Αν η κοινή γνώμη δεν συμφωνεί μαζί μου, τότε πρόθεσή μου είναι να την εκπαιδεύσω και όχι να συρθώ από αυτήν. Με αυτά περίπου τα λόγια αντέδρασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στα τέλη της δεκαετίας του ’30, όταν του επισημάνθηκε από τους φίλους του πως η απόφασή του να κλείσει το ζήτημα των αποζημιώσεων για τις περιουσίες των προσφύγων θα είχε δυσβάστακτο πολιτικό κόστος και μάλιστα κατ’ εξοχήν στη δική του εκλογική βάση.
Στον Ελευθέριο Βενιζέλο και με αφορμή την πτώχευση του 1932, αναφέρεται στο τελευταίο (ηλεκτρονικό) βιβλίο του και ο κ. Θ. Πάγκαλος. Μόνο που στο ιστορικό της «δικής μας» πτώχευσης δύσκολα θα έβρισκε παραδείγματα πολιτικών που θα ήταν αποφασισμένοι να αγνοήσουν το πολιτικό κόστος προκειμένου να εφαρμόσουν πολιτικές που θεωρούν χρήσιμες για τη χώρα. Αποτελεί αυτό τη μοναδική ερμηνεία της πτώχευσης; Ασφαλώς όχι. Ο κ. Πάγκαλος επικαλείται πληθώρα στοιχείων για να αποδείξει πως το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του χρέους οφείλεται σε αλόγιστες παροχές που δόθηκαν κάτω από την πίεση των συνδικάτων και των κοινωνικών φορέων, στη σπατάλη του Δημοσίου και φυσικά στην εκτεταμένη διαφθορά τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα.
Είτε συμφωνεί κανείς με το «μαζί τα φάγαμε» είτε όχι -και δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει όποιος θέλει να μιλήσει με στοιχεία- το βιβλίο του κ. Πάγκαλου έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Και μόνο τα παραδείγματα που παρατίθενται για την αθάνατη ελληνική ευρηματικότητα με την οποία κατακλέβουμε το Δημόσιο θα ήταν αρκετά για να δικαιώσουν την έκδοσή του. Αποτελούν την καλύτερη απάντηση σε όλους εκείνους που οχυρώνονται πίσω από τα τσιτάτα περί νεοφιλελευθερισμού για να ακυρώσουν κάθε προσπάθεια λογοδοσίας και εκσυγχρονισμού στον δημόσιο βίο.
Ταυτόχρονα το βιβλίο δείχνει με τον πιο παραστατικό τρόπο πόσο εκτός πραγματικότητας είναι όλοι όσοι πιστεύουν ότι μπορεί να ξεπεραστεί η σημερινή κρίση χωρίς μια συνολική επαναξιολόγηση αξιών και συμπεριφορών από την ελληνική κοινωνία. Οσοι υποστηρίζουν ότι μπορούμε να «πάμε σαν πρώτα» αρκεί να απαλλαγούμε από το Μνημόνιο και τις πολιτικές του, απλώς δεν θέλουν να δούνε την πραγματικότητα.
Σε ένα ερώτημα, ωστόσο, το βιβλίο δεν δίνει ικανοποιητική απάντηση – και ο κ. Πάγκαλος το ομολογεί ανοικτά: γιατί το πολιτικό μας σύστημα απέτυχε τόσο οικτρά να προστατέψει το δημόσιο συμφέρον, γιατί δεν μπορέσαμε να αποφύγουμε την καταστροφή με όλες τις δραματικές συνέπειες για τους ανέργους, τους συνταξιούχους αλλά και συνολικά για το πολιτικό μας σύστημα με την πρωτοφανή άνοδο ακραίων αντιδημοκρατικών στοιχείων.
Το ερώτημα δεν είναι φιλολογικό. Γιατί βέβαια ακόμα και αν δεχθούμε ότι «μαζί τα φάγαμε» αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι και μαζί θα συνεχίσουμε. Η αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος είναι σε τόσο χαμηλό επίπεδο, που η σημερινή διάταξη των κομμάτων δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη και για το μέλλον.
Το τι θα γίνει θα ήταν απερισκεψία να προσπαθήσει κανείς να το προβλέψει. Και υπάρχουν ασφαλώς πολλοί που πιστεύουν ότι έχει έρθει η ώρα για νέους πολιτικούς σχηματισμούς, απαλλαγμένους από τις αμαρτίες του χθες. Μπορεί να είναι κι έτσι. Υπάρχουν, ωστόσο, και κάποιες προϋποθέσεις. Η πιο σημαντική είναι ότι ένα κόμμα δεν μπορεί να δημιουργηθεί ερήμην της πολιτικής συγκυρίας. Σε μια περίοδο που η χώρα δίνει τη μάχη της οικονομικής της επιβίωσης, αυτό που κυρίως θα προσδιορίσει τη φυσιογνωμία του θα είναι η θέση που θα πάρει σε σχέση με τις προσπάθειες της κυβέρνησης των τριών κομμάτων να κρατηθούμε στο ευρώ.
Θα αποτελούσε ασφαλώς μια πολύ λεπτή άσκηση ισορροπίας για ένα νέο σχηματισμό να κατάφερνε να ήταν ταυτόχρονα «εντός και εκτός», να αποφύγει την ταύτιση δίνοντας το δικό του πολιτικό στίγμα, αλλά και να μη θεωρείται ότι υπονομεύει την κυβέρνηση. Πόσω μάλλον που η δημιουργία του θα κινδύνευε να θεωρηθεί είτε ξεκαθάρισμα λογαριασμών του παρελθόντος είτε όχημα για την εκπλήρωση προσωπικών φιλοδοξιών. Αυτή τη φορά, άλλωστε, όλοι κατανοούν ότι η φιλολογία για εφεδρείες δεν έχει πια κανένα νόημα. Σε αυτή τη μάχη κανείς δεν έχει τύχη μόνος του!
* Ο κ. Π. Καψής είναι δημοσιογράφος, πρώην υπουργός.