Το ιδεολόγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας» αποτελεί την ωμή προβολή του τουρκικού μεγαλοϊδεατισμού και των μαξιμαλιστικών διεκδικήσεων που απορρέουν. Σε αυτό αποτυπώνονται διεκδικήσεις που κατάφωρα παραβιάζουν το Δίκαιο της Θάλασσας, όπως η παράλογη θεωρία ότι τα νησιά δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδα και άρα τα ελληνικά νησιά από τον 25ο μεσημβρινό και ανατολικότερα ενθυλακώνονται μέσα σε ζώνες τουρκικής θαλάσσιας δικαιοδοσίας. Αντίστοιχα παράλογη είναι και η απάλειψη της κυπριακής υφαλοκρηπίδας στην ανατολικά όρια των τουρκικών διεκδικήσεων. Εξίσου αυθαίρετο είναι και το μνημόνιο μεταξύ Τουρκίας και Σαράζ (που αποτελεί συστατικό στοιχείο του εν λόγω ιδεολογήματος) όπου για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών όχι μόνο απαλείφεται τελείως η υφαλοκρηπίδα της Κρήτης αλλά και μεταξύ των υποτιθέμενα αντικείμενων ακτών της Λιβύης και της νοτιοδυτικής Τουρκίας παρεμβάλλονται η Κάσος, η Κάρπαθος και η Ρόδος. Αποτέλεσμα αυτού είναι οι γραμμές που ενώνουν τα σημεία που χρησιμοποιήθηκαν για οριοθέτηση μεταξύ των δύο χωρών να διέρχονται πάνω από μια τρίτη χώρα, εν προκειμένω πάνω από τα ελληνικά νησιά. Ολα αυτά αποτελούν καινοφανή και εξόφθαλμη παραβίαση κάθε έννοιας δικαίου. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι το μνημόνιο αυτό δεν το στήριξε καμία τρίτη χώρα, ούτε καν το λιβυκό Κοινοβούλιο.
Η «Γαλάζια Πατρίδα» είναι το πνευματικό παιδί δύο φανατικών ναυάρχων, του ευρασιανιστή Τζεμ Γκιουρντενίζ, που το «συνέλαβε», και του Τζιχάτ Γιαϊτζί, που το «γονιμοποίησε». Η λογική τους πίσω από αυτήν την ιδέα ήταν ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρευσε όταν απώλεσε τη ναυτική της ισχύ και πως, για να επανέλθει η Τουρκία στη θέση που ιστορικά δικαιούται, πρέπει να κυριαρχήσει στις θάλασσες και να αποκτήσει δυνατότητες ωκεάνιου ναυτικού (Blue Water Navy). Υπό κανονικές συνθήκες, οι ακραίες απόψεις κάποιων φανατικών δεν βρίσκουν θέση στην επίσημη πολιτική ενός σοβαρού κράτους, αλλά στην Τουρκία, ιδίως μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, τίποτα δεν είναι κανονικό. Η Τουρκία σήμερα διακατέχεται από έναν εθνικιστικό παροξυσμό. Από μια χιμαιρική ιδεολογία που συνδυάζει τον κεμαλικό εθνικισμό με τον ισλαμισμό και τον νεοοθωμανισμό. Η ελευθερία του λόγου και του Τύπου έχει καταργηθεί στην πράξη, το ίδιο και τα πολιτικά δικαιώματα. Τα κόμματα επιδίδονται σε έναν πλειστηριασμό εθνικοφροσύνης και οποιαδήποτε αντίθετη φωνή καταστέλλεται ως προδοτική. Οι παραδοσιακές διαδικασίες, απόψεις και εισηγήσεις του υπουργείου των Εξωτερικών έχουν παραμεριστεί και η σύνεση εκλαμβάνεται ως αδυναμία, υποχωρητικότητα και δειλία. Οι πρόσφατες επιτυχίες σε Λιβύη, Αζερμπαϊτζάν, Συρία και στον πόλεμο εναντίον του PKK έχουν αποθρασύνει ακόμα περισσότερο τους εθνικιστικούς κύκλους. Σε θέματα πολιτικής ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής μοιάζει να κυβερνά όχι ο Ερντογάν των πρώτων 15 χρόνων αλλά ο Μπαχτσελί με τους «Γκρίζους Λύκους».
