορίας, το πρώτο στοίχημα ήταν εκείνο του εκδημοκρατισμού των Μέσων. Οι υπόγειες συναλλαγές ήταν παλιά συνήθεια, απλά με το ’74 διογκώθηκε. Ενας από τους πλέον περιγραφικούς διαλόγους της δεκαετίας του ’60 είναι εκείνος μεταξύ ενός εκδότη οικονομικού εντύπου και του διοικητή της Τραπέζης της Ελλάδος στο γραφείο του. Ο πρώτος ρώτησε τον δεύτερο για ποιο λόγο στην εφημερίδα του δεν μπαίνουν ισολογισμοί. Ο διοικητής τού απάντησε ότι οι άλλοι είναι εκβιαστές για να λάβει την αποστομωτική απάντηση: «Δηλαδή εγώ τι είμαι; Γιατί με προσβάλλεις;».
Το 1981 η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία περιέπλεξε την κατάσταση. Οι «ημέτεροι» έγιναν απροκάλυπτα προστατευόμενοι του κράτους και σταδιακά πολλές εφημερίδες έπαιρναν τα ανταλλάγματά τους σε μια εποχή όπου η Επιτροπή Ανταγωνισμού υπήρχε μόνο ως ιδέα.
Ο Μαρούδας και το CΝΝ
Χαρακτηριστικός της αντίληψης που επικρατούσε για την αγορά είναι ο τρόπος που αντιμετώπισε ο πανίσχυρος (επί κυβερνήσεων Ανδρέα Παπανδρέου) υφυπουργός Επικρατείας Δημήτρης Μαρούδας το ενδεχόμενο να εκπέμψει δορυφορικά στην Ελλάδα το αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο CNN. «Θα καταρρίψουμε τους δορυφόρους», είχε πει και εκείνη την εποχή δεν ήταν βέβαιο ότι όλοι οι συνομιλητές του καταλάβαιναν ότι η σκέψη και μόνο είναι αστεία. Πριν από πέντε χρόνια το ΣΔΟΕ (η σημερινή Υπηρεσία Ειδικών Ελέγχων) εντόπισε παραβάσεις σε εταιρεία σχετιζόμενη με τα ΜΜΕ, η οποία έκανε συναλλαγές με εικονικά τιμολόγια στην Ολλανδία. Ενδεικτική της ευνοϊκής μεταχείρισης της οποίας τυγχάνουν αυτές οι εταιρείες είναι ότι μόλις τον προηγούμενο Μάρτιο το υπουργείο Οικονομικών απάλλαξε την εταιρεία.
Αυτή η παρασκηνιακή συναλλαγή έγινε φανερή και πέρυσι, όταν διεφάνη ότι ένας εκ των τριών εκδοτών κυριακάτικης εφημερίδας επιχείρησε να ανταλλάξει πληροφορίες έναντι προνομιακής μεταχείρισης από τις ελεγκτικές υπηρεσίες του υπουργείου Οικονομικών.
Η «κόλλα» που συνδέει με αυτόν τον στρεβλό τρόπο το Κράτος με τα ΜΜΕ είναι η κρατική διαφήμιση και ο τρόπος που αυτή μοιράζεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2007 πρώτη σε κρατική διαφήμιση (1,8 εκατομμύρια ευρώ) ήταν η «Χώρα της Κυριακής» με μέση εβδομαδιαία κυκλοφορία γύρω στα 5.000 φύλλα. Την ίδια στιγμή εφημερίδες όπως η «Καθημερινή», η «Ελευθεροτυπία» και το «Βήμα», με κυκλοφορίες (για το 2007) από 140.000 μέχρι και 200.000 φύλλα εβδομαδιαίως, λαμβάνουν από 500.000 μέχρι και 800.000 ευρώ λιγότερα. Είναι πασιφανές ότι η εφημερίδα των 5.000 φύλλων ουσιαστικά επιβιώνει χάρη στην κρατική επιχορήγηση, χωρίς να υπολογίζεται πώς και για ποιο λόγο το ελληνικό Δημόσιο αποφασίζει να δώσει τέτοιο «δεκανίκι» σε μια ελλειμματική επιχείρηση. Παρά τη δύσκολη δημοσιονομική συγκυρία, το κράτος εξακολουθεί να μοιράζει διαφήμιση. Τον Σεπτέμβριο του 2008, σύμφωνα με τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας, 7,5 εκατομμύρια ευρώ έχουν σπαταληθεί για διαφήμιση από τρία υπουργεία: Οικονομικών, Αγροτικής Ανάπτυξης και Υγείας.
