Μία αποτυχία της άτυπης διάσκεψης θα είναι κάτι αρνητικό για όλους τους συμμετέχοντες, λέει σε συνέντευξή του στην «Κ» λίγο πριν από τη σύγκλησή της στη Γενεύη, ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Χριστοδουλίδης. Αυτό που αποκαλύπτει είναι πως όπως είναι σε θέση να γνωρίζει η Λευκωσία, η νέα αμερικανική διοίκηση έχει διαβιβάσει στην Τουρκία ότι δεν μπορεί να είναι αποδεκτή η λύση δύο κρατών. Μετά μία μεγάλη συζήτηση για το ποιος θα είναι τελικά ο ρόλος τής Ε.Ε. στην άτυπη διάσκεψη, ο Νίκος Χριστοδουλίδης ξεκαθαρίζει πως δεν θα είναι επίσημα εκεί. «Διεθνείς δρώντες», αναφέρει, ωστόσο, «που μπορεί να μην παρευρίσκονται επίσημα στην άτυπη διάσκεψη της Γενεύης, μπορούν στην παρούσα συγκυρία να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στο να υπάρξουν θετικές εξελίξεις». Ο κ. Χριστοδουλίδης μιλά για όσα ακούγονται περί συνομοσπονδίας και δύο κρατών, απορρίπτοντας αλλαγή μοντέλου επίλυσης και υπογραμμίζοντας πως μόνη λύση είναι η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία. «Η συνομοσπονδία προϋποθέτει αναγνώριση ξεχωριστού κράτους στις κατεχόμενες περιοχές, και, κατ’ επέκταση, αποαναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Από το Κραν-Μοντανά, πάντως, μέχρι και σήμερα, δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στο κομμάτι των εξουσιών και της πολιτικής ισότητας από πλευράς Λευκωσίας. Κληθείς να απαντήσει στο ποιες εξουσίες θα μπορούσαν να μεταφερθούν στις πολιτείες, σημειώνει χαρακτηριστικά πως δεν θα ήταν υπεύθυνο εκ μέρους του να μιλήσει συγκεκριμένα και δημόσια για αυτό το ζήτημα πριν από τη συνάντηση της Γενεύης. «Μπορώ όμως να σας πω ότι ο πρόεδρος είναι έτοιμος να το πράξει μέσα στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων που θα γίνουν στη Γενεύη, ενώ ως γενικότερη σχετικά με το ερώτημά σας φιλοσοφία, εκείνο που θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι η εν λόγω προσέγγιση δεν ξεφεύγει του συμφωνημένου πλαισίου λύσης που είναι η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία», δηλώνει χαρακτηριστικά.
– Να υποθέσουμε πως πάμε σε μία άτυπη διάσκεψη καταδικασμένη να αποτύχει;
– Λαμβάνοντας υπόψη τις δημόσιες δηλώσεις που γίνονται για λύση δύο κρατών, και την απαράδεκτη συμπεριφορά της Τουρκίας ακόμα και έναντι των Τουρκοκυπρίων, όπως για παράδειγμα την είδαμε πολύ πρόσφατα να εκδηλώνεται με αφορμή το θέμα της διδασκαλίας του μαθήματος του κορανιού στα σχολεία στις κατεχόμενες περιοχές, είναι δικαιολογημένο να επικρατεί απαισιοδοξία σε σχέση με το ενδεχόμενο αποτέλεσμα της άτυπης διάσκεψης για το Κυπριακό στη Γενεύη. Παρ’ όλα αυτά, θεωρώ ότι είναι λάθος να μεταβούμε στη Γενεύη με μια προσέγγιση ότι σίγουρα θα υπάρξει αποτυχία…
– Υπάρχουν όμως περιθώρια αισιοδοξίας;
– Μια στοιχειώδης ανασκόπηση των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό από το 1976 που ξεκίνησαν, μας οδηγεί εύκολα στο συμπέρασμα ότι σε πολλές των περιπτώσεων παρευρεθήκαμε σε τέτοιου είδους συναντήσεις έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού μας ότι θα υπάρξει αποτυχία λόγω της τουρκικής στάσης, και στην πορεία των συζητήσεων αναγκαστήκαμε να αναδιπλωθούμε αφού η τουρκική πλευρά προσήλθε στις συζητήσεις με διαφορετική θεώρηση από αυτή που εκδήλωνε δημόσια. Αρα, ναι, τα δεδομένα δεν προκαλούν αισιοδοξία, αλλά σε καμία απολύτως περίπτωση δεν θα πρέπει να προδικάσουμε το αποτέλεσμα της άτυπης διάσκεψης αφού μια αποτυχία, έχω την πεποίθηση, θα είναι κάτι αρνητικό για όλους τους συμμετέχοντες. Την ίδια στιγμή, χωρίς το θέμα της επίρριψης ευθυνών για μια ενδεχόμενη αποτυχία να αποτελεί προτεραιότητα για τη δική μας πλευρά, εμείς οφείλουμε να πράξουμε ό,τι είναι δυνατόν, εντός του πλαισίου των θέσεών μας φυσικά, έτσι ώστε να προκύψει ένα θετικό αποτέλεσμα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μπορώ να σας αναφέρω ότι η δική μας πλευρά έχει επεξεργαστεί αριθμό σεναρίων που δύναται να προκύψουν μέσα από την άτυπη διάσκεψη.
