Σήμερα ταξιδεύω στη Μόσχα. Εχουν περάσει τέσσερα χρόνια από την τελευταία φορά που ύπατος εκπρόσωπος της Ε.Ε. επισκέφθηκε τη Ρωσία. Κύριος σκοπός της επίσκεψής μου είναι να συζητήσουμε τα θέματα που μας προκαλούν ανησυχία όσον αφορά τη θέση και τον ρόλο της Ρωσίας εντός της Ευρώπης, αλλά και την ευρύτερη διεθνή παρουσία της.
Την τελευταία δεκαετία, οι σχέσεις Ε.Ε. – Ρωσίας έχουν επιδεινωθεί και, ιδίως μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης από τη Ρωσία το 2014, χαρακτηρίζονται από έλλειψη εμπιστοσύνης. Σήμερα, βλέπουμε ο ένας τον άλλο ουσιαστικά σαν αντίπαλο και ανταγωνιστή και όχι σαν εταίρο. Εχουμε έντονες διαφωνίες όσον αφορά τις συγκρούσεις στην άμεση γειτονία μας, από την Ουκρανία και τη Λευκορωσία έως τη Λιβύη και τη Συρία, καθώς και στο θέμα των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών. Η δηλητηρίαση του Αλεξέι Ναβάλνι, η σύλληψη και η επακόλουθη καταδίκη του, καθώς και η σύλληψη χιλιάδων διαδηλωτών τις τελευταίες ημέρες, μας υπενθυμίζουν με επώδυνο τρόπο τη συρρίκνωση του χώρου της αντιπολίτευσης, της κοινωνίας των πολιτών και των ανεξάρτητων φωνών στη Ρωσία. Οι ενέργειες της Ρωσίας τα τελευταία χρόνια δεν συνάδουν με τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει ως μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης και ως συμμετέχον κράτος του ΟΑΣΕ. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτοί οι θεσμοί αποτελούν τον πυρήνα της συνεργασίας, της ειρήνης και της ασφάλειας στην Ευρώπη.
Πρέπει να έχουμε μια ειλικρινή ανταλλαγή απόψεων με τη Ρωσία σχετικά με την κατάσταση των μεταξύ μας σχέσεων. Στόχος της διπλωματίας είναι η συνεργασία, η ανταλλαγή μηνυμάτων και η προσπάθεια αναζήτησης κοινού εδάφους. Η διπλωματία είναι απαραίτητη στις δύσκολες καταστάσεις. Πρέπει να διατηρούμε πάντοτε ανοικτούς διαύλους επικοινωνίας. Ωστόσο, αντί να συνομιλούμε μεταξύ μας, συνήθως είτε μιλάει ο ένας για τον άλλον είτε μιλάμε χωρίς να καταλαβαινόμαστε. Η στάση αυτή απλώς διαιωνίζει τη δυσπιστία και δεν συμβάλλει στην αντιμετώπιση των μελλοντικών προκλήσεων.
Πρέπει να εκφράζουμε ξεκάθαρα τις ανησυχίες μας. Ταυτόχρονα, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι με τον μεγαλύτερο γείτονά μας μάς συνδέουν στενοί δεσμοί που δεν είναι μόνο ιστορικής ή γεωγραφικής φύσεως. Η Ευρωπαϊκή Ενωση παραμένει ο πρώτος εμπορικός εταίρος και η μεγαλύτερη πηγή άμεσων ξένων επενδύσεων της Ρωσίας. Οι Ρώσοι φοιτητές αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα δικαιούχων –εκτός Ε.Ε.– πανεπιστημιακών ανταλλαγών Erasmus+ και η Ρωσία είναι η χώρα όπου εκδίδονται οι περισσότερες θεωρήσεις Σένγκεν. Οι δεσμοί μας παραμένουν σημαντικοί και για τις δύο πλευρές.
