ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Eναν μηχανισμό «μόνιμης, εξασφαλισμένης αλληλεγγύης» θα περιλαμβάνει η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το νέο πανευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Aσυλο, που παρουσιάζεται επισήμως σήμερα. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», η πρόταση περιλαμβάνει τρεις κατηγορίες έκτακτων καταστάσεων όπου τα κράτη-μέλη πρώτης υποδοχής, όπως η Ελλάδα, θα μπορούν να ζητήσουν ευρωπαϊκή στήριξη: συνθήκες αυξημένης πίεσης ή απειλής, συνθήκες κρίσης και θαλάσσιες διασώσεις. Σε καθεμία από αυτές τις περιπτώσεις, η Επιτροπή θα ενεργοποιεί τον μηχανισμό, που θα διασφαλίζει ότι η αιτούσα χώρα θα λάβει τη στήριξη που έχει ζητήσει – ακόμα κι αν αυτό χρειαστεί να επιβληθεί από τις Βρυξέλλες.
Το νέο Σύμφωνο θα συνίσταται σε δέκα νέες νομοθετικές πρωτοβουλίες, ενώ εκκρεμούν πέντε ακόμα από την προηγούμενη, αποτυχημένη προσπάθεια θεσμοθέτησης μιας κοινής ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής (για τις επιστροφές, τα ΚΥΤ, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Ασύλου, την οργανωμένη μετεγκατάσταση από τρίτες χώρες και την εναρμόνιση των εργασιακών προδιαγραφών για άτομα στα οποία έχει χορηγηθεί άσυλο).
Η αποτυχία του 2016 έχει καθορίσει σε σημαντικό βαθμό τη νέα προσέγγιση της Κομισιόν. Η έμφαση στην αλληλεγγύη τότε, χωρίς να δίνεται επαρκή προσοχή στον προληπτικό περιορισμό και τον έλεγχο των ροών, θεωρείται ότι καταδίκασε την προσπάθεια εκείνη. Η δομή της νέας πρότασης έχει τρεις βασικές πτυχές: μεγαλύτερη έμφαση στις σχέσεις με τρίτες χώρες προέλευσης και διέλευσης, ειδικά τις 20 με 25 πιο σημαντικές για τις ροές προς την Ευρώπη, με πολυσχιδή κίνητρα (εμπόριο, πολιτική θεωρήσεων κ.ά.) ώστε να μειωθεί η έξοδος ανθρώπων από τις χώρες αυτές και η αύξηση των επιστροφών·ενισχυμένη φύλαξη των συνόρων, με τον νέο Frontex και τα διδάγματα από την πρόσφατη εμπειρία της κρίσης στον Εβρο· και τον προαναφερθέντα μηχανισμό «μόνιμης, συνεχούς και αποτελεσματικής αλληλεγγύης».
Μία χώρα που δέχεται αυξημένες πιέσεις θα μπορεί η ίδια να αιτηθεί ενεργοποίηση του μηχανισμού, βάσει του άρθρου 78.3 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε. περί «επείγουσας κατάστασης» λόγω «αιφνίδιας εισροής υπηκόων τρίτων χωρών», που επιτρέπει την έκδοση από το Συμβούλιο, «μετά από πρόταση της Επιτροπής», προσωρινών μέτρων υπέρ της. Με την ενεργοποίησή του, η Επιτροπή θα αναζητεί από τα κράτη-μέλη την αναγκαία βοήθεια, είτε με τη μορφή μετεγκαταστάσεων, υλικών και ανθρώπινων πόρων ή ρόλου στις επιστροφές.
Ειδικά η αύξηση των επιστροφών θα παίξει κεντρικό ρόλο στην προσπάθεια της Επιτροπής να εξασφαλίσει τη συμφωνία των «27». Μειώνοντας τις καθαρές ροές, θεωρείται ότι θα αφαιρέσει πολιτικό δηλητήριο από τη διαπραγμάτευση. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα σε χώρες όπως αυτές του Βίσεγκραντ να συνδράμουν τις χώρες πρώτης υποδοχής αναλαμβάνοντας την ευθύνη για επιστροφές αντί για την υποδοχή αιτούντων άσυλο. Παρ’ όλα αυτά, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα αν οι χώρες του Βίσεγκραντ και άλλοι «σκληροί», όπως η Δανία και η Αυστρία, θα δεχθούν να έχει η Κομισιόν τον τελευταίο λόγο όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο θα επιδείξουν την αλληλεγγύη τους στις χώρες πρώτης υποδοχής.
Αλλά και υπό φυσιολογικές συνθήκες το νέο σύστημα θα είναι διαφορετικό από τη λογική του Δουβλίνου. Στα σημεία εισόδου θα υπάρχει η διαδικασία του screening (πρώτος έλεγχος πιθανότητας να γίνει δεκτό το αίτημα ασύλου). Στη συνέχεια, οι λεγόμενες συνοριακές διαδικασίες δεν θα γίνονται αναγκαστικά στη χώρα πρώτης υποδοχής.
Η εκτίμηση των ιθυνόντων της Επιτροπής είναι πως ο μεγαλύτερος «παράγοντας προσέλκυσης» (pull factor) για μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη είναι η απουσία κοινής μεταναστευτικής πολιτικής. Η προσδοκία είναι ότι η θέσπιση ενός ενιαίου συστήματος, με έμφαση στις επιστροφές, θα δράσει αποτρεπτικά.
Το χρονοδιάγραμμα
Οσον αφορά το χρονοδιάγραμμα, το ιδανικό σενάριο για τους εμπνευστές του νέου Συμφώνου είναι να υιοθετηθεί από το Συμβούλιο έως το τέλος της πορτογαλικής προεδρίας (Ιούνιος του 2021). Η γερμανική και η πορτογαλική προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου θεωρείται ότι θα συμβάλλουν σημαντικά στην εξεύρεση των αναγκαίων συμβιβασμών. Υπάρχει, πάντως, συναίσθηση ότι θα είναι μία «πολύ δύσκολη, τεταμένη διαπραγμάτευση». Οι πολύ χαμηλές ροές επί του παρόντος, ειδικά σε σύγκριση με το 2015-6, εκφράζεται η ελπίδα ότι θα συμβάλλουν σε μία πιο νηφάλια συζήτηση, που θα καταλήξει, αυτή τη φορά, σε συμφωνία.
Τέλος, βάσει των ίδιων πληροφοριών, η Ε.Ε. δεν εξετάζει «συν-διαχείριση» της νέας δομής υποδοχής που θα ανεγερθεί στη Λέσβο. Αυτό που είναι υπό συζήτηση είναι η «πιο ενεργός εμπλοκή» της, με την αναβάθμιση των εγκαταστάσεων, την πιο εμφανή παρουσία της (π.χ. με την εγκατάσταση των 450 περίπου στελεχών της Europol, EASO και του Frontex) στο χώρο) και ενδεχομένως τον διορισμό ενός μη Ελληνα διοικητή.