Την ανάγκη η Aγκυρα να εφαρμόσει πλήρως την κοινή δήλωση Ε.Ε.-Τουρκίας τονίζει σε αποκλειστική συνέντευξή της στην «Κ» η επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε., Iλβα Γιόχανσον. Η Σουηδή επίτροπος, που βρέθηκε την περασμένη εβδομάδα στη χώρα μας για διήμερη επίσκεψη, ασκεί εκ νέου κριτική στη διεύθυνση του Frontex αλλά και στην ελληνική κυβέρνηση για τους χειρισμούς στην υπόθεση των επαναπροωθήσεων. Αναδεικνύει, τέλος, τα μέτρα στην πρόταση της Επιτροπής για το νέο σύμφωνο μετανάστευσης και ασύλου που θα συμβάλουν στην ανακούφιση των χωρών πρώτης υποδοχής, χωρίς ωστόσο να μπορεί να προβλέψει πότε θα υπάρξει συμφωνία για το πολιτικά υπερ-ευαίσθητο αυτό θέμα.
«Η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να ξεκινήσει να δέχεται ξανά επιστροφές από την Ελλάδα», τονίζει η κ. Γιόχανσον. «Είναι κάτι για το οποίο έχω υπάρξει πολύ σαφής στις επαφές με τον υπουργό Εξωτερικών της χώρας, τον κ. Τσαβούσοβλου, αλλά και στις δημόσιες τοποθετήσεις μου. Είναι ξεκάθαρα μέρος της κοινής δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας. Πραγματικά ελπίζω ότι το ζήτημα αυτό θα βρεθεί στην ατζέντα των συνομιλιών που θα έχουν την Τρίτη η πρόεδρος Φον ντερ Λάιεν και ο πρόεδρος Μισέλ με τον πρόεδρο Ερντογάν. Τόσο η αποτροπή των αναχωρήσεων όσο και η επανέναρξη των υποδοχής επιστροφών είναι, κατά τη γνώμη μου, ιδιαιτέρως σημαντικά σήματα σχετικά με την πρόθεση της Τουρκίας να συμμορφωθεί με την κοινή δήλωση και να δείξει καλή διάθεση σχετικά με τις περαιτέρω συνομιλίες».
Η κ. Γιόχανσον έχει υπάρξει ανοιχτά επικριτική για τους χειρισμούς του εκτελεστικού διευθυντή του Frontex Φαμπρίς Λετζερί σχετικά με τις επαναπροωθήσεις στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η πρόσφατη έκθεση της ομάδας εργασίας του Δ.Σ. του Frontex ερμηνεύθηκε από ορισμένους κύκλους ως διάψευση των σχετικών καταγγελιών. Συμφωνεί με την ερμηνεία αυτή; Θεωρεί ότι ο κ. Λετζερί έχει κάνει έκτοτε τα απαραίτητα για να ενισχυθεί το οπλοστάσιο του Frontex για τη θωράκιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων;
«Οι καταγγελίες αυτές είδαν το φως της δημοσιότητας στα τέλη Οκτωβρίου. Θυμάμαι ότι κάλεσα κατευθείαν στο τηλέφωνο τον εκτελεστικό διευθυντή –ήταν Παρασκευή βράδυ– και τον ρώτησα αν ο Frontex είχε εμπλακεί σε επαναπροωθήσεις. Μου είχε “όχι”. Του είχα πει τότε ότι πρέπει άμεσα να το διευκρινίσει αυτό, δεν μπορεί να υπάρχει ένα τέτοιο σύννεφο πάνω από τον οργανισμό. Τελικά χρειάστηκε να φτάσουμε στον Μάρτιο για να υπάρξει διαύγεια, ώς ένα σημείο, για το ζήτημα αυτό. Αυτή η καθυστέρηση συνεπάγεται ένα τεράστιο ρίσκο για τη φήμη του Frontex».