– Στα σενάρια που έχετε επεξεργαστεί, να υποθέσουμε πως υπάρχει και το ενδεχόμενο να κάνει η Τουρκία την έκπληξη;
– Οπως προανέφερα, δεν αποκλείω ένα τέτοιο ενδεχόμενο και εξέφρασα την ανάγκη να είμαστε έτοιμοι για όλα τα σενάρια. Σίγουρα, όμως, δεν μπορώ να γνωρίζω πώς θα κινηθεί η Τουρκία. Εκείνο που με ενδιαφέρει περισσότερο, ειδικά στην παρούσα συγκυρία, είναι το πώς θα κινηθεί η δική μας πλευρά και η αναγκαιότητα να είμαστε έτοιμοι για το όποιο σενάριο ενδεχομένως να προκύψει στην άτυπη διάσκεψη.
– Τα γεγονότα φαίνεται πάντως να μην είναι υπέρ μας. Είδαμε την επεισοδιακή συνέντευξη Τύπου του Νίκου Δένδια με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου και στη συνέχεια τις νουθεσίες του τελευταίου στα Κατεχόμενα για πλήρη σύμπλευση στη λύση δύο κρατών, ακούμε και τις δηλώσεις Τατάρ περί αλλαγής μοντέλου λύσης… Ολα αυτά πώς τυγχάνουν διαχείρισης;
– Σίγουρα όλα αυτά που αναφέρατε δεν είναι θετικές εξελίξεις και αναμφίβολα μας ανησυχούν και μας προβληματίζουν. Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε, ανάμεσα και σε άλλα δεδομένα, και τις φωνές αντίδρασης στις κατεχόμενες περιοχές που αυξάνονται συνεχώς, τόσο για την πολιτική της Τουρκίας έναντι των Τουρκοκυπρίων όσο και για την προσέγγιση του Ερσίν Τατάρ σε σχέση με την επίλυση του Κυπριακού. Ούτε θα παραγνώριζα την ξεκάθαρη τοποθέτηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης έναντι της λύσης δύο κρατών στην Κύπρο, αλλά και τη σαφή θέση ότι οι όποιες αποφάσεις για μια ενδεχόμενη θετική ατζέντα της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ενωση περνούν μέσα και από τις εξελίξεις στο Κυπριακό. Στο ίδιο πλαίσιο δεν θα υποβάθμιζα επίσης την κοινή θέση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών σε σχέση με τον επιδιωκόμενο στόχο και ειδικότερα τη θέση της νέας αμερικανικής διοίκησης, η οποία γνωρίζουμε ότι έχει διαβιβαστεί στην Τουρκία και συνοψίζεται στο ότι δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή η λύση δύο κρατών στην Κύπρο.
– Αυτό θεωρείτε πως είναι αρκετό για να υπάρξουν θετικές εξελίξεις στην επίλυση του Κυπριακού;
– Επισήμανα ότι μια αποτυχία της άτυπης διάσκεψης θα είναι κάτι αρνητικό για όλους τους συμμετέχοντες, πραγματικά πιστεύω ότι το Κυπριακό δύναται να λυθεί μόνο εάν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη αντιληφθούν ότι μια τέτοια εξέλιξη εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους περισσότερο από ό,τι εξυπηρετούνται σήμερα με την απαράδεκτη κατάσταση πραγμάτων. Και πιστεύω ότι αν όλοι σκεφτούν ορθολογικά και λάβουν υπόψη το απρόβλεπτο της υφιστάμενης κατάστασης, αλλά και πώς ικανοποιούνται καλύτερα γενικότερες επιδιώξεις, εύκολα μπορούν να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι είναι προς το συμφέρον όλων των εμπλεκομένων η επίλυση του Κυπριακού.
