ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ-ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Τι σηματοδοτεί η επιλογή του Χρήστου Στυλιανίδη για το νεοσύστατο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας; Πρόκειται για πεδία όπου η φιλοδοξία της Ευρωπαϊκής Ενωσης για συλλογική δράση έχει αναβαθμιστεί θεαματικά τα τελευταία χρόνια – και ακόμα περισσότερο στον απόηχο της πανδημίας.
Η σχέση του Στυλιανίδη με την Ευρώπη ξεκινάει πολύ πριν από τον διορισμό του ως επιτρόπου υπό τον Ζαν – Κλοντ Γιούνκερ το 2014. Ηδη από τη δεκαετία του ’80, ως οργανωμένος φοιτητής, είχε ταχθεί ανοιχτά υπέρ της προσχώρησης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην τότε ΕΟΚ, σε μια εποχή όπου ήταν μειοψηφική άποψη. Το 1995, η σημιτικής απόχρωσης Κίνηση Πολιτικού Εκσυγχρονισμού που ίδρυσε, έθετε ως βασικό στόχο την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. Ηταν κυβερνητικός εκπρόσωπος επί Γλαύκου Κληρίδη (1998-99) και συνεργάστηκε στενά με τον Κύπριο πρόεδρο, αλλά και με τον παλιό του συνοδοιπόρο Γιάννο Κρανιδιώτη στην προετοιμασία του εδάφους για την ιστορική απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Ελσίνκι (Δεκέμβριος 1999), η οποία άνοιξε τον δρόμο της ένταξης για την Κυπριακή Δημοκρατία, ακόμα και χωρίς την επίλυση του Κυπριακού.
Επειτα από μια επταετία ως βουλευτής του κεντροδεξιού Δημοκρατικού Συναγερμού, διετέλεσε εκ νέου κυβερνητικός εκπρόσωπος (2013-14) της κυβέρνησης του Νίκου Αναστασιάδη, σε μια περίοδο που δοκίμασε το φιλοευρωπαϊκό του φρόνημα. Ηταν παρών στο Eurogroup όπου ο Γερούν Ντάισελμπλουμ και ο Ολι Ρεν παρουσίασαν στην κυπριακή πλευρά την επώδυνη λύση του «κουρέματος» των καταθέσεων για να αποτραπεί η άτακτη χρεοκοπία της χώρας.
Το «κούρεμα» των καταθέσεων που επιβλήθηκε τότε αποτελούσε την πρώτη εφαρμογή του νέου δόγματος της Ε.Ε. για την εξυγίανση προβληματικών τραπεζών, με σκοπό να αποφεύγεται η επιβάρυνση των φορολογουμένων. Ο τρόπος με τον οποίο έγινε, ωστόσο, και η διαφορά στην προσέγγιση έναντι υπερχρεωμένων τραπεζών σε άλλες χώρες, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην κοινή γνώμη. Ο Στυλιανίδης, παρ’ όλα αυτά, ήταν κάθετος ότι η λύση χρηματοδότησης έπρεπε να βρεθεί εντός του ευρωπαϊκού πλαισίου (αντί να αναζητηθεί βοήθεια από τη Ρωσία) και ότι η Κύπρος έπρεπε πάση θυσία να παραμείνει στο ευρώ. Το 2014, έπειτα από ένα σύντομο πέρασμα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, προτάθηκε από τον Νίκο Αναστασιάδη ως εκπρόσωπος της Κύπρου στην Επιτροπή Γιούνκερ. Πριν αναλάβει επίσημα τα καθήκοντά του εκλήθη να αντιμετωπίσει μια υγειονομική κρίση η οποία, παρότι γεωγραφικά περιορισμένη σε τρεις χώρες της Δυτικής Αφρικής, προκαλούσε τρόμο (λόγω της υψηλής θνητότητας του ιού) στην Ευρώπη.
«Αν θέλουμε να αποφύγουμε πανδημία πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον ιό από εκεί που ξεκίνησε και όχι από τα γραφεία μας στις Βρυξέλλες», έλεγε τότε (τον Σεπτέμβριο του 2014) ο Στυλιανίδης, κατά την ακρόασή του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για τη θέση του επιτρόπου. Τον επόμενο μήνα διορίστηκε ομοφώνως συντονιστής της Ε.Ε. κατά του Εμπολα. Τη δεύτερη εβδομάδα του Νοεμβρίου, όπως είχε δεσμευτεί ενώπιον των ευρωβουλευτών, ήταν ήδη επί του πεδίου στη Δυτική Αφρική.
