Οι μάσκες είναι ένας εξαιρετικά αποδοτικός τρόπος για να περιοριστεί η μετάδοση του ιού σε συνδυασμό με τα άλλα μέτρα δημόσιας υγείας. Πολλά στραβά έγιναν στην αρχή της πανδημίας σχετικά με τις μάσκες. Τώρα που γίνεται γενικά κατανοητό επιτέλους ότι είναι χρήσιμες, αστοχίες και προκαταλήψεις, αλλά και κακόβουλες παραπληροφορήσεις, κινδυνεύουν να τις κάνουν διχαστικό σύμβολο και αφορμή αποπροσανατολιστικών συζητήσεων και λαϊκισμού.
Στην αρχή της πανδημίας, όταν συνειδητοποιήσαμε (όσοι το συνειδητοποιήσαμε, γιατί ακόμα και τώρα υπάρχει σύγχυση) ότι ο ιός είναι αερομεταδιδόμενος, όχι μόνο από ασθενούντες αλλά και από υπερμεταδότες πριν νοσήσουν, προσπαθήσαμε να χτυπήσουμε καμπανάκι κινδύνου. Εγώ είπα δημόσια ότι χρειάζονται μάσκες, ενώ διάφοροι που τώρα έχουν αλλάξει γνώμη έλεγαν ότι οι μάσκες δεν προστατεύουν. Υπήρχαν λογικά επιχειρήματα υπέρ και κατά, και εκείνη την περίοδο δεν υπήρχαν τόσο πολλά δεδομένα. Ενας από τους λόγους ήταν και η στάση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και άλλος ένας σημαντικός ήταν ότι δεν υπήρχαν αρκετές μάσκες παγκοσμίως. Είπα ότι δεν χρειάζεται να περιμένετε να σας τις δώσουν αφού δεν υπήρχαν, μπορείτε να φτιάξετε μόνοι σας. Προσπάθησα να δώσω δημοσιότητα στο θέμα λέγοντας ότι πρέπει να ενεργοποιήσετε την ανώτερη τεχνολογία των Ελληνίδων νοικοκυρών. Οι κοπτοραπτούδες που υπάρχουν ακόμα στην Ελλάδα θα έλυναν το πρόβλημα σε εβδομάδες. Οι ξαδέρφες μου στην Κρήτη, Μαρίκα και Ειρήνη, άρχισαν να ράβουν και να μοιράζουν πολλές μάσκες. Πρόσφατο δημοσίευμα αναδεικνύει κυρίες στον Εβρο που φτιάχνουν και κατανέμουν χιλιάδες μάσκες.
Και τώρα που οι μάσκες υπάρχουν παντού και μπορεί κανείς να βρει μάσκες υψηλής ποιότητας, άρχισε η μάχη εναντίον τους ή και η λαϊκιστική εκμετάλλευση. Ακούστηκαν άπειρα για το λάθος του υπουργείου με τις τεράστιες μάσκες με κακές προδιαγραφές. Μα γι’ αυτό είναι καλύτερα να βασίζεται κανείς στις δικές του δυνάμεις και στις ατομικές λύσεις που ταιριάζουν στον καθένα. Η μάσκα είναι προσωπικό αντικείμενο, σαν τα ρούχα μας. Αν ζητάς από την πολύπλοκη γραφειοκρατία να δράσει γρήγορα, υπάρχει πιθανότητα για λάθη. Το κράτος κατ’ ανάγκην είναι αργό ακριβώς γιατί χρειάζεται να γίνεται πολύ προσεκτικός έλεγχος ώστε να μη γίνουν λάθη.
Αν γίνουν λάθη, εμείς οι επιστήμονες είμαστε συνηθισμένοι να διορθώνουμε ο ένας τον άλλο και να προχωράμε, αφήνοντας πίσω μας τα άπειρα λάθη που κάνουμε όλοι και μιμούμενοι τα σωστά από αυτόν που τα βρίσκει πρώτος. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλο, την επιστημονική κοινότητα σε διαρκή συζήτηση και γρήγορη επικοινωνία, γι’ αυτό κάνουμε συνέδρια, ταξίδια και ανακοινώσεις. Τώρα πια κόψαμε τα ταξίδια. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν συμφωνούμε με την απαίτηση του κοινού να λέμε όλοι τα ίδια. Αν ένα θέμα δεν είναι τελειωτικά λυμένο, θα υπάρχουν διαφορές απόψεων. Αλλά οι επιστημονικές διαφορές στα άλυτα θέματα δεν πρέπει να γίνονται αφορμή για αμφισβήτηση στα λυμένα θέματα, όπου όλοι συμφωνούμε.
