Οι Ελληνες της Πόλης έχουν μάθει να μη μιλούν πολύ για θέματα πολιτικά. Κάποιοι δεν θέλουν να αναφερθούν καθόλου στην παρούσα ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, άλλοι σιγομιλούν στο τηλέφωνο, κι όλοι κρατάνε λόγια.
«Εγώ είμαι από αυτούς που ξέρουν πολλά, και πολλά πράγματα δεν μπορούμε να τα αναφέρουμε όπως τα σκεπτόμαστε, πρέπει να είναι λίγο καλυμμένα», λέει στην «Κ» ο Αντώνης Παριζιάνος, πρόεδρος του Συνδέσμου Υποστήριξης Ρωμαίικων Κοινοτικών Ιδρυμάτων στην Κωνσταντινούπολη. «Εχουμε μια ανησυχία», συμπληρώνει.
«Οι ομογενείς αντιδρούν τώρα με τον ίδιο τρόπο που αντιδρούν όταν ξεσπάει κρίση – σκύβουν το κεφάλι και μπαίνουν σε survival mode, έχουν μάθει να μην εκφράζονται», αναφέρει ο Δημήτρης Τριανταφύλλου, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Kadir Has στην Κωνσταντινούπολη, όπου ζει τα τελευταία δέκα χρόνια.
Ο κ. Παριζιάνος, ο οποίος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1948, έχει υπάρξει αυτόπτης μάρτυρας δύσκολων γεγονότων. Ηταν παιδί στα Σεπτεμβριανά του 1955, έφηβος στους διωγμούς του 1964, ενήλικος επί της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο το 1974.
Τώρα η κατάσταση δεν συγκρίνεται με εκείνες τις εφιαλτικές περιόδους –το κράτος δείχνει διάθεση προστασίας, με τους γείτονές τους δεν έχουν κανένα πρόβλημα, λέει ο κ. Παριζιάνος–, αλλά αυτή η ανησυχία που περιγράφει ακολουθεί τους Ελληνες της Κωνσταντινούπολης πάντα. «Οποτε υπάρχει πρόβλημα, οι κολοκύθες σπάνε στο κεφάλι μας», τονίζει. «Και τότε όλα αυτά ήταν αποτελέσματα επιδείνωσης της πολιτικής κατάστασης, γι’ αυτό φοβάμαι μην έχουμε κάτι παρόμοιο», συμπληρώνει, προσθέτοντας πως τα τελευταία χρόνια έχει ατονήσει ο διάλογος της μειονότητας με τις δημόσιες υπηρεσίες της Τουρκίας, όπως και η διάθεσή τους να την εξυπηρετήσουν.
Οι Ελληνες της Πόλης, ή αλλιώς Ρωμιοί, είναι μια μειονότητα περίπου 2.000 ανθρώπων που προσπαθούν να κρατήσουν την παρουσία του ελληνισμού ζωντανή σε μια Κωνσταντινούπολη 15 εκατομμυρίων. Στην Πόλη παραμένουν ανοικτά τρία ελληνικά σχολεία –το Ζωγράφειο, το Ζάππειο και η Μεγάλη του Γένους Σχολή–, κάποιες ελληνικές ορθόδοξες εκκλησίες και φυσικά το Πατριαρχείο. Αλλά η ελληνική μειονότητα υπάρχει στην αφάνεια – και ίσως αυτή να είναι η προστασία της σε περιόδους έντασης όπως η τωρινή.
«Χανόμαστε στο πλήθος»
«Είμαστε ασήμαντοι, δεν μας ακούν τόσο συχνά, δεν μας βλέπουν, κάπως έχουν χάσει τα ίχνη μας», λέει στην «Κ» ο Ηρακλής Μήλλας, Κωνσταντινουπολίτης πολιτικός επιστήμονας, ο οποίος ζει εδώ και χρόνια στην Αθήνα. «Είχαμε μαγαζιά που είχαν το όνομά μας πάνω», συμπληρώνει, τώρα όμως η μειονότητα χάνεται μέσα στο πλήθος κι έτσι, πέραν της ανησυχίας για τα τεκταινόμενα, δεν ζει πια με τον φόβο, σε αντίθεση με τους Αρμένιους που είναι τώρα αποδέκτες εχθρότητας λόγω του πολέμου μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν.