– Να υποθέσουμε πως εναποθέτουμε τις ελπίδες μας αποκλειστικά στα Ηνωμένα Εθνη;
– Σίγουρα ο ρόλος των Ηνωμένων Εθνών είναι καθοριστικής σημασίας, αφού είναι ο θεματοφύλακας του πλαισίου της συζήτησης που θα διεξαχθεί στη Γενεύη και δεν μπορεί να είναι οτιδήποτε άλλο από τις σχετικές με το Κυπριακό αποφάσεις. Ταυτόχρονα, το γεγονός ότι μέσω της πρωτόγνωρης πανδημίας ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών επιλέγει να συγκαλέσει μια τέτοια διάσκεψη, που μάλιστα είναι η πρώτη του τέτοια πολυμερής συνάντηση εν μέσω κορωνοϊού, δείχνει την ετοιμότητα και τη δέσμευσή του στην επίλυση του Κυπριακού. Από εκεί και πέρα όμως τα Ηνωμένα Εθνη από μόνα τους δεν μπορούν να επιβάλουν τις όποιες εξελίξεις, ενώ θεωρώ ότι διεθνείς δρώντες που μπορεί να μην παρευρίσκονται επίσημα στη άτυπη διάσκεψη της Γενεύης, μπορούν στην παρούσα ιδιαίτερη συγκυρία να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο και να συμβάλουν στο να υπάρξουν θετικές εξελίξεις.
– Δώσαμε, βεβαίως, ιδιαίτερη έμφαση στον ρόλο που θα παίξει η Ε.Ε. και στο ότι θα αποτελέσει ασπίδα στα περί λύσης δύο κρατών που θα θέσει η Αγκυρα. Τελικά ο ρόλος της ποιος θα είναι στην άτυπη διάσκεψη;
– Οντως δώσαμε ιδιαίτερη έμφαση στον ρόλο που δύναται να διαδραματίσει η Ε.Ε., όχι μόνο γιατί η Κυπριακή Δημοκρατία είναι και θα συνεχίσει να είναι κράτος-μέλος της Ε.Ε. μετά μια ενδεχόμενη λύση του Κυπριακού, όχι μόνο γιατί η εμπειρία της τελευταίας διαπραγματευτικής διαδικασίας απέδειξε ότι ουσιαστική εμπλοκή της Ε.Ε. ήταν καθοριστικής σημασίας για να προκύψουν για πρώτη φορά σημαντικότατες συγκλίσεις προς όφελος του συνόλου του κυπριακού λαού, όχι γιατί η υπόθεση του χαλουμιού απέδειξε τη δύναμη του κοινοτικού κεκτημένου ως εργαλείου που μπορεί να φέρει κοντά τις δύο κοινότητες και να ανοίξει δρόμους αμοιβαίας επωφελούς συνεργασίας και συνύπαρξης αλλά και γιατί στην παρούσα συγκυρία γνωρίζουμε πολύ καλά την επιθυμία και ανάγκη της Τουρκίας για έναρξη της διαδικασίας διαπραγματεύσεων για εκσυγχρονισμό της τελωνειακής της ένωσης με την Ε.Ε.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά τα δεδομένα, όπως επίσης και το γεγονός ότι αρκετά κράτη-μέλη της Ε.Ε. επιθυμούν, για εξυπηρέτηση και δικών τους εθνικών στόχων, την ενίσχυση των ευρωτουρκικών σχέσεων που αναμφίβολα περνά μέσα και από την επίλυση του Κυπριακού, είναι θεωρώ ξεκάθαρο ότι η Ε.Ε., ανάμεσα σε άλλα, μπορεί με τη συμβολή της να βοηθήσει όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να αντιληφθούν τα οφέλη που δύναται να προκύψουν από την επίλυση του Κυπριακού, κάτι το οποίο, όπως σας προανέφερα, αποτελεί προϋπόθεση για να υπάρξει θετικό αποτέλεσμα.
Συνεπώς, ασχέτως της φυσικής παρουσίας ή όχι της Ε.Ε. στο τραπέζι των συζητήσεων στη Γενεύη, ο ρόλος της στην παρούσα συγκυρία είναι ιδιαίτερης σημασίας. Ηταν και την Ε.Ε. που είχα στο μυαλό μου, όταν σας απάντησα ότι θεωρώ πως διεθνείς δρώντες που μπορεί να μην παρευρίσκονται επίσημα στη άτυπη διάσκεψη της Γενεύης, μπορούν στην παρούσα συγκυρία να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στο να υπάρξουν θετικές εξελίξεις.