Είναι ζήτημα κακής επικοινωνιακής στρατηγικής ή το πρόβλημα πάει βαθύτερα; «Κατά τη γνώμη μου, η έκθεση δείχνει σαφώς ότι υπάρχει βαθύτερο πρόβλημα. Αναφέρεται στην έκθεση ότι δεν υπάρχει κατάλληλο σύστημα καταγραφής [για περιστατικά πιθανής παραβίασης θεμελιωδών δικαιωμάτων]. Αναφέρεται επίσης ότι υπάρχει ανάγκη για μια νέα κουλτούρα, ώστε να αντιμετωπιστούν τα υφιστάμενα ελαττώματα. Επιπλέον, καθυστέρησε σημαντικά η ενεργοποίηση του υπεύθυνου θεμελιωδών δικαιωμάτων· βάσει του κανονισμού θα έπρεπε στις αρχές Δεκεμβρίου να υπάρχουν 40 επιτηρητές (monitors) θεμελιωδών δικαιωμάτων και είμαστε ακόμα στους μηδέν· και θα έπρεπε να έχουν διοριστεί τρεις αναπληρωτές γενικοί διευθυντές και δεν έχει διοριστεί κανείς. Η απουσία αυτών των στελεχών θεωρώ ότι επηρέασε την αποτελεσματικότητα με την οποία ο οργανισμός χειρίστηκε τις καταγγελίες». Η φύλαξη των συνόρων «δεν είναι περίπατος στο πάρκο», τονίζει. «Είναι αναμενόμενο ότι θα υπάρξουν καταγγελίες, οι οποίες πρέπει να διερευνώνται – ειδικά όταν εμπλέκεται και μία τρίτη χώρα που έχει τη δική της ατζέντα». Το Δ.Σ. του Frontex πάντως, σημειώνει η κ. Γιόχανσον, «ασκεί πλέον έντονη πίεση στον εκτελεστικό διευθυντή και αυτό είναι καλό, γιατί υπάρχουν πολλά ζητήματα τα οποία πρέπει να αντιμετωπίσει».
Θεωρεί ότι οι ελληνικές αρχές, από την πλευρά τους, έχουν κάνει αρκετά για να διερευνήσουν αντίστοιχες καταγγελίες που αφορούν τα ελληνικά σώματα ασφαλείας; «Με ανησυχούν πολύ οι αναφορές του UNHCR. Είναι κάτι το οποίο έθεσα στους υπουργούς κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου: ότι υπάρχει ανάγκη να γίνουν περισσότερα για τη διερεύνηση και τη διαλεύκανση αυτών των υποθέσεων».
Αργή πρόοδος
Πώς εξελίσσονται οι διαβουλεύσεις επί του νέου συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο; Πότε προβλέπει να καταλήξουν; Η κ. Γιόχανσον σημειώνει ότι έχει επιτελεστεί πρόοδος σε τεχνικό επίπεδο, αλλά ότι δεν έχουν γίνει καθόλου συναντήσεις του Συμβουλίου των υπουργών Εσωτερικών από τον περασμένο Σεπτέμβριο. «Είναι δύσκολο να υπάρξουν ουσιώδεις μετακινήσεις θέσεων σε τηλεδιασκέψεις», παρατηρεί. Η αβεβαιότητα σχετικά με την πανδημία και την προοπτική επανέναρξης των διά ζώσης συνεδριάσεων σημαίνει ότι «είναι πολύ δύσκολο να προβλέψω πόσος χρόνος θα χρειαστεί για να καταλήξουμε σε συμφωνία».
Πώς εγγυάται η νέα πρόταση ότι χώρες πρώτης υποδοχής, όπως η Ελλάδα, δεν θα κληθούν ξανά να σηκώσουν το συντριπτικό μέρος του βάρους διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών;
«Στην πρότασή μας δεν είναι υποχρεωτική η (συμμετοχή στη) μετεγκατάσταση. Οι χώρες όμως που δεν θέλουν να δεχθούν πρόσφυγες θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για επιστροφές, να δείξουν έτσι την αλληλεγγύη τους. Το θέμα είναι να βρεθεί η σωστή ισορροπία, που θα φροντίζει ότι θα γίνονται επιστροφές των μεταναστών που κρίνεται ότι δεν δικαιούνται διεθνή προστασία αλλά και ότι θα υπάρχει ο κατάλληλος μηχανισμός κατανομής (ανά την Ε.Ε.) των ανθρώπων εκείνων των οποίων τα αιτήματα γίνονται δεκτά».
Ενας ακόμα μηχανισμός ανακούφισης των χωρών πρώτης υποδοχής συνδέεται με τη νέα διαδικασία ταχύρρυθμου ελέγχου (screening) των νέων αφίξεων για να διαπιστωθεί αν άλλα κράτη-μέλη είναι πιο κατάλληλα για να επεξεργαστούν τα αιτήματα ασύλου τους.
«Πρόκειται για σημαντικό μέτρο αποσυμπίεσης για τις χώρες πρώτης υποδοχής», εξηγεί η επίτροπος. Χαρακτηρίζει «σημαντικό» ότι πλέον, στα κριτήρια μεταβίβασης της αρμοδιότητας για το αίτημα ασύλου θα περιλαμβάνεται και η παρουσία συγγενών σε άλλα κράτη-μέλη από «οικογένειες που δημιουργήθηκαν κατά τη μετάβαση», κάτι που αφορά π.χ. πολλούς Αφγανούς που παντρεύονται και κάνουν παιδιά στο Ιράν πριν φτάσουν στην Ευρώπη: «Η ισχύουσα νομοθεσία δεν καλύπτει αυτές τις περιπτώσεις, γιατί οι οικογένειες δεν δημιουργήθηκαν στη χώρα προέλευσης».