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Ενωσης Ιδιοκτητών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, το 2007, η κρατική διαφημιστική δαπάνη ακολουθεί από το 2004 ανοδική πορεία. Από 36 εκατομμύρια το 2004, η δαπάνη ανήλθε το 2007 στα 65 εκατομμύρια ευρώ. Στον πίνακα του 2007 είναι πασιφανής η απόλυτη έλλειψη διαφάνειας με την οποία γίνεται η μοιρασιά της παχυλής πίτας. Οι εφημερίδες «Αρθρο» και «Χώρα», παρότι και οι δύο μαζί δεν πωλούν περισσότερα από 10.000 φύλλα κάθε Κυριακή, έλαβαν από τον κρατικό κορβανά 1,9 και 2,6 εκατομμύρια αντιστοίχως.
Η παρανομία, διότι δεν είναι απλή στρέβλωση να δίνεις κρατικό χρήμα με μοναδικό κριτήριο την επιβίωση μιας ζημιογόνου επιχείρησης, συνεχίζεται και στο τηλεοπτικό τοπίο. Δύο τηλεοπτικοί σταθμοί συγκεντρώνουν κάθε χρόνο από το 50% μέχρι και το 64% της συνολικής διαφημιστικής δαπάνης, ενώ ο μέσος όρος τηλεθέασης κυμαίνεται περίπου στο 40%.
Το καθεστώς αδιαφάνειας στη διανομή κρατικής διαφήμισης στον Τύπο έχει απασχολήσει και την επίτροπο Ανταγωνισμού κ. Νίλι Κρόες, η οποία ήδη από το καλοκαίρι ανήγγειλε έρευνα από την Κομισιόν. Η κ. Κρόες ασχολήθηκε με το ζήτημα κατόπιν σχετικής ερώτησης από τον ευρωβουλευτή του ΣΥΝ κ. Δημήτρη Παπαδημούλη. Στην απάντησή της η κ. Κρόες υπενθύμισε ότι η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία απαγορεύει τη χορήγηση κρατικών ενισχύσεων.
Ενα γνώριμο σε όλους παράδειγμα είναι οι Ολυμπιακές Αερογραμμές, για τις οποίες το Δημόσιο πλήρωνε κάθε ημέρα πρόστιμο ενός εκατομμυρίου ευρώ. Αν μάλιστα συνυπολογισθεί ότι ακόμη και εφημερίδες με υψηλή κυκλοφορία είναι ζημιογόνες, τότε η κυβέρνηση διαπράττει στην καλύτερη περίπτωση… αγαθοεργία. Από τη μελέτη των οικονομικών στοιχείων που αφορούν τις εισηγμένες εταιρείες του κλάδου στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών ελάχιστες έχουν κέρδη, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν αξιοσημείωτα υψηλό τραπεζικό δανεισμό.
Ο νόμος για τις δαπάνες
Ενώ όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι χρηματοδοτούνται ζημιογόνες επιχειρήσεις, οι κρατικοί οργανισμοί αρνούνται να δημοσιεύσουν τις δαπάνες τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο παραιτηθείς υπουργός Επικρατείας είχε υπογράψει νόμο με τον οποίο υποχρεώνονται να τις δημοσιοποιούν. Την ίδια στιγμή τα ΜΜΕ αρνούνται ακόμη και να πληρώσουν το… τηλέφωνο. Χρωστούν σημαντικό μερίδιο από τα 200 εκατομμύρια ευρώ που μαζί με τα πανεπιστήμια έχουν «φέσι» στον ΟΤΕ, έναν από τους τρεις μεγαλύτερους χορηγούς κρατικής διαφήμισης.