Ταξίδεψε και στις τρεις χώρες που πλήττονταν από την επιδημία – τη Λιβερία, τη Σιέρα Λεόνε και τη Γουινέα. «Δεν πήγαιναν ούτε αεροσυνοδοί ούτε γιατροί, κανένας δεν τολμούσε να ταξιδέψει εκεί. Η απομόνωση ήταν κάτι απίστευτο. Οι πτήσεις είχαν σχεδόν όλες απαγορευθεί», είχε πει σε συνέντευξή του στην «Κ» τον Απρίλιο του 2020. Επαιξε τότε καταλυτικό ρόλο ώστε οι τρεις δυτικοαφρικανικές χώρες, που ενώ είχαν ανοιχτά σύνορα μεταξύ τους δεν συνεργάζονταν στην αντιμετώπιση της κρίσης, να συντονίσουν τις προσπάθειές τους για τον έλεγχο της διασποράς του ιού.
Το μεγάλο του επίτευγμα ως επίτροπος ήταν η δημιουργία του RescEU, που αναβάθμισε τη συλλογική ικανότητα της Ευρώπης να στηρίζει τα κράτη – μέλη σε περιπτώσεις φυσικών ή ανθρωπογενών καταστροφών. Η πανδημία, μια καταστροφή που πλήττει ταυτόχρονα όλα τα κράτη – μέλη και συνεπώς δυσχεραίνει την επίδειξη αλληλεγγύης από το ένα στο άλλο, ανέδειξε ακόμα περισσότερο τη σημασία των κοινών εφεδρειών.
«Κομίσιονερ Χρήστος»
Ως επίτροπος έχαιρε ιδιαιτέρως της εκτίμησης των συναδέλφων του για την προθυμία του να συνδράμει όποτε μπορούσε στις πρωτοβουλίες τους. Ηταν ιδιαίτερα αγαπητός και στον πρόεδρο της Κομισιόν, ο οποίος όμως τον αποκαλούσε πάντα «Κομίσιονερ Χρήστος», έχοντας εγκαταλείψει πρόωρα την προσπάθεια να προφέρει σωστά το επίθετό του. Πέρα από τις επίσημες αρμοδιότητές του, ο Στυλιανίδης, διεθνώς δικτυωμένος μετά και την εμπειρία του συντονιστή για τον Εμπολα (ο Αμερικανός ομόλογός του τότε είναι τώρα προσωπάρχης του Λευκού Οίκου), ήταν πάντα ενεργός στο παρασκήνιο σε θέματα εθνικής σημασίας. Σχετικά με το Κυπριακό συμμετείχε σε επαφές με την Ουάσιγκτον και το Βερολίνο στον δρόμο προς το Κραν Μοντανά – και συμμεριζόταν την απογοήτευση του Γιούνκερ για την αποτυχία των κρίσιμων αυτών συνομιλιών. Ανησυχούσε επίσης έντονα για τις συνέπειες που θα είχε στην εικόνα της Κυπριακής Δημοκρατίας η πολιτική παροχής «χρυσών διαβατηρίων» σε αμφιλεγόμενες προσωπικότητες ανά τον κόσμο. Οι προειδοποιήσεις του αγνοήθηκαν από την κυπριακή κυβέρνηση – και θεωρείται ότι συνέβαλαν στο να μην προταθεί για δεύτερη θητεία ως επίτροπος.
Το νέο του πόστο συνεπάγεται διαφορετικές προκλήσεις. Ο συνδυασμός των αγκυλώσεων της ελληνικής δημόσιας διοίκησης με την εχθρική στάση που θα αντιμετωπίσει από μερίδα του κυβερνώντος κόμματος καθιστούν ένα ήδη δύσκολο έργο ακόμα πιο σύνθετο. Σε μια περίοδο όμως που η κλιματική κρίση και η πανδημία έχουν αναδείξει όσο ποτέ άλλοτε τα στενά όρια των δυνατοτήτων διαχείρισης των εθνών – κρατών, οι ευρωπαϊκές του περγαμηνές είναι ένα κρίσιμο πλεονέκτημα, που μπορεί να συμβάλει ζωτικά στη θωράκιση της Ελλάδας απέναντι στους κινδύνους που έρχονται.