Για να αντιληφθούμε τι έγινε στην τελευταία σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου θα πρέπει να γνωρίζουμε μερικά πράγματα. Τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια είναι ο κατεξοχήν χώρος όπου γίνονται συμφωνίες και συναλλαγές μεταξύ των κρατών-μελών. Εν αντιθέσει προς τις δικές μας προτεραιότητες, οι σχέσεις Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας αποτελούσαν μόλις το τέταρτο από πλευράς σπουδαιότητας θέμα του Συμβουλίου. Προηγείτο ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός 2021-2027 και το απειλούμενο βέτο Πολωνίας και Ουγγαρίας. Ακολουθούσε το σχέδιο για την ανάκαμψη στη μετά κορωνοϊό εποχή. Τρίτο θέμα ήταν ο νέος στόχος για μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην Ε.Ε. μέχρι το 2030. Επομένως, η ασκούσα την προεδρία Γερμανία είχε τη δυνατότητα να χειρισθεί το θέμα Ε.Ε. – Τουρκίας δημιουργώντας συμμαχίες με κράτη-μέλη σε άλλους τομείς και επιτυγχάνοντας τη συναίνεσή τους στο πεδίο των ευρωτουρκικών σχέσεων που την ενδιέφερε.
Η Γερμανία ήταν εξαρχής αντίθετη στην υιοθέτηση δύο μέτρων που θα ενοχλούσαν πραγματικά την Τουρκία. Το ένα είναι το εμπάργκο όπλων. Εθιγε άμεσα δικά της οικονομικά συμφέροντα, όπως και της Ισπανίας και Ιταλίας. Το δεύτερο ήταν τομεακές κυρώσεις ανάλογες με αυτές που επιβλήθηκαν στη Ρωσία μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας. Είναι κυρώσεις στους τομείς της οικονομίας, της ενέργειας, της άμυνας καθώς και των εξαγωγών αγαθών και τεχνολογιών διπλής χρήσεως. Το γερμανικό επιχείρημα ήταν να μην «ρωσοποιήσουμε» τις σχέσεις Ε.Ε. – Τουρκίας.
Πίσω από τη γερμανική στάση δεν κρύβονται μόνον οικονομικά συμφέροντα, όπως ακούγεται ευρέως. Αυτή τη χρονική στιγμή οι Ηνωμένες Πολιτείες ετοιμάζονται να επιβάλουν κυρώσεις στην Αγκυρα. Η Γαλλία βλέπει εχθρικά την Τουρκία. Η Βρετανία ασχολείται με τις πληγές του Brexit. Το Βερολίνο διέκρινε μια μοναδική ευκαιρία να καταστεί προνομιακός διαμεσολαβητής της Τουρκίας προς τη Δύση. Φαίνεται ότι πήρε ολιγόμηνη παράταση για την επιβολή αυστηρότερων μέτρων προκειμένου να εδραιώσει την επιρροή του στην Τουρκία. Στην εικόνα πρέπει να προστεθεί και η γερμανική αντίληψη για τις ελληνοτουρκικές διαφορές. Οι Γερμανοί θεωρούν ότι είναι αμιγώς διμερές θέμα και όχι ευρωπαϊκό.
Μέσα σε αυτό το δυσμενές για τα συμφέροντά μας πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Ενωση καταδίκασε απερίφραστα τις τουρκικές ενέργειες. Επιπλέον είχαμε και τις ακόλουθες θετικές εξελίξεις. Εκλήθη ο αρμόδιος επίτροπος να ετοιμάσει για τον Μάρτιο έκθεση για την κατάσταση πραγμάτων μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας. Αυτό σημαίνει ότι η Ε.Ε. ζητάει να δει συνολικά την κατεύθυνση που έχουν πάρει οι ευρωτουρκικές σχέσεις. Δυνητικά απειλεί το προενταξιακό καθεστώς που απολαμβάνει η Τουρκία και της αποδίδει πολλά προνόμια. Το δεύτερο θετικό σημείο είναι ότι ο ίδιος επίτροπος πήρε εντολή να καταθέσει προτάσεις για διεύρυνση του καθεστώτος των κυρώσεων. Σε αυτό το πλαίσιο μπορούμε να δούμε και τομεακές κυρώσεις. Ενα τρίτο σημείο είναι ότι αποφασίσθηκε να περιληφθούν και άλλα φυσικά ή νομικά πρόσωπα στο καθεστώς κυρώσεων λόγω των παραβιάσεων της κυπριακής ΑΟΖ από τουρκικά γεωτρητικά πλοία. Μένει να δούμε εάν θα γίνει δεκτή η κυπριακή πρόταση να περιλαμβάνονται και τουρκικές εταιρείες. Ενα ακόμη θετικό σημείο είναι ότι η Ανατολική Μεσόγειος αντιμετωπίζεται πλέον ενιαία από την Ε.Ε. ως πεδίο επιβολής κυρώσεων εις βάρος της Τουρκίας.
Στα συμπεράσματα δεν υπάρχει καμία αναφορά σε κράτος δικαίου, ανθρώπινα δικαιώματα ή στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Αντιθέτως, η Γερμανία διατήρησε κάποια κίνητρα, εάν η Τουρκία επιλέξει να συνεργασθεί. Το πιο σημαντικό είναι ένα ποσό 5 δισεκατομμυρίων ευρώ για τους πρόσφυγες μέχρι το 2027. Προϋπόθεση είναι η υπεύθυνη στάση της Τουρκίας στο μεταναστευτικό. Στο σημείο 35 των συμπερασμάτων υπάρχει και μία σαφής ομολογία της ευρωπαϊκής αμηχανίας έναντι της Τουρκίας. Εκεί αναφέρεται ότι η Ε.Ε. θα επιδιώξει να συντονισθεί με τις ΗΠΑ για τα θέματα που αφορούν την Τουρκία. Εν αντιθέσει όμως με την Ευρώπη, οι ΗΠΑ δεν συνορεύουν με την Τουρκία, ούτε απειλείται η αμερικανική εδαφική ακεραιότητα.
Τα συμπεράσματα του Συμβουλίου υπολείπονται των όσων αποφασίσθηκαν στο αντίστοιχο Συμβούλιο του Οκτωβρίου. Είναι όμως γεγονός ότι έτσι λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ενωση. Με μικρά βήματα που απαιτούν εξοντωτικές διαπραγματεύσεις μέχρι να αλλάξει κατεύθυνση το ευρωπαϊκό καράβι. Ακούγεται η άποψη ότι έπρεπε να θέσουμε βέτο. Το βέτο, όμως, θα μετέτρεπε αυτομάτως το πρόβλημα από ευρωτουρκικό σε ελληνογερμανικό. Οι κυρώσεις δεν είναι αυτοσκοπός για να έχουμε την πολυτέλεια να το ξοδέψουμε ενώ βρισκόμαστε σε φάση πρωτοφανούς ρευστότητας λόγω της πανδημίας αλλά και της συνεχιζόμενης τουρκικής απειλής. Η γερμανική προεδρία έχει ακόμη τρεις εβδομάδες να δει πώς θα εισπράξει ο Ερντογάν το έλλειμμα ευρωπαϊκής στρατηγικής.
* Ο κ. Αγγελος Συρίγος είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής, βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας στην Α΄ Αθηνών.