Η χρήση της μάσκας είναι ένα από τα εργαλεία που έχουμε, δεν είναι πανάκεια και δεν δουλεύει από μόνο του. Δουλεύει πολύ καλά μαζί με όλα τα άλλα μέτρα. Επίσης, οι μάσκες πρέπει να είναι υψηλής ποιότητας για να φιλτράρουν τον ιό και πρέπει να φοριούνται σωστά. Αυτά προϋποθέτουν κάποια εκπαίδευση που όλοι είναι εύκολο να έχουμε γρήγορα, ώστε να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους. Υπάρχουν άπειρες οδηγίες στο Ιντερνετ και κυκλοφορούν φυλλάδια παντού.
Πολλές μελέτες βάζουν εξωπραγματικές απαιτήσεις στις μάσκες. Δεν υπάρχει τίποτα που να σιγουρεύει το απόλυτο σταμάτημα μόλυνσης από τέτοιον αερομεταφερόμενο ιό, εκτός από τη διαστημική στολή. Εμείς, που μελετάμε μολυσματικούς ιούς στα εργαστήρια, είμαστε συνηθισμένοι σε αυτό και ξέρουμε την πολυπλοκότητα και τις δυσκολίες. Αυτό που θέλουμε να πετύχουμε με καλές διαθέσιμες μάσκες για το κοινό είναι μια μικρή επιβράδυνση για κάθε πιθανή μετάδοση και αυτό πολλαπλασιασμένο μεταφράζεται σε μεγάλες διαφορές. Αν ένας μολυσμένος δεκαεξάρης πάει στο λύκειο χωρίς μάσκα θα μολύνει δύο φίλους του. Αν φοράει μάσκα κ.λπ. και μολύνει ένα φίλο αντί για δύο, έχουμε κόψει τη μετάδοση στο μισό. Αυτό μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά στη μεταδοτικότητα του ιού. Σε ένα μήνα, αντί να έχουμε 2-4-8-16 αλυσιδωτές μολύνσεις από τον αρχικό δεκαεξάρη, ίσως έχουμε 1-2-3-4. Αυτό, μεταφρασμένο στον πληθυσμό και σε πολλές μολύνσεις, είναι τεράστια διαφορά.
Θέλω να δώσω άλλο ένα παράδειγμα που συνήθως ξεχνάμε. Αν κάποιος φοράει σωστά μια εφαρμοστή πάνινη μάσκα, αποφεύγει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό από αυτοαγγίγματα με χέρια σε μύτη και στόμα, που όλοι κάνουμε, και συμφωνούμε ότι είναι τεράστιας σημασίας για τη μετάδοση.
Συμπέρασμα: Οι μάσκες σε γενική εφαρμογή προστατεύουν αυτούς που τις φοράνε και επίσης τους άλλους. Φορώντας μάσκα το 70% του πληθυσμού κατά το 70% του χρόνου που είμαστε έξω, θα κόψει την πανδημία.
Πρέπει όλοι να καταλάβουμε τη διαφορά μεταξύ του τι κάνουμε ως γενικά μέτρα για να κόψουμε την πανδημία και να κρατήσουμε την κοινωνία ανοικτή σε κάποιο βαθμό λειτουργίας, και τι κάνουμε για να προστατεύσουμε τον φίλο μας που είναι, π.χ., σε ανοσοκαταστολή. Εκεί θέλουμε πολύ ισχυρότερη προστασία, όπως και στα νοσοκομεία.
Αυτή η προστασία, που είναι αρκετή και εφικτή για τα ΜΜΜ και τα σούπερ μάρκετ, δεν είναι αρκετή για τα νοσοκομεία. Οταν αρχίσει σοβαρή επιδημία (δηλαδή όπως τώρα στην Αττική), σε χώρους όπως τα νοσοκομεία έχουμε τεράστια ποσά ιού στον αέρα. Εκεί, χωρίς κατάλληλη προστασία, κινδυνεύουν να μολυνθούν όλοι από ένα περιστατικό, όπως βλέπουμε στα γηροκομεία και σε δομές πυκνής συγκατοίκησης. Ο ιός μπορεί να μολύνει εύκολα, μερικές φορές και από τους βλεννογόνους των ματιών. Το παραμικρό λάθος πληρώνεται. Πολλοί υγειονομικοί πέθαναν και πολλοί θα πεθάνουν ακόμα. Σε αυτούς θα προστεθούν δάσκαλοι, παπάδες, αστυνομικοί, πολλοί από τους ανθρώπους που τους ζητάμε να είναι διαθέσιμοι στην ανάγκη μας. Είναι συμφέρον και ευθύνη μας να τους προστατεύσουμε. Είναι υποχρέωσή μας να ανακαλούμε άμεσα στην τάξη τους παραβάτες. Και είναι υποχρέωση του κράτους να επιβάλει τα μέτρα σε όσους δεν συμμορφώνονται, υπηρετώντας το δημόσιο συμφέρον.
* Ο κ. Γιώργος Παυλάκης είναι γιατρός – ερευνητής.