Το βασικό χαρακτηριστικό της συγκυρίας είναι η ραγδαία αποδόμηση του πολιτικού συστήματος. Οι δημοσκοπήσεις επιβεβαιώνουν ότι ένας πρωτοφανής αριθμός ψηφοφόρων έχει αποσυνδεθεί από τα δύο κόμματα εξουσίας, χωρίς, όμως, κατά κανόνα να προσανατολίζεται προς τα μικρότερα. Οι διάφορες εκφάνσεις της Αριστεράς αδυνατούν να εκμεταλλευθούν τη ρευστοποίηση των εκλογικών συσχετισμών.
Μπορεί να μην έχουν ευθύνη διαχειριστή, αλλά χρεώνονται κι αυτά τις παθογένειες που συνδέονται με την «πολιτική κουλτούρα της Μεταπολίτευσης». Εκτός αυτού, λειτουργούν ως κόμματα διαμαρτυρίας κι όχι ως εναλλακτικές λύσεις στο πρόβλημα της διακυβέρνησης. Και μάλιστα ως κόμματα μιας διαμαρτυρίας που εδράζεται σε παραδοσιακά αριστερά στερεότυπα κι όχι σε μια λειτουργική σχέση με τις λαϊκές τάξεις.
Το ΚΚΕ βρίσκεται με το ένα πόδι μέσα και με το άλλο έξω από το πολιτικό σύστημα. Ακολουθεί τον δικό του μοναχικό δρόμο. Εκλογικά δεν κάνει ποιοτικό άλμα, αλλά κερδίζει έδαφος. Η αιτία δεν είναι τόσο η απήχηση των ιδεών του όσο το γεγονός ότι ψηφοφόροι ποικίλης προέλευσης το θεωρούν δοχείο για την ψήφο διαμαρτυρίας.
Πολιτικός ακτιβισμός
Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κόμμα διαμαρτυρίας άλλου τύπου. Προσπαθεί να αναγορευθεί σε εκφραστή του αντιμνημονιακού φάσματος και μέσω της στροφής προς τον πολιτικό ακτιβισμό. Επενδύει στα νεολαιίστικα κινήματα και στις ποικίλες μορφές κοινωνικής διαμαρτυρίας και ανυπακοής. Στο πλαίσιο αυτό επιδεικνύει και μια κατανόηση σε βίαιες εκδηλώσεις εναντίον προσώπων των εξουσιαστικών ελίτ.
Οι εκδηλώσεις αυτές κατά κανόνα πηγάζουν από την άνοδο της θερμοκρασίας στην κοινωνία. Η ερμηνεία αυτή, όμως, δεν βολεύει την κυβέρνηση. Χρειαζόταν έναν υποκινητή. Το πρόβλημα το έλυσε ο Θόδωρος Πάγκαλος, ο οποίος, άλλωστε, είχε και προσωπικό κίνητρο, επειδή είχε από νωρίς γίνει στόχος, λόγω των επανειλημμένων προκλητικών δηλώσεών του. Εκμεταλλευόμενος την εφεκτική στάση του ΣΥΡΙΖΑ, ο αντιπρόεδρος συστηματικά τον εμφάνιζε σαν οργανωτή και αυτουργό κάθε επίθεσης.
Ο Πάγκαλος χρησιμοποίησε πρώτος όρους όπως «παρακρατικοί» και «αγανακτισμένοι πολίτες» για να χαρακτηρίσει ομάδες που, βίαια ή ειρηνικά, αποδοκιμάζουν υπουργούς και όχι μόνο. Ορισμένες εξ αυτών δρουν τραμπούκικα, αλλά είναι διαδηλωτές κι όχι παρακρατικοί. Οπως λέει η λέξη, οι παρακρατικοί λειτουργούν ως συμπλήρωμα των δυνάμεων ασφαλείας. Το ίδιο και οι «αγανακτισμένοι πολίτες» της μετεμφυλιακής εποχής.
