Κρίσιμες θα είναι οι επόμενες 30 ημέρες για την οικονομία και τις τράπεζες, αφού είναι σαφές ότι το δημοσιονομικό πρόβλημα διά των υποβαθμίσεων της πιστοληπτικής αξιολόγησης της οικονομίας απειλεί να επηρεάσει καθοριστικά τις συνθήκες ρευστότητας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Από τις αποφάσεις που θα ληφθούν τις επόμενες εβδομάδες και θα αποτυπωθούν στο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το οποίο θα υποβάλει το υπουργείο Οικονομικών στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 20 Ιανουαρίου, θα εξαρτηθεί το αποτέλεσμα των νέων γύρων αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας της ελληνικής οικονομίας. Μια νέα υποβάθμιση από την Standard & Poor’s και τη Fitch σβήνει επί της ουσίας και τις όποιες ελπίδες υπάρχουν σήμερα να είναι επιλέξιμα τα ελληνικά ομόλογα ως ενέχυρο για την παροχή ρευστότητας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προς τις ελληνικές τράπεζες, όταν θα αρθούν τα έκτακτα μέτρα που εφαρμόζει σήμερα.
Ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, κ. Λουκάς Παπαδήμος, ξεκαθάρισε την Παρασκευή ότι δεν θα αλλάξει ο σχεδιασμός της ΕΚΤ σε ό,τι αφορά την ενεχυρίαση ομολόγων, ανεξάρτητα από το ποια θα είναι η πιστοληπτική αξιολόγηση των ελληνικών τίτλων. Σύμφωνα με πληροφορίες, αυτήν την απάντηση έδωσε και στον υπουργό Οικονομικών κ. Γιώργο Παπακωνσταντίνου την Πέμπτη, όταν συναντήθηκε μαζί του στη Φρανκφούρτη. Ο κ. Παπακωνσταντίνου είχε ζητήσει συνάντηση με τον πρόεδρο της ΕΚΤ, αλλά το φορτωμένο πρόγραμμα του κ. Ζαν Κλοντ Τρισέ τις δύο ημέρες που βρέθηκε ο υπουργός στη Γερμανία, δεν επέτρεψε την πραγματοποίηση της συνάντησης. Ο κ. Παπακωνσταντίνου συναντήθηκε με τον κ. Παπαδήμο, στον οποίο έθεσε το θέμα της επιλεξιμότητας των ελληνικών ομολόγων, αλλά από τη συζήτηση κατέστη σαφές ότι η ΕΚΤ δεν προτίθεται να κάνει χάρη στην Ελλάδα.
Από την εκδήλωση της κρίσης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, η ΕΚΤ έχει χαλαρώσει τα κριτήρια για τη χορήγηση ρευστότητας στις εμπορικές τράπεζες και δέχεται ως ενέχυρο ομόλογα με αξιολόγηση έως ΒΒΒ-. Ετσι, προς το παρόν οι ελληνικοί τίτλοι που έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους οι ελληνικές και ξένες εμπορικές τράπεζες είναι αποδεκτά από την ΕΚΤ. Ωστόσο, η ΕΚΤ έχει ανακοινώσει ότι τα έκτακτα μέτρα που έλαβε προκειμένου να αντιμετωπισθεί η κρίση θα αρχίσουν κάποια στιγμή σταδιακά να αποσύρονται. Σύμφωνα με πληροφορίες, τον Μάρτιο η ΕΚΤ θα ανακοινώσει ότι θα συνεχίσει να δέχεται ως ενέχυρο ομόλογα κατηγορίας Β έως το τέλος του 2010. Ομως, από το 2011 και μετά θα θέσει σε εφαρμογή κριτήρια επιλογής αυστηρότερα ακόμη κι από αυτά που ίσχυαν πριν από την κρίση.
Συγκεκριμένα, πριν από την κρίση γίνονταν δεκτά ομόλογα που είχαν αξιολόγηση έως Α- έστω κι από έναν μόνο από τους τρεις διεθνείς οίκους αξιολόγησης (Standard & Poor’s, Moody’s, Fitch). Εάν εφαρμόζονταν και πάλι αυτά τα κριτήρια, με τα σημερινά δεδομένα η Ελλάδα δεν θα είχε πρόβλημα, αφού παρά τις υποβαθμίσεις από την Standard & Poor’s και τη Fitch σε ΒΒΒ+, η Moody’s τα αξιολογεί (προς το παρόν τουλάχιστον) με Α+ και για να πέσουν στη μη επιλέξιμη κατηγορία Β θα πρέπει να υποβαθμίσει την ελληνική οικονομία κατά τρία κλιμάκια.
Ωστόσο, σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, η ΕΚΤ δεν θα επιστρέψει στο status quo ante, αλλά θα θέσει ως προϋπόθεση της επιλεξιμότητας των ομολόγων να είναι τουλάχιστον Α- οι δύο χειρότερες αξιολογήσεις. Εναλλακτικά, θα αγνοείται η καλύτερη και η χειρότερη από τις τρεις αξιολογήσεις και θα λαμβάνεται υπόψη η μεσαία. Είτε με το ένα είτε με το άλλο σενάριο και ανεξαρτήτως του τι θα κάνει η Moody’s, τα ελληνικά ομόλογα δεν θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ενέχυρο.