Γι’ αυτό, πρέπει να ακολουθήσουμε μια πολύπλευρη προσέγγιση, η οποία αποτυπώνεται στη δέσμη κατευθυντηρίων αρχών που συμφωνήθηκαν από την Ε.Ε. για τις σχέσεις της με τη Ρωσία. Αυτό θα είναι το πλαίσιο αναφοράς της επίσκεψής μου στη Μόσχα. Περιλαμβάνει την επιλεκτική συνεργασία σε θέματα ενδιαφέροντος της Ε.Ε., καθώς και την προσέγγιση και την υποστήριξη της ρωσικής κοινωνίας των πολιτών. Αυτό δεν μπορεί να γίνει μέσω τηλεδιάσκεψης.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν ζητήματα στα οποία μπορούμε να συνεργαστούμε, γιατί όταν συνεργαζόμαστε μπορούμε να επιτύχουμε αποτελέσματα. Το καλύτερο παράδειγμα είναι το κοινό ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης, η συμφωνία με το Ιράν, η οποία παραμένει ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων. Η καλύτερη κατανόηση και οι κοινές προσπάθειες της Ε.Ε. και της Ρωσίας θα είχαν θετικό αντίκτυπο σε πολλές περιφερειακές κρίσεις.
Οι παγκόσμιες προκλήσεις της εποχής μας απαιτούν παγκόσμιες λύσεις, αρχής γενομένης από την πανδημία της COVID-19. Χρειαζόμαστε περισσότερη συνεργασία, διαφάνεια και ανταλλαγή πληροφοριών, όχι λιγότερη. Πρέπει να καταπολεμήσουμε την παραπληροφόρηση, η οποία στην προκειμένη περίπτωση είναι ιδιαίτερα επιβλαβής και μπορεί να θέσει σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές. Εχουμε παρατηρήσει πως σχετικές δραστηριότητες σε αυτόν τον τομέα προέρχονται από τη Ρωσία.
Θέλουμε να συνεργαστούμε περισσότερο με τη Ρωσία επί των κλιματικών προκλήσεων. Βασιζόμαστε στη δέσμευση της Ρωσίας για την επιτυχία της COP26 στη Γλασκώβη. Μόνο αξιοποιώντας ευκαιρίες για μια δίκαιη και ισότιμη μετάβαση για όλους μπορούμε να διασφαλίσουμε την ευημερία μας, σώζοντας παράλληλα τον πλανήτη.
Τέλος, πρέπει να διαχειριστούμε τις νέες απειλές και τις ευκαιρίες που αναδύονται στον ψηφιακό χώρο και στον κυβερνοχώρο. Στο πρόσφατο παρελθόν γίναμε μάρτυρες πολλών κυβερνοεπιθέσεων, οι οποίες αποτελούν σύμπτωμα νέων αντιπαλοτήτων. Από την πλευρά της Ε.Ε., έχουμε αναλάβει ξεκάθαρη δέσμευση να επιλύουμε τις διεθνείς διαφορές στον κυβερνοχώρο με ειρηνικά μέσα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν αντιδρούμε. Θεσπίσαμε κυρώσεις κατά των δραστών κακόβουλων ενεργειών και δεν θα διστάσουμε να πράξουμε ανάλογα και στο μέλλον, εάν χρειαστεί.
Σύμφωνα με την Τελική Πράξη του Ελσίνκι, η σταθερότητα στην Ευρώπη πρέπει να βασίζεται στη συνεργασία, στον σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητας και της κυριαρχίας των εθνών, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών. Η συμμετοχή στον διάλογο δεν σημαίνει ότι επιστρέφουμε στην πρότερη κατάσταση σαν να μη συμβαίνει τίποτα, αλλά ότι πρέπει να αναζητήσουμε σημεία κατανόησης για να αποκαταστήσουμε σταδιακά την εμπιστοσύνη.
Θα ενημερώσω τους ηγέτες της Ε.Ε. σχετικά με τα αποτελέσματα της επίσκεψής μου, στο πλαίσιο προσεχούς στρατηγικής συζήτησης για τις σχέσεις Ε.Ε. – Ρωσίας. Η εξασφάλιση σαφούς κατεύθυνσης και ενότητας στη συνεργασία μας με τη Ρωσία παραμένει ζωτικής σημασίας.
Τη δεκαετία του 1990 είχαμε ονειρευτεί μια διαφορετική Ευρώπη, όπου θα συνεργαζόμασταν όλοι μαζί για να αντιμετωπίσουμε τις παγκόσμιες προκλήσεις. Το 2021, τα όνειρα αυτά δυστυχώς δεν έχουν γίνει πραγματικότητα. Θα πρέπει, ωστόσο, να συνεχίσουν να μας εμπνέουν και θα πρέπει να δεσμευτούμε να τα κάνουμε πράξη.
* Ο κ. Ζοζέπ Μπορέλ είναι ύπατος εκπρόσωπος Εξωτερικής Πολιτικής / αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.