Επιπλέον, «θα συμπεριλάβουμε και τα αδέλφια: αν υπάρχει αδελφός ή αδελφή του αιτούντος άσυλο σε άλλο κράτος-μέλος, αυτό το κράτος-μέλος θα αναλαμβάνει την ευθύνη του αιτήματος. Και το ίδιο θα ισχύει αν κράτος-μέλος άλλο από τη χώρα πρώτης υποδοχής έχει εκδώσει βίζα στο παρελθόν στον αιτούντα, ή έχει σπουδάσει ή εργαστεί εκεί».
Ενα σημείο στο οποίο συμφωνούν όλα τα κράτη-μέλη είναι η ανάγκη περιορισμού των ροών μεταναστών που δεν δικαιούνται διεθνή προστασία – και αύξηση του δείκτη επιστροφών όσων τα αιτήματά τους απορρίπτονται.
«Οσο πιο γρήγορα βγαίνει η απόφαση (για το άσυλο), τόσο πιο εύκολο είναι να γίνουν επιστροφές», τονίζει η κ. Γιόχανσον. Επαινεί μάλιστα την ελληνική υπηρεσία ασύλου «για τις πολύ ταχύτερες αλλά και σωστές διαδικασίες εξέτασης των αιτημάτων κατά τον τελευταίο χρόνο», με την αλλαγή της σχετικής νομοθεσίας.
Παράλληλα, όπως αναφέρει, «έχουμε δώσει έμφαση στην εξωτερική διάσταση, ώστε να αποτρέψουμε τις παράτυπες αναχωρήσεις προς την Ευρώπη. Εχουμε προτείνει μία πιο αυστηρή προσέγγιση προς τρίτες χώρες σε σχέση με τις επιστροφές. Εχουμε εξετάσει αναλυτικά 39 χώρες σε σχέση με το πόσο συνεργάσιμες είναι στο θέμα της επανεισδοχής. Για αυτές που δεν είναι καθόλου συνεργάσιμες, αν δεν βελτιώσουν τις επιδόσεις τους, είμαι έτοιμη να καταθέσω προτάσεις για περιορισμούς στην πολιτική των θεωρήσεων [βίζα]». Οπως υπενθυμίζει, «πλέον η μεγάλη πλειονότητα των παράτυπων αφίξεων δεν είναι πρόσφυγες».
Στα νησιά
Η επίτροπος, που θα επισκεφθεί ξανά –έστω ψηφιακά– την Ελλάδα τον Μάιο για το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, τονίζει πόσο την απασχολεί να είναι έτοιμο το νέο κέντρο υποδοχής στη Λέσβο αρκετά νωρίς, «ώστε να μην έχουμε άλλον ένα χειμώνα με ανθρώπους σε σκηνές». «Ηταν πολύ ενθαρρυντικά τα μηνύματα που πήρα για το ζήτημα αυτό από ολόκληρη την ελληνική κυβέρνηση, αλλά ειδικά από τον υπουργό Μηταράκη», σημειώνει. «Με διαβεβαίωσαν ότι θα γίνει το παν ώστε το κέντρο να είναι έτοιμο εγκαίρως και είμαι πεπεισμένη ότι θα τα καταφέρουν. Και βρήκα επίσης πολύ ενθαρρυντικό το μήνυμα του Νότη Μηταράκη ότι κανένας από όσους βρίσκονται σήμερα στον καταυλισμό στο Μαυροβούνι δεν θα είναι στο νησί τον χειμώνα, γιατί θα έχουν εξεταστεί τα αιτήματά τους για άσυλο και είτε θα έχουν μετεγκατασταθεί, προς την ηπειρωτική χώρα ή άλλα κράτη-μέλη, είτε θα έχουν επιστραφεί». Υπάρχει κάτι που έμαθε από τις επαφές της στα ελληνικά νησιά το οποίο δεν γνώριζε; «Νομίζω είχα καλή πληροφόρηση σχετικά με την κόπωση του τοπικού πληθυσμού – έχουν περάσει έξι δύσκολα χρόνια και η υπομονή έχει όρια. Αλλά είναι πάντα σημαντικό να έρχεσαι σε επαφή με τον κόσμο, να βλέπεις την κατάσταση με τα δικά σου μάτια, να αποκτάς τη δική σου αίσθηση – πέρα από τη στεγνή πληροφόρηση».