Ο Μάρτιος του 2011 θα μείνει στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ενωσης ως ο μήνας που θα καθορίσει τη μορφή και τη λειτουργία της Ευρωζώνης τα επόμενα χρόνια. Στις δύο συνόδους κορυφής, στην έκτακτη της 11ης Μαρτίου και στην εαρινή της 24ης – 25ης Μαρτίου, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει με την πλάτη στον τοίχο να συμφωνήσουν στα βασικά στοιχεία που θα περιέχει η πολυδιαφημισμένη «συνολική απάντηση» στην κρίση δημοσίου χρέους.
Παραμένει αμφίβολο αν η απάντηση θα είναι πειστική για τις αγορές, ωστόσο είναι σίγουρο ότι η Ευρωζώνη θα κάνει τα πρώτα, δειλά έστω, βήματα προς την οικονομική ενοποίηση. Σε αυτό το πλαίσιο η Ελλάδα θα πρέπει να αποφασίσει ότι αν θέλει να παραμείνει στην Ευρωζώνη θα χρειαστεί σκληρή και επίμονη δουλειά για τουλάχιστον μια γενιά. Αλλιώς θα πρέπει να συμβιβαστεί με μια θέση στα Βαλκάνια και μια προνομιακή σχέση με την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Η συνολική απάντηση στην κρίση αποτελείται από τέσσερα βασικά και αλληλένδετα στοιχεία. Τα δύο πρώτα, το αναθεωρημένο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ) και το νέο γερμανικής εμπνεύσεως Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας (Σ. Α.) θα ενισχύσουν το στοιχείο της υπευθυνότητας στην Ευρωζώνη. Οι δύο μηχανισμοί βοήθειας, ο προσωρινός μέχρι το 2013 και ο μόνιμος στη συνέχεια, συνθέτουν το στοιχείο της αλληλεγγύης που θα δείχνουν τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης προς τους εταίρους τους που βρίσκονται σε ανάγκη.
Το πρώτο βήμα για τη λύση του γόρδιου δεσμού θα γίνει στις 11 Μαρτίου όταν θα λάβει την τελική του μορφή το Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας. Αλλωστε, η Γερμανίδα καγκελάριος κ. Αγκελα Μέρκελ έχει δηλώσει ρητώς ότι αν δεν γίνουν αποδεκτές οι απαιτήσεις της, τότε δεν μπορεί να δεχτεί την ενίσχυση των μηχανισμών βοήθειας.
Κύριο χαρακτηριστικό του Συμφώνου Ανταγωνιστικότητας είναι ότι η πολιτική για μισθούς, συντάξεις και συστήματα πρόνοιας και κρατικές δαπάνες θα καθορίζεται στις Βρυξέλλες, όχι όμως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων.
Σκοπός είναι, υποτίθεται, η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των κρατών-μελών, ωστόσο οι περισσότεροι οικονομικοί και πολιτικοί αναλυτές συμφωνούν ότι κύριος στόχος του Σ. Α. είναι να «χρυσώσει» το χάπι για τους Γερμανούς ψηφοφόρους. Αντιθέτως, ουσιαστικότερη είναι η ενίσχυση του Συμφώνου Σταθερότητας, όπου προβλέπεται η επιβολή αυστηρότερων κυρώσεων για υπέρβαση του ορίου του ελλείμματος (3% του ΑΕΠ) και του χρέους (60% του ΑΕΠ) και για πρώτη φορά η υποχρέωση των κρατών-μελών να διορθώσουν μακροοικονομικά προβλήματα όπως η απώλεια ανταγωνιστικότητας, η δημιουργία «φούσκας» στα ακίνητα ή τον τραπεζικό τομέα, τα ελλειμματικά συνταξιοδοτικά συστήματα κ. ά. Αχίλλειος πτέρνα του ΣΣΑ παραμένει το γεγονός ότι τελικός κριτής παραμένει το Συμβούλιο, δηλαδή τα κράτη-μέλη, που ουσιαστικά θα έχει τη θέση δικαστή και κατηγορουμένου.