Ο Ιωάννης Γρηγοριάδης, επικεφαλής του τουρκικού προγράμματος στο ΕΛΙΑΜΕΠ, επισημαίνει πως μπορεί η κατάσταση στην Αρμενία να εγκυμονεί περισσότερους κινδύνους για την ελληνική μειονότητα από ό,τι τα ελληνοτουρκικά θέματα. «Η παρουσία της μειονότητας είναι διαφανής, ανύπαρκτη πέραν του Πατριαρχείου, αλλά στην Τουρκία όλες οι μειονότητες μπαίνουν σε μία κατηγορία», λέει στην «Κ».
«Δεν υπάρχει κάτι αρνητικό για να βιώσουμε αυτή τη στιγμή γιατί είμαστε όπως πάντα οι γνωστοί-άγνωστοι, δεν είμαστε κάποιος στόχος στον πληθυσμό αυτόν», αναφέρει ο Γιάννης Κουρτεσόγλου, ένας 39χρονος ξεναγός. Η σύζυγός του είναι Τουρκάλα –εκείνη και τα δύο τους παιδιά, τα οποία είναι βαφτισμένα ορθόδοξα, κάνουν ιδιαίτερα μαθήματα ελληνικών– κι οι δυο τους συζητούν τα ελληνοτουρκικά θέματα, αλλά πιστεύουν πως ο σκοπός των εντάσεων είναι να αποπροσανατολιστεί η εστίαση του κοινού μακριά από την οικονομική κρίση που πλήττει την Τουρκία. «Λέμε πως αυτό δεν θα μας χωρίσει σε τίποτα γιατί είναι ένα πολιτικό θέμα που προσπαθούν να δημιουργήσουν, δεν έχει να κάνει απευθείας με τον πολίτη που είναι μορφωμένος και ξέρει, με το Internet ο κόσμος ερευνά», αναφέρει ο ίδιος, τονίζοντας βέβαια πως αν πάει κανείς σε μια περιοχή της Πόλης όπου οι κάτοικοι είναι από τα βάθη της Ανατολής και «το μόνο που μιλάει είναι οι θρησκείες», τα πράγματα θα είναι διαφορετικά.
«Δεν μιλάμε δυνατά»
Ο κ. Τριανταφύλλου, καθηγητής στο Kadir Has, τονίζει πως τώρα προσέχει περισσότερο, κι αν βρεθεί με κάποιον Ελληνα φίλο του, δεν μιλούν δυνατά, αλλά η 26χρονη Στεφανία, η οποία πιστεύει πως η ένταση μεταξύ των δύο χωρών δεν θα πάρει περαιτέρω έκταση, νομίζει πως η αντίδραση είναι πιο έντονη αν μιλάει κανείς αρμενικά.
Μία 63χρονη ομογενής, η οποία δεν ήθελε να αναφερθεί το όνομά της, λέει στην «Κ» πως δεν μπορεί να πει πολλά για πολιτικά θέματα από το τηλέφωνο επειδή φοβάται πως μπορεί να παρακολουθείται. «Είναι τόσο λεπτά θέματα που φοβόμαστε και να μιλήσουμε λόγω Ερντογάν, γιατί όλα ακούγονται». Οι πτήσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία έχουν σταματήσει, ενώ ο σύζυγός της, ο οποίος είναι Ελληνας ομογενής αλλά δεν έχει άδεια παραμονής στην Ελλάδα, δεν μπορεί να επισκεφθεί τη χώρα καθόλου τώρα.
