Συζητείται σήμερα στο Υπουργικό Συμβούλιο η νομοθετική πρόταση του υπ. Εσωτερικών για τη διενέργεια δημοψηφισμάτων, που είχε αρχίσει να επεξεργάζεται ο πρώην υπουργός Εσωτερικών κ. Γ. Ραγκούσης και ολοκλήρωσε ο νυν υπουργός Εσωτερικών κ. Χ. Καστανίδης. Ο θεσμός του δημοψηφίσματος στη χώρα μας παρέμενε επί δεκαετίες καθηλωμένος στον εκτελεστικό νόμο του 1976 που δεν είχε προσαρμοσθεί στη συνταγματική αναθεώρηση του 1986. Αυτό το νομοθετικό κενό, που δεν επέτρεπε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, έρχεται να καλύψει το υπ. Εσωτερικών, αποτυπώνοντας τις προθέσεις της κυβέρνησης αλλά και αίτημα κομμάτων της αντιπολίτευσης. Συγχρόνως, μέχρι σήμερα όλα τα δημοψηφίσματα (1924, 1935, 1974) σχετίζονται με τον θεσμό της βασιλείας. Το ταμπού αυτό θα σπάσει το παρόν νομοσχέδιο υιοθετώντας την πρακτική άλλων ευρωπαϊκών κρατών, όπου ο θεσμός είναι ενταγμένος στην πολιτειακή δομή – με διαφορετική βέβαια ένταση και εμπειρίες ανά κράτος.
Με το νομοσχέδιο καταρχήν επαναπροσδιορίζεται η έννοια του κρίσιμου εθνικού θέματος. Αυτή διευρύνεται πέρα από τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και εθνικής άμυνας σε κρίσιμα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά ζητήματα. Σε ό,τι αφορά τον τρόπο διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, αποσαφηνίζεται ότι ψηφίζουν όσοι είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους και βρίσκονται εντός των ορίων της χώρας την ημέρα της ψηφοφορίας. Το δημοψήφισμα διεξάγεται σύμφωνα με τη νομοθεσία που ισχύει για τις βουλευτικές, δημοτικές εκλογές και ευρωεκλογές. Η οικονομική διαχείριση και η δημόσια προβολή υπόκειται στις ρυθμίσεις που διέπουν τις βουλευτικές εκλογές που αναμένεται να γίνουν αυστηρότερες τους ερχόμενους μήνες. Τα λευκά ψηφοδέλτια και αυτά όπου δεν τσεκάρεται το ΝΑΙ ή το ΟΧΙ δεν θα προσμετριούνται στα έγκυρα ψηφοδέλτια. Το κόστος κάθε δημοψηφίσματος εκτιμάται σε επτά εκατ. ευρώ.
Οι δύο τύποι
Ο νόμος διατηρεί την πρόβλεψη για δύο τύπους δημοψηφισμάτων, όπως είχε διαμορφωθεί με την αναθεώρηση του Συντάγματος το 1986: ο πρώτος τύπος αφορά κρίσιμα εθνικά θέματα (σήμερα διευρύνεται το περιεχόμενο της έννοιας) και ο δεύτερος ψηφισμένα νομοσχέδια που όμως δεν έχουν δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Σε ό,τι αφορά τα κρίσιμα εθνικά θέματα, η πρωτοβουλία για δημοψήφισμα ανήκει στο Υπουργικό Συμβούλιο. Αυτό εισηγείται τη διεξαγωγή του στη Βουλή, η οποία αποφασίζει με απόλυτη πλειοψηφία των βουλευτών (151 ψήφοι). Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος λειτουργεί συμβουλευτικά στις αποφάσεις της κυβέρνησης. Σε ό,τι αφορά τα δημοψηφίσματα για ψηφισμένα νομοσχέδια, που ρυθμίζουν σοβαρά κοινωνικά ζητήματα, απαιτείται σχετική πρόταση από τα 2/5 των βουλευτών που πρέπει να επικυρωθεί από τα 3/5 των βουλευτών. Το αποτέλεσμα τέτοιου τύπου δημοψηφισμάτων, εφόσον θα συμμετάσχει το 50% του εκλογικού σώματος, θα είναι αποφασιστικό για τη μοίρα του ψηφισμένου νομοσχεδίου. Εάν ψηφισμένο νομοσχέδιο καταψηφισθεί, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν θα εγκρίνει τον νόμο και δεν θα τον αποστείλει προς δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Σε ό,τι αφορά το ενδεχόμενο διεξαγωγής δημοψηφίσματος κατ’ επιταγή του εκλογικού σώματος -με συλλογή υπογραφών, δραστηριοποίηση της Κοινωνίας των Πολιτών ή άλλες μεθόδους αποτύπωσης αιτήματος των πολιτών- ο υπουργός Εσωτερικών διευκρίνισε ότι προϋπόθεση αποτελεί σχετική ρύθμιση στην αναθεώρηση του Συντάγματος το 2013, καθώς δεν υπάρχει πρόβλεψη στο άρθρο 44 του Συντάγματος. Στο τελευταίο διευκρινίζεται ότι δημοψήφισμα προκηρύσσεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ύστερα από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου ή απόφαση των 3/5 του συνόλου των βουλευτών.