Το ζήτημα των εξουσιών
– Επειτα από δεκαετίες διαπραγματεύσεων και συνομιλιών, αυτή τη φορά δίδουμε ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της εξουσίας. Με τα περί αποκεντρωμένης ομοσπονδίας που υποστηρίζουμε ως συμβιβαστική λύση, τι εξουσίες μεταφέρονται στις πολιτείες;
– Το θέμα των εξουσιών και των αρμοδιοτήτων της κεντρικής κυβέρνησης και των συνιστωσών πολιτειών είναι αναμφίβολα ένα σημαντικό κεφάλαιο στην προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού, αφού άπτεται και της λειτουργικότητας του κράτους, αλλά σίγουρα δεν αποτελεί το μοναδικό, και πιστεύω ότι δεν μπορεί από μόνο του να καθορίσει το αν θα υπάρξουν θετικές εξελίξεις ή όχι στη Γενεύη.
Για παράδειγμα, το θέμα των εδαφικών αναπροσαρμογών, όπως επίσης το κεφάλαιο των εγγυήσεων, είναι ιδιαίτερης σημασίας και θα έλεγα ότι θα είναι πιο καθοριστικά σε σχέση με το αποτέλεσμα που θα προκύψει. Να σας θυμίσω ότι ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών στις 4 Ιουνίου 2017 στη Νέα Υόρκη, μετά κοινή συνάντηση που είχε με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη, είχε δημόσια εκφράσει την άποψη, με την οποία συμφωνούμε απόλυτα, ότι η εξέλιξη της συζήτησης στο κεφάλαιο της ασφάλειας και των εγγυήσεων είναι εκείνο που θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό κατά πόσον θα φτάσουμε σε συνολική επίλυση του Κυπριακού.
Σε σχέση με το ερώτημά σας, για το ποιες εξουσίες μπορούν να μεταφερθούν στις πολιτείες, αντιλαμβάνεστε ότι δεν θα ήταν υπεύθυνο εκ μέρους μου να μιλήσω συγκεκριμένα, δημόσια μάλιστα, πριν από τη συνάντηση της Γενεύης. Μπορώ, όμως, να σας πω ότι ο πρόεδρος είναι έτοιμος να το πράξει μέσα στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων που θα γίνουν στη Γενεύη, ενώ ως γενικότερη σχετικά με το ερώτημά σας φιλοσοφία, εκείνο που θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι η εν λόγω προσέγγιση δεν ξεφεύγει του συμφωνημένου πλαισίου λύσης που είναι η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία.
Πάντα μιλάμε για διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία
– Υπάρχει μία μερίδα κύκλων που θεωρεί πως η συμβιβαστική λύση της πλευράς μας είναι χαλαρή ομοσπονδία στα όρια της συνομοσπονδίας. Η συνομοσπονδία είναι κόκκινη γραμμή;
– Υπάρχει μια σαφής διαφορά ανάμεσα στην ομοσπονδία γενικότερα και τη συνομοσπονδία. Η συνομοσπονδία προϋποθέτει αναγνώριση ξεχωριστού κράτους στις κατεχόμενες περιοχές, και, κατ’ επέκταση, αποαναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αντιλαμβάνεστε ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό, όπως επίσης η επίλυση του Κυπριακού στη βάση των δύο κρατών. Η πρόταση του προέδρου της Δημοκρατίας για αποκεντρωμένη ομοσπονδία έγινε, ανάμεσα σε άλλους λόγους, για να διασφαλιστεί από τη μια η λειτουργικότητα του κράτους, αλλά και να αντιμετωπιστούν κάποιες ανησυχίες των Τουρκοκυπρίων που σχετίζονται με ενδεχόμενη δήθεν προσπάθεια των Ελληνοκυπρίων σε ένα ομοσπονδιακό κράτος να τους επιβάλουν τις απόψεις τους σε θέματα που τους αφορούν. Πάντα, όμως, μιλάμε για διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία.
– Τι θα αποτελέσει επιτυχία από δικής μας πλευράς; Μία νέα διάσκεψη εντός του καλοκαιριού ή το ξεκαθάρισμα ότι συζητούμε στο πλαίσιο διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας;
– Το επιθυμητό για εμάς αποτέλεσμα από τη διάσκεψη της Γενεύης θα ήταν μια συμφωνία για επανέναρξη των συνομιλιών από εκεί όπου σταμάτησαν στο Κραν-Μοντανά, με στόχο την επίλυση του Κυπριακού στη βάση του συμφωνημένου πλαισίου λύσης. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει με την πραγματοποίηση μιας διάσκεψης για την Κύπρο στη μορφή του Κραν-Μοντανά, συνεχίζοντας από εκεί όπου τερματίστηκαν οι συζητήσεις το καλοκαίρι του 2017 και λαμβάνοντας υπόψη και τα αποτελέσματα της συνάντησης του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών με τους δύο ηγέτες τον Νοέμβριο του 2019 στο Βερολίνο.