Το αποτέλεσμα της 17ης Ιουνίου δεν ήταν σε καμιά περίπτωση δεδομένα εξ αρχής. Αντιθέτως, η έκβαση της αναμέτρησης ήταν ανοικτή μέχρι την τελευταία στιγμή. Η δυναμική της πρόσφατης προεκλογικής περιόδου αποδείχθηκε η μεγαλύτερη που έχει παρατηρηθεί ιστορικά, σαφώς μεγαλύτερη από την αντίστοιχη που παρατηρήθηκε και τον Μάιο. Οι ραγδαίες εξελίξεις των δύο εβδομάδων, που συνεχίστηκαν μέχρι και την ημέρα των εκλογών, επηρέασαν καθοριστικά το αποτέλεσμα. Κάθε καλόπιστος και μη φανατισμένος αναγνώστης θα δεχθεί -έστω ως υπόθεση εργασίας- ότι το γεγονός πως η Ν.Δ. κέρδισε τις εκλογές δεν αποδεικνύει σε καμιά περίπτωση αυτομάτως και ότι προηγείτο και μάλιστα σταθερά σε όλο το προηγούμενο διάστημα.
Μετά τις εκλογές του Μαΐου εμφανίσθηκε ένα ισχυρότατο πολυσυλλεκτικό εκλογικό ρεύμα προς τον ΣΥΡΙΖΑ, ένα κλασικό φαινόμενο εκλογικής παλίρροιας: πρώτα πλημμυρίδα (31,5%), ύστερα άμπωτη (26,9%). Το ρεύμα υπήρξε ανοδικό μέχρι τις 30 Μαΐου, δηλαδή πριν από την ανακοίνωση του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ (1/6) και εν συνεχεία έντονα καθοδικό, επί 2 ½ εβδομάδες, ενδεχομένως μέχρι την ημέρα των εκλογών. Οι λόγοι για την αποσυσπείρωση του ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να αναζητηθούν στον φόβο που προκάλεσε: α) το πρόγραμμά του, β) η «γκρίζα» επικοινωνιακή επίθεση της Ν.Δ. και κυρίως γ) η ασφυκτική κινδυνολογία και πίεση που ασκήθηκε από το εσωτερικό και το εξωτερικό. Είναι χαρακτηριστικό ότι 2 στους 10 ψηφοφόρους της (περίπου 5% του εκλογικού σώματος) ψήφισαν Ν.Δ. «για να παραμείνουμε στο ευρώ», ενώ περίπου 2,5% του εκλογικού σώματος «για να μην υπάρξει χάος και αναρχία» (8% των ψηφοφόρων της). Συνυπολογίζοντας και την αυξημένη αποχή (νέοι, ετεροδημότες) ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε συνολικά 4,5 μονάδες και η εκλογική του επιρροή συρρικνώθηκε τελικά στο 26,9%.
Ταυτοχρόνως, στο τελευταίο 15νθήμερο υπήρξε και άνοδος της επιρροής της Ν.Δ., η οποία κατά το 3ο δεκαήμερο του Μαΐου παρέμενε καθηλωμένη. Σε μεγάλο βαθμό, η άνοδος τις τελευταίες δύο εβδομάδες οφείλεται στο φαινόμενο της «ψήφου τακτικής» (tactical voting). Το 10% των ψηφοφόρων της δήλωσε ότι την ψήφισε «για να μην κερδίσει ο ΣΥΡΙΖΑ». Το ρεύμα αυτό (περίπου 3% των εκλογέων) προήλθε κυρίως από ψηφοφόρους της ΔΗΜΑΡ και του ΠΑΣΟΚ, γι’ αυτό και οι τελευταίες προεκλογικές δημοσκοπήσεις υπερεκτιμούσαν σχετικά αυτά τα δύο κόμματα. Δεν έχουμε ακόμη διερευνήσει εάν αυτό το ρεύμα αποτέλεσε μόνο μετακίνηση της «τελευταίας στιγμής» (late swing) ή εάν εμπεριέχει, επιπλέον, και απόκρυψη ψήφου υπέρ της Ν.Δ., η οποία δεν μπορεί να ανιχνευθεί ούτε στις προεκλογικές δημοσκοπήσεις ούτε βεβαίως και στο exit poll. Κάτι τέτοιο μπορεί να ελεγχθεί (δυστυχώς), μόνον εκ των υστέρων, δηλαδή μόνο με βάση το εκλογικό αποτέλεσμα.
Η τελευταία εκτίμηση της Public Issue πριν από την απαγόρευση (1/6 – ΣΥΡΙΖΑ 31,5%, Ν.Δ. 25,5%), αποτύπωσε τις τάσεις που είχαν διαμορφωθεί στο εκλογικό σώμα μέχρι εκείνη τη στιγμή και δεν αποτελούσε πρόβλεψη του τελικού εκλογικού αποτελέσματος. Αντίθετα, η εκλογική επιρροή του ΣΥΡΙΖΑ, κατά τη διάρκεια των δύο εβδομάδων που ισχύει η απαγόρευση, συρρικνωνόταν διαρκώς. Η πρώτη «κρυφή» μέτρηση (1-7/6) έδειξε σημαντική μείωση της διαφοράς (2,5), ακόμη υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ (29,5%-27%), ενώ η επόμενη (11-14/6), την Πέμπτη πριν από τις εκλογές, ότι η διαφορά έχει σχεδόν εκμηδενιστεί στο 0,5 (28%, έναντι 27,5%). Δυστυχώς, λόγω της ισχύουσας απαγόρευσης, οι έρευνες δεν ήταν δυνατόν να δημοσιοποιηθούν, με αποτέλεσμα να μείνει η εσφαλμένη εντύπωση ότι η Public Issue προβλέπει νίκη του ΣΥΡΙΖΑ με 6 μονάδες. Οι δύο «κρυφές» έρευνες, που έδειχναν τη συντελεσθείσα ραγδαία μεταβολή, παρουσιάστηκαν στον ΣΚΑΪ μετά το κλείσιμο της κάλπης και πριν γίνει γνωστό το εκλογικό αποτέλεσμα.
Ωστόσο και αυτή η παρουσίαση των τελευταίων προεκλογικών ερευνών παρερμηνεύθηκε. Θεωρήθηκε αποτέλεσμα «exit poll» και επομένως πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος, ενώ επρόκειτο ρητά για προεκλογικές έρευνες που αποτύπωναν τον συσχετισμό μέχρι και την Πέμπτη. Παρόλο που η Public Issue από το 2007 δεν πραγματοποιεί exit poll, λόγω των σοβαρών μειονεκτημάτων που έχουν διαπιστωθεί στη μέθοδο, εντούτοις, η πεποίθηση του τηλεοπτικού κοινού ότι το βράδυ των εκλογών όλοι οι αριθμοί «είναι exit poll» είναι τόσο ισχυρή που δεν επιτρέπει να γίνει αντιληπτή η διαφορά.
* Ο κ. Γ. Μαυρής είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Public Issue.