Το μόνο που τρομάζει τον 80χρονο κ. Μήλλα, τον Πολίτη πολιτικό επιστήμονα, είναι πως για πρώτη φορά στη ζωή του δεν καταλαβαίνει τι ακριβώς γίνεται. «Δεν καταλαβαίνω τι συμβαίνει, κι αυτό δεν είναι καλό σημάδι, ούτε φίλοι Τούρκοι στον κύκλο μου καταλαβαίνουν τι συμβαίνει», λέει, ενώ τονίζει πως το «κλειδί» βρίσκεται στην ψυχοσύνθεση ενός και μόνο ανθρώπου. «Ενα άτομο πρέπει να καταλάβουμε για να καταλάβουμε την Τουρκία – τον Ταγίπ Ερντογάν, κι αυτός δεν ξέρει τι θέλει». Συμπληρώνει πως είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της Τουρκίας που έχει μείνει τόσο απομονωμένη διεθνώς, ενώ, πέραν του ότι η οικονομία δεν πάει καλά, ο κ. Ερντογάν έχει χάσει από δίπλα του και την κεμαλική διανόηση, όπως και τους γκιουλενιστές, «που ήταν η διανόηση των ισλαμιστών», τονίζει ο κ. Μήλλας. «Εχουμε έναν αντίπαλο κι έναν εχθρό που δεν έχει συνοχή, δεν είναι προβλέψιμος και δεν ξέρει τι κάνει», συμπληρώνει.
Ο κ. Ιω. Γρηγοριάδης από το ΕΛΙΑΜΕΠ θεωρεί πως η ελληνική κυβέρνηση έχει αίσθηση της σοβαρότητας της κατάστασης και προσπαθεί να αποτρέψει την κλιμάκωση, αλλά η περίπτωση ατυχήματος δεν μπορεί να αποκλειστεί. Το γεγονός πως η Τουρκία όμως είναι εναντίον της Δύσης γενικά, και όχι μόνο της Ελλάδας, εξυπηρετεί την ελληνική μειονότητα της Πόλης, καθώς δεν στοχοποιείται άμεσα, συμπληρώνει.
«Η Τουρκία έχει καταλάβει πως δεν θέλει και δεν μπορεί να ενταχθεί στην Ε.Ε.», σημειώνει ο καθηγητής Δημ. Τριανταφύλλου, «και επιλέγει αυτόνομη πορεία». Ομως «αυτή η αυτονόμηση δεν μπορεί να επιτευχθεί εύκολα τώρα, κι έτσι πιεζόμαστε», λέει ο κ. Τριανταφύλλου.
«Είναι η πιο έντονη κατάσταση των τελευταίων 20 ετών», αναφέρει ο 40χρονος Κωνσταντινουπολίτης Μανώλης Μηνάογλου, τονίζοντας όμως πως ούτε υπάρχει σοβαρό πρόβλημα ανάμεσα στις δύο χώρες ούτε οι λαοί έχουν κάποιο θέμα μεταξύ τους. «Εύχομαι να τελειώσει γρήγορα αυτή η ένταση», λέει στην «Κ».
Θα μεταφέρω τη βάση μου στην Ελλάδα
Ο Αλέξανδρος Γαργαρίδης, 33χρονος υποπλοίαρχος εμπορικού ναυτικού, αναφέρει στην «Κ» πως θέλει να μεταφέρει τη βάση του στην Ελλάδα γιατί τα πράγματα στην Τουρκία έχουν χειροτερέψει – τόσο οικονομικά όσο και για τους Ελληνες της Πόλης. Τονίζει πως τώρα δεν μιλάει τόσο άνετα ελληνικά στον δρόμο, ότι αλλάζουν τα βλέμματα του κόσμου όταν τα ακούν και κάποιοι μιλούν εχθρικά. Στα σύνορα, όταν είδαν την ελληνική πινακίδα στο αυτοκίνητο που οδηγούσε, του είπαν να σβήσει τη μηχανή και να περιμένει. Οταν τους μίλησε στα τουρκικά και τους έδειξε πως είναι Τούρκος πολίτης, του είπαν «εντάξει, νομίζαμε πως ήσουν Ελληνας».
«Αν γίνει κανένα κακό, κανένα ατύχημα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, την πρώτη σφαίρα θα τη φάνε οι δικοί μας, οι Ρωμιοί, γιατί έτσι έγινε και στα Σεπτεμβριανά, και φοβάται τον διπλανό του ο μπαμπάς μου τώρα, ενώ πριν δεν φοβόταν γιατί δεν είχε λόγο να φοβάται», τονίζει στην «Κ».