Η αναγόρευση του ΣΥΡΙΖΑ σε μεγάλο υποκινητή ξεκίνησε από τον Πάγκαλο, αλλά σήμερα αποτελεί δεδηλωμένη κυβερνητική θέση. Οι πολιτικές επιπτώσεις είναι αντιφατικές. Από τη μία πλευρά, απομονώνει την Κουμουνδούρου από ένα μετριοπαθές ακροατήριο. Από την άλλη, όμως, της στέλνει διάφορες ομάδες οργισμένων. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο ισολογισμός δεν είναι αρνητικός. Ο ΣΥΡΙΖΑ αναμένεται να εισέλθει στη Βουλή, παρά την απόσχιση της ανανεωτικής πτέρυγας.
Δεν είναι σίγουρο ότι θα το καταφέρει και η Δημοκρατική Αριστερά. Το ιδεολογικοπολιτικό αυτό ρεύμα δεν απέκτησε λαϊκότητα. Παρέμεινε αποκομμένο από τις λαϊκές τάξεις, με ερείσματα στους ιδεολογικούς μηχανισμούς και με συμπάθειες σε ανώτερα μεσοστρώματα, κάτι, όμως, που δεν μεταφράζεται πάντα σε ψήφους. Ο συστημικός χαρακτήρας του τροφοδότησε σενάρια για μελλοντική συμμετοχή σε κυβέρνηση Παπανδρέου από κοινού με την Ντόρα Μπακογιάννη. Η παρουσία του πρωθυπουργού στο συνέδριο της Δημοκρατικής Αριστεράς, μάλιστα, τα αναζωπύρωσε.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι το κόμμα του Φώτη Κουβέλη αδυνατεί να καλύψει το κενό που αφήνει η μετατόπιση του ΣΥΡΙΖΑ προς τον αριστερισμό και η πολιτική απαξίωση του ΠΑΣΟΚ. Το μεγάλο αυτό κενό επιχειρούν να καλύψουν δύο πρωτοβουλίες: το Αρμα Πολιτών του Γιάννη Δημαρά και η Σπίθα του Μίκη Θεοδωράκη.
Το Αρμα Πολιτών
Ο Δημαράς είναι σαρξ εκ της σαρκός της Κεντροαριστεράς. Είναι περισσότερο ένας ερασιτέχνης της πολιτικής, που χαρακτηρίζεται από τη λαϊκότητα, τον συναισθηματισμό και την ηθική του. Αυτή η αύρα, σε συνδυασμό με την άρνηση ψήφισης του Μνημονίου, του εξασφάλισε μια σημαντική εκλογική διεισδυτικότητα στην Αττική. Ο κεντρικός πολιτικός στίβος, όμως, έχει άλλες απαιτήσεις. Το Αρμα Πολιτών ελπίζει να λειτουργήσει σαν δοχείο για την ψήφο διαμαρτυρίας, ειδικά των παραδοσιακών ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ.
Στο ίδιο σχεδόν γήπεδο παίζει και η αντιμνημονιακή Σπίθα του Θεοδωράκη, αν και ακόμα δεν έχει αποφασισθεί εάν θα κατέλθει στις εκλογές. Η πρωτοβουλία του Μίκη έχει βρει ανταπόκριση σ’ ένα ποικίλο αριστερόστροφο και πατριωτικό κοινό. Το πλεονέκτημα της Σπίθας, όμως, είναι και το μειονέκτημά της. Η ρητορική του Μίκη πλημμυρίζει συναίσθημα, αλλά μέχρι εκεί. Ο ίδιος, άλλωστε, είναι μεγάλης ηλικίας για πολιτικός αρχηγός, ενώ η συντονιστική επιτροπή είναι ανομοιογενής και χωρίς σαφή κοινή στρατηγική.
Η κρίση αποδομεί πολιτικοεκλογικά το ΠΑΣΟΚ, αλλά η Αριστερά αδυνατεί να εκμεταλλευθεί την ευκαιρία. Το πολιτικό κενό γεννάει νέες κινήσεις. Μένει να αποδειχθεί εάν θα καλυφθεί ή εάν η αδυναμία των αντιπάλων του θα ξαναστήσει τον δικομματισμό στα πόδια του.