Αυτό πρακτικά σημαίνει αφενός μεν ότι θα χάσουν ακόμη περισσότερο την ελκυστικότητά τους, με αποτέλεσμα την περαιτέρω διεύρυνση των spreads και του κόστους δανεισμού του Δημοσίου, αφετέρου δε -και πολύ σημαντικότερο- ότι θα επιδεινωθούν οι συνθήκες άντλησης ρευστότητας για τις τράπεζες.
Αυτή η εφιαλτική προοπτική ενισχύεται από το γεγονός ότι η Fitch και η Standard & Poor’s δεν αρκέσθηκαν μόνο στην υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης, αλλά και των προοπτικών της, απειλώντας ουσιαστικά ότι είναι έτοιμες να προχωρήσουν άμεσα και σε νέα υποβάθμιση εάν η κυβέρνηση δεν λάβει και μάλιστα άμεσα μέτρα που θα οδηγούν σε διατηρήσιμη μείωση του ελλείμματος. Εάν οι δύο οίκοι προχωρήσουν τους επόμενους δύο μήνες σε νέα υποβάθμιση, τότε ακόμη κι αν όλα πάνε καλά στη συνέχεια θα χρειασθούν δύο αναβαθμίσεις έως το τέλος του έτους για να είναι τα ελληνικά ομόλογα επιλέξιμα ως ενέχυρο στην ΕΚΤ το 2011. Ακόμη και οι πιο αισιόδοξοι θεωρούν απίθανο να προχωρήσουν οι οίκοι σε δύο αναβαθμίσεις.
Συνεπώς, «οι επόμενες εβδομάδες είναι κρίσιμες. Το Πρόγραμμα Σταθερότητας είναι η τελευταία ευκαιρία που έχει η ελληνική κυβέρνηση», τονίζουν κύκλοι της ΕΚΤ.
Εάν το Πρόγραμμα Σταθερότητας είναι όπως το έχει ζητήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δηλαδή εάν έχει τη μορφή ενός οδικού χάρτη μείωσης του ελλείμματος ή ενός ημερολογίου συγκεκριμένων μέτρων, με δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και με ρεαλιστικά υπολογισμένο δημοσιονομικό αποτέλεσμα, τότε η κυβέρνηση μπορεί να αποτρέψει την περαιτέρω υποβάθμιση της Ελλάδας.
Εάν στη συνέχεια εφαρμόσει το ΠΣΑ, τότε μπορεί να ελπίζει το φθινόπωρο σε θετικά σχόλια από την Κομισιόν και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και ενδεχομένως σε κάποια αναβάθμιση από τους διεθνείς οίκους.
Πάντως, αρμόδιοι κυβερνητικοί παράγοντες σημείωναν ότι μπορεί σήμερα η ΕΚΤ να λέει ότι δεν προτίθεται να κάνει εκπτώσεις στον σχεδιασμό της για χάρη της Ελλάδας, ωστόσο θεωρούν ότι η στάση της πιθανόν να είναι πιο ευέλικτη τελικά, όταν φτάσει η στιγμή που θα πρέπει να «αρνηθεί» τα ομόλογα ενός κράτους-μέλους της Ευρωζώνης.
Θα ξαναχτυπήσει η Standard & Ρoor’s;
Από τις επαφές που είχαν στελέχη της Κομισιόν με την S&P το προηγούμενο διάστημα απεκόμισαν την εντύπωση ότι θα ανακοινώσει την υποβάθμιση την εβδομάδα των Χριστουγέννων και πως οι προοπτικές θα ήταν σταθερές και όχι αρνητικές. Η επίσπευση της ανακοίνωσης και κυρίως οι αρνητικές προοπτικές αιφνιδίασαν τις Βρυξέλλες. Η εικόνα που έχουν πλέον στην Κομισιόν είναι ότι η S&P θα ξαναχτυπήσει πιθανόν εάν θεωρηθεί ανεπαρκές το ΠΣΑ.
Το ίδιο περιμένουν άλλωστε και οι υπουργοί Οικονομικών της Γερμανίας, της Βρετανίας και της Γαλλίας, με τους οποίους συναντήθηκε την εβδομάδα που πέρασε. Οι Ευρωπαίοι υπουργοί απέφυγαν να αναλάβουν οποιαδήποτε δέσμευση για τη στάση τους έναντι της Ελλάδας στο πλαίσιο του Eurogroup και του EcoFin. Προτίμησαν να κρατήσουν μια στάση αναμονής εν όψει της κατάθεσης του ΠΣΑ. Οι εκπρόσωποι των θεσμικών επενδυτών εξέφρασαν κυρίως επιφυλάξεις ως προς το εάν όλα αυτά που υπόσχεται ο κ. Παπακωνσταντίνου θα μπορέσει να τα εφαρμόσει η κυβέρνηση παρά τις κοινωνικές αντιδράσεις. Στο θέμα αυτό η αξιοπιστία της κυβέρνησης έχει τρωθεί μετά την παρέμβαση Παπουτσή στο θέμα της εισοδηματικής πολιτικής και την αναδίπλωση που φάνηκε ότι έκανε τότε.