ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Ενας μηχανισμός αλληλεγγύης που θα καλύπτει, σε σημαντικό βαθμό τουλάχιστον, τις ανάγκες των χωρών πρώτης υποδοχής, χωρίς να παραβιάζει (τουλάχιστον ευθέως) την κόκκινη γραμμή κατά της υποχρεωτικής μετεγκατάστασης: αυτή είναι η βασική καινοτομία του νέου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Ασυλο που παρουσίασε χθες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τη συνοδεία δέκα νομοθετικών προτάσεων οι οποίες θα καλύψουν τις πολλαπλές πτυχές του ζητήματος.
Σε δήλωση της χθες, η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μίλησε για μία «νέα αρχή» και μία συμβιβαστική πρόταση, που περιλαμβάνει μια «δίκαιη και λογική ισορροπία» μεταξύ ευθύνης και αλληλεγγύης. «Το ερώτημα πλέον», όπως είπε, «δεν θα είναι αν τα υπόλοιπα κράτη-μέλη θα στηρίζουν εκείνα που βρίσκονται υπό πίεση, αλλά με ποιο τρόπο θα το κάνουν».
Σε δηλώσεις του στην «Κ», ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής Μαργαρίτης Σχοινάς, που ήταν συναρμόδιος για την κατάρτιση του Συμφώνου μαζί με την επίτροπο Εσωτερικών Υποθέσεων Ιλβα Γιόχανσον, είπε ότι η Επιτροπή «θα έχει αποφασιστικό ρόλο στη διαχείριση του μηχανισμού αλληλεγγύης. Στην τελική ανάλυση, αν τα κράτη-μέλη δεν παρέχουν την αναγκαία στήριξη, θα μπορεί να παρέμβει διορθωτικά».
Η μορφή της στήριξης, ωστόσο –σε πρώτη φάση τουλάχιστον– είναι στην επιλογή του κάθε κράτους-μέλους, ενώ η δυνατότητα διορθωτικών παρεμβάσεων είναι μερική, όχι πλήρης. Στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησαν, ο κ. Σχοινάς και η κ. Γιόχανσον αναφέρθηκαν στις τρεις κατηγορίες καταστάσεων που θα ενεργοποιούν τον μηχανισμό αλληλεγγύης: α) περιπτώσεις πίεσης ή απειλής πίεσης αυξημένων ροών, β) περιπτώσεις κρίσης και γ) περιπτώσεις διασώσεων στη θάλασσα. Τα κράτη-μέλη θα μπορούν να καταθέτουν αιτήματα στήριξης βάσει μιας εκ των τριών κατηγοριών. Η Επιτροπή θα διαπιστώνει αν το αίτημα είναι έγκυρο και θα ζητεί από τις υπόλοιπες χώρες έμπρακτη αλληλεγγύη, που θα μπορεί να λάβει δύο κυρίως μορφές: μετεγκατάσταση ή τη λεγόμενη «χορηγία επιστροφών».
Προθεσμία 8 μηνών
Η δεύτερη επιλογή, όπως εξηγούν κοινοτικοί αξιωματούχοι, συνίσταται στην ανάληψη ευθύνης από άλλο κράτος-μέλος για την επιστροφή ατόμων που βρίσκονται στη χώρα η οποία έχει ενεργοποιήσει τον μηχανισμό, των οποίων το αίτημα ασύλου έχει απορριφθεί. Το κράτος-μέλος αυτό μπορεί να επιλέξει την εθνικότητα των ατόμων των οποίων την ευθύνη θα αναλάβει, βάσει διπλωματικών σχέσεων και επιρροής που ενδεχομένως έχει στη χώρα προέλευσης, μεγιστοποιώντας έτσι την πιθανότητα να ολοκληρωθούν επιτυχώς οι επιστροφές. Ετσι το κράτος αυτό –π.χ. η Πολωνία– αποφεύγει την υποχρέωση μετεγκατάστασης, αλλά παρέχεται στη χώρα πρώτης υποδοχής ανακούφιση. Αυτό εξασφαλίζεται με μία προθεσμία οκτώ μηνών: αν εντός αυτής της περιόδου δεν έχουν γίνει οι επιστροφές, τα άτομα αυτά θα μεταφέρονται στη χώρα που έχει αναλάβει τη χορηγία. Επιπλέον, αν οι ανάγκες μετεγκατάστασης και επιστροφών δεν καλυφθούν εθελοντικά από τα κράτη-μέλη, θα μπορεί να παρέμβει η Κομισιόν και να επιβάλει αυξημένη στήριξη, σε βαθμό που να καλύπτονται κατά τουλάχιστον 70% οι ανάγκες της χώρας που ενεργοποίησε τον μηχανισμό.
Η κ. Γιόχανσον τόνισε ότι η «μετανάστευση είναι φυσιολογικό φαινόμενο» και πως «η Ευρώπη χρειάζεται τους μετανάστες, είμαστε μία κοινωνία που γερνάει». Αναδεικνύοντας τις διαφορές με την προσφυγική κρίση και τη σημασία της πιο αποτελεσματικής διαχείρισης των επιστροφών, υπενθύμισε ότι κατά το 2015 έφτασαν 1,8 εκατ. άτομα στην Ευρώπη, «σχεδόν στο σύνολό τους πρόσφυγες», ενώ πέρυσι οι αφίξεις ήταν μόλις 142.000 και λιγότεροι από τους μισούς δικαιούνταν διεθνή προστασία.
Το πακέτο περιλαμβάνει επίσης τη σύσταση μηχανισμών παρακολούθησης της πιο αυστηρής φύλαξης των συνόρων που προβλέπεται, ώστε να εξασφαλίζεται ότι το «θεμελιώδες δικαίωμα στην αναζήτηση ασύλου θα προστατευθεί», όπως είπε η Σουηδή επίτροπος. Κοινοτικοί αξιωματούχοι εξήγησαν ότι η Επιτροπή εισηγείται τη δημιουργία εθνικών μηχανισμών, ανεξάρτητων από την κυβέρνηση, αλλά και αντίστοιχες αρμοδιότητες για τη νέα Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου (την αναβαθμισμένη EASO) και για τους αξιωματούχους θεμελιωδών δικαιωμάτων του Frontex. Στην πρόταση δίνεται επίσης έμφαση στην αποτροπή των ροών μέσω συνεργασίας με χώρες προέλευσης και διέλευσης.