Με ανατολίτικη κουτοπονηριά, σε πρώτη ανάγνωση, η «Γαλάζια Πατρίδα» στρέφεται μόνο εναντίον της Ελλάδας και της Κύπρου, κλείνοντας το μάτι σε Αίγυπτο και Ισραήλ, υποσχόμενη πως θα τους δώσει γενναιόδωρα ένα κομμάτι της ελληνικής και κυπριακής ΑΟΖ, αν συναινέσουν στους τουρκικούς σχεδιασμούς. Ομως οι Αιγύπτιοι και οι Ισραηλινοί θα έπρεπε να είναι πολύ αφελείς για να μην καταλαβαίνουν ότι η τουρκική κυριαρχία στην περιοχή θα επιφέρει τη δική τους γεωπολιτική υποταγή. Σε τελική ανάλυση, η ωμή παραβίαση κάθε έννοιας δικαίου και η πολιτική ισχύος της Τουρκίας έχουν θορυβήσει όχι μόνο τις χώρες της περιοχής, αλλά και άλλους ισχυρούς παίκτες – χώρες με στρατηγική αντίληψη και συμφέροντα στη Μεσόγειο, όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία.
Για την πληρέστερη εικόνα θα πρέπει να εντάξουμε το ιδεολόγημα αυτό στον ευρύτερο γεωπολιτικό επαναπροσδιορισμό που επιχειρεί να υλοποιήσει η Τουρκία. Στην ουσία η «Γαλάζια Πατρίδα» είναι το αντίστοιχο του Lebensraum στη θάλασσα. Της έννοιας του «ζωτικού χώρου» δηλαδή, που προσπάθησε να υλοποιήσει η Γερμανία του Χίτλερ κατά τον Β΄ Π.Π. Είναι ένα σχέδιο κυριαρχίας και ελέγχου της Ανατολικής Μεσογείου, με ευρύτερες προεκτάσεις. Εφόσον καταφέρει να το επιβάλει η Τουρκία, θα ελέγχει τις θαλάσσιες γραμμές επικοινωνίας από τον Εύξεινο Πόντο και από το Σουέζ μέχρι την Κεντρική Μεσόγειο. Φιλοδοξεί να εξελιχθεί σε γεωστρατηγικό/γεωοικονομικό κόμβο που θα διασυνδέει Ασία, Ευρώπη και Αφρική. Μην ξεχνάμε πως η «Γαλάζια Πατρίδα» πλαισιώνεται από τουρκικές βάσεις στη Λιβύη (που προσδίδουν έναν μόνιμο χαρακτήρα στην τουρκική παρουσία στη Βόρεια Αφρική) και στη Σομαλία (κοντά στον Κόλπο του Αντεν και την είσοδο στην Ερυθρά Θάλασσα). Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως την τελευταία εικοσαετία η Τουρκία έχει επενδύσει αστρονομικά ποσά στην ανάπτυξη της ναυτικής της ισχύος αλλά και της αμυντικής της βιομηχανίας. Ακόμα, μόνο μέσα σε έξι χρόνια (από το 2010 έως το 2016) άνοιξε 26 πρεσβείες σε χώρες της Αφρικής, ενώ έκανε παράλληλα ανοίγματα στην περιοχή Ινδικού-Ειρηνικού μέσω αμυντικών και οικονομικών σχέσεων με χώρες όπως το Πακιστάν και η Μαλαισία. Χαρακτηριστική ήταν η ομιλία του Ερντογάν από το 2011, κατά την τελετή παραλαβής της πρώτης κορβέτας αποκλειστικά τουρκικής σχεδίασης και κατασκευής, όπου μεταξύ άλλων δήλωνε ότι «τα εθνικά συμφέροντα της Τουρκίας εκτείνονται από το κανάλι του Σουέζ και τις παρακείμενες θάλασσες μέχρι τον Ινδικό Ωκεανό». Ολα αυτά δείχνουν το μέτρο (ή την αμετροέπεια) των τουρκικών φιλοδοξιών. Η σημερινή εθνικιστική Τουρκία των Ερντογάν-Μπαχτσελί «ασφυκτιά» μέσα στο πλαίσιο της Λωζάννης και προσπαθεί να την καταργήσει, υπερκερώντας την.
