Οι Παναγιώτης Χηνοφώτης, Ναύαρχος Πολεμικού Ναυτικού, επίτιμος Αρχηγός ΓΕΕΘΑ, ο Μάνος Καραγιάννης αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο King’s College London και ο Σπύρος Κονιδάρης, αντιναύαρχος (ε.α.), επίτιμος υπαρχηγός Στόλου αναλύουν στην «Καθημερινή» τα κύρια σημεία της ελληνογαλλικής αμυντικής συμφωνίας και τα παρεπόμενα αυτής στην ισορροπία δυνάμεων στο Αιγαίο.
Παναγιώτης Χηνοφώτης: Η αξία της ναυτικής ισχύος
Η πολιτική ηγεσία και το Ανώτατο Ναυτικό Συμβούλιο με τη συνδρομή του ΓΕΕΘΑ έλαβαν προχθές, 27 Σεπτεμβρίου 2021, μια εξόχως ορθή απόφαση για την ενίσχυση της αποτρεπτικής ικανότητος της Ελλάδας και του ένδοξου Ναυτικού μας.
Η εθνική πολιτική των θαλάσσιων εθνών οριοθετεί τη στρατηγική τους με έμφαση στην ανάπτυξη της θαλάσσιας ισχύος και της προεξάρχουσας συνιστώσας της, αυτής της ναυτικής ισχύος. Δύο εγγενείς έννοιες στην εθνική στρατηγική που αλληλοϋποστηρίζονται και δεν αντιπαραβάλλονται. Η ναυτική ισχύς, είτε ως ναυτική ηγεμονία είτε ως ναυτική υπεροχή σε στρατηγικής σημασίας περιοχές, καθόρισε τον ρου της παγκόσμιας ιστορίας και της εξέλιξης των λαών, την τύχη των θαλάσσιων εθνών καθώς και την ακμή και παρακμή των αυτοκρατοριών.
Πλείστες όσες φορές η κυριαρχία στη στεριά εξαρτήθηκε από τη ναυτική ισχύ. Οι ναυτικές δυνάμεις, ανάλογα με την προωθημένη ή/και επιλεκτική παρουσία τους, παρέχουν στους πολιτικούς τη δυνατότητα επιλογής του είδους του μηνύματος που επιθυμούν να αποστείλουν στον αντίπαλο. Η κατά περίπτωση δυνατότητα κλιμάκωσης/αποκλιμάκωσης που επιζητείται ως συνακόλουθη μιας κρίσεως, προσαυξάνει το ειδικό επιχειρησιακό και διπλωματικό εκτόπισμα ενός πλοίου ή μιας ναυτικής δύναμης. Ιστορικά, η για πολιτικούς σκοπούς ανάπτυξη τριήρεων, γαλιονίων, τρικρότων, κανονιοφόρων, αεροπλανοφόρων (90.000 tons of diplomacy), προσδιορίζει τη ναυτική διπλωματία σε συνδυασμό με την προβολή ναυτικής ισχύος στη θάλασσα και στην ξηρά. Η θάλασσα αποτελεί τον κύριο άξονα επικοινωνίας των λαών και της μεταφοράς του παγκόσμιου εμπορίου. Οι ναυτικοί αποκλεισμοί απομόνωσαν εκτεταμένες περιοχές και κατέδειξαν τη σημασία και αναγκαιότητα της θάλασσας στην ευημερία των χωρών.
Υπέρτεροι παράγοντες προβολής της ολότητας της θαλάσσιας ισχύος (σκληρής ή/και ήπιας) είναι το πολεμικό και το εμπορικό ναυτικό, ενώ οι συντελεστές της καθίστανται, κατά περίπτωση, εργαλεία επιρροής και διαμόρφωσης γεωπολιτικών καταστάσεων. Οι διαφόρου εύρους θαλάσσιες επιχειρήσεις εξυπηρετούν την προώθηση των συμφερόντων μας και ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ειρηνευτικών, ανθρωπιστικών επιχειρήσεων, εκκένωσης αμάχων, έρευνας διάσωσης, προβολής ισχύος και επίδειξη σημαίας, επιχειρήσεις κατά της πειρατείας, τρομοκρατίας, κ.ά. Το εύρος προβολής σκληρής ή/και ήπιας ισχύος κατεδείχθη σε εθνικές ή και πολυεθνικές θαλάσσιες επιχειρήσεις, όπως: «Χρυσόμαλλον Δέρας» Αύγουστος 1993, «Κοσμάς» Μάρτιος 1997, «Κέδρος» 14/7 – 14/9 2006, Επιχείρηση ασφαλούς μεταφοράς Κινέζων πολιτών από τη Λιβύη στην Κρήτη, 22-25/2/2011, «Αγήνωρ» 31/7/2014, Εκκένωση εγκλωβισμένων αμάχων από τη Λιβύη, «Operation ΑΤΑLΑΝΤΑ» της Ε.Ε., από τον Δεκέμβριο 2008 με Ελληνα αρχιπλοίαρχο ως πρώτο ναυτικό διοικητή της για αποτροπή και καταστολή πειρατικών επιθέσεων στο κέρας της Αφρικής, Στρατηγικές θαλάσσιες μεταφορές μέσω του Πολυεθνικού Συντονιστικού Κέντρου Στρατηγικών Θαλασσίων Μεταφορών (ΠΟΣΚΕΣΘΑΜ)/Athens Multinational Sealift Coordination Center (AMSCC), για τις θαλάσσιες στρατηγικές μεταφορές των διεθνών οργανισμών.
Αυτού του είδους οι θαλάσσιες επιχειρήσεις προάγουν την εικόνα μιας χώρας και προβάλλουν τη θαλάσσια διάσταση της ήπιας ισχύος της, ενώ η φύση των επιχειρήσεων αναδεικνύει την ικανότητα και την ετοιμότητα μετάπτωσης της ναυτικής δύναμης στην προβολή και άσκηση σκληρής ισχύος, για την προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας ή την επιβολή της διεθνούς νομιμότητας. Ο προσδιορισμός του σκοπού και η εξειδίκευση των ΑΝΣΚ, η εκτίμηση καταστάσεως – αντιθέσεων, η διατύπωση στρατηγικής, ο καταμερισμός πόρων και ο συνδυασμός σκοπού και διατιθέμενων μέσων, συνθέτουν τα κύρια και