Ο μόνιμος Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) θα λάβει την τελική του μορφή στην εαρινή σύνοδο. Για πρώτη φορά θα επιτρέπεται η αναδιάρθρωση χρέους κράτους-μέλους της Ευρωζώνης, σύμφωνα όμως με το πρότυπο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, δηλαδή αφότου έχει προηγηθεί προσπάθεια διάσωσης από την Ευρωζώνη. Πρόκειται για πολύ σημαντική υποχώρηση του Βερολίνου που μέχρι τον Νοέμβριο οραματιζόταν ένα μηχανισμό χρεοκοπίας. Ωστόσο, η αλλαγή πολιτικής σημαίνει ότι η πιστοληπτική ικανότητα των κρατών-μελών θα εξαρτάται πρωτίστως από τις δικές τους προσπάθειες, γεγονός που αναμένεται να οδηγήσει σε άνοδο του επιτοκίου δανεισμού για την περιφέρεια.
Η συμφωνία για τα τρία πρώτα στοιχεία θα επιτρέψει την ενίσχυση του προσωρινού Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSFS). Κυρίως θα πρέπει να αποφασιστεί ότι το ταμείο θα μπορεί να παρεμβαίνει στις αγορές, αίτημα που αν δεν ικανοποιηθεί αναμένεται να προκαλέσει την πολύ έντονη αντίδραση των αγορών που θα απειλήσει τη σταθερότητα της Ευρωζώνης.
Πρόκειται για μια ριζική αλλαγή στρατηγικής, όπου τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης καλούνται να παραχωρήσουν σημαντικά εθνικά προνόμια με αντάλλαγμα την αλληλεγγύη.
Τι ενδιαφέρει την Ελλάδα
Η Ελλάδα θα πρέπει να αποδεικνύει συνεχώς ότι είναι αντάξια της βοήθειας που λαμβάνει από τους εταίρους της και πολύ περισσότερο ότι θέλει να παραμείνει στην Ευρωζώνη. Από τη συνολική διαπραγμάτευση τα δύο στοιχεία που την αφορούν άμεσα είναι η επιμήκυνση της περιόδου αποπληρωμής στα επτά χρόνια κατά μέσο όρο και η μείωση του επιτοκίου δανεισμού. Η επιμήκυνση έχει ουσιαστικά συμφωνηθεί από τον περασμένο Νοέμβριο όταν δόθηκε η βοήθεια προς την Ιρλανδία.
Η μείωση του επιτοκίου δανεισμού αποτελεί κοινό αίτημα της Ελλάδας και της Ιρλανδίας που θα ήταν λογικό να ικανοποιηθεί, τουλάχιστον μερικώς. Βέβαια δεν συζητείται ευνοϊκό επιτόκιο, αλλά μάλλον μπορεί να παραχωρηθεί ένα επιτόκιο που θα καθησυχάσει τις αγορές σχετικά με τη βιωσιμότητα του ελληνικού και του ιρλανδικού δημόσιου χρέους.
Μεσοπρόθεσμα το σημαντικότερο στοιχείο της συνολικής απάντησης είναι το αναθεωρημένο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, στο οποίο άλλωστε προβλέπεται να ενσωματωθούν και τα μέτρα της γερμανικής πρότασης για την ανταγωνιστικότητα.
Βραχυπρόθεσμα το βάρος θα πέσει στην ενίσχυση του EFSF. Κομισιόν, ΔΝΤ και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πιέζουν ώστε το ταμείο να μπορεί να αγοράζει κρατικά ομόλογα στις αγορές, το πιθανότερο απευθείας από κράτη-μέλη που δανείζονται με πολύ υψηλό επιτόκιο. Η προοπτική δεν ενθουσιάζει καθόλου το Βερολίνο. Ωστόσο, η απαίτηση της κ. Μέρκελ προς τα κράτη-μέλη να παραχωρήσουν το δικαίωμα χάραξης πολιτικής σε τομείς όπου μέχρι σήμερα έχουν αποκλειστική αρμοδιότητα δεν μπορεί να έχει σαν αντάλλαγμα απλώς την αύξηση των διαθέσιμων πόρων του ταμείου. Στην περίπτωση που η κ. Μέρκελ δεν συμφωνήσει να αγοράζει το ταμείο ομόλογα, τότε απειλείται με ναυάγιο ολόκληρη η συνολική απάντηση στην κρίση.