Μεσομακροπρόθεσμα η στρατηγική που στηρίζεται στο ιδεολόγημα αυτό θα αποτύχει γιατί έχει υποκείμενες αδυναμίες, όμως βραχυπρόθεσμα είναι πολύ επικίνδυνη για την Ελλάδα και την Κύπρο, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της τουρκικής επιθετικότητας. Η τουρκική γεωπολιτική μεγαλοσχημοσύνη δεν υποστηρίζεται από την ανάλογη οικονομική και τεχνολογική βάση ούτε από τους απαιτούμενους φυσικούς πόρους. Η οικονομία της έχει προβλήματα, εξαρτάται από τη Δύση και είναι ευάλωτη σε κυρώσεις. Ενεργειακά, η Τουρκία εξαρτάται από τη Ρωσία. Η άγαρμπη τουρκική επιθετικότητα έχει συσπειρώσει μεγάλο αριθμό χωρών της περιοχής, αλλά και τη Γαλλία, εναντίον της, ενώ έχει δημιουργήσει ανησυχία στις ΗΠΑ. Οι επιτυχίες στο πεδίο δεν έχουν μετασχηματιστεί σε απτό πολιτικό όφελος, ούτε πλαισιώνονται από αντίστοιχες διπλωματικές και οικονομικές επιτυχίες.
Οι Τούρκοι διακατέχονται από μια παραφουσκωμένη ιδέα για τις δυνατότητές τους. Ο κατά τα άλλα φιλότουρκος Αμερικανός πρέσβης Τζέιμς Τζέφρεϊ το απέδωσε πολύ εύστοχα, σε τηλεγράφημα του 2010 που διέρρευσε από τα WikiLeaks, όταν έγραφε πως «έχουν φιλοδοξίες Rolls Royce, αλλά δυνατότητες Rover». Μόνο που σήμερα, μετά την ανάπτυξη της αμυντικής τους βιομηχανίας της τελευταίας δεκαετίας, έχουν δυνατότητες BMW, όμως αυτές ακόμα υπολείπονται των φιλοδοξιών. Γι’ αυτό και οι προσεχείς μήνες ίσως και χρόνια είναι επικίνδυνα για εμάς. Η «Γαλάζια Πατρίδα» δεν πρόκειται ποτέ να υλοποιηθεί στην ολότητά της, αλλά δεν χρειάζεται η αποτυχία της να περάσει μέσα από μια καταστροφική ελληνοτουρκική σύγκρουση. Στις σχέσεις μας με την Τουρκία πρέπει να δείξουμε μέγιστη προσοχή, ευελιξία και επινοητικότητα. Πρέπει να ενδυναμώσουμε τις συμμαχίες μας, να διασυνδέσουμε τα συμφέροντά μας με αυτά των ΗΠΑ και της Γαλλίας. Να επιδιώξουμε συνέργειες και να κινηθούμε επιδέξια στο πλαίσιο της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ. Πρέπει, τέλος, να βρούμε την κατάλληλη ισορροπία μεταξύ αποφασιστικότητας, για να αποφύγουμε τετελεσμένα, και σύνεσης, για να μη παροξύνουμε ακροσφαλείς καταστάσεις. Πρέπει, τέλος, και αυτό είναι το κυριότερο, να αυξήσουμε άμεσα και σημαντικά τη ναυτική ισχύ μας.
* Ο κ. Αλέξανδρος Διακόπουλος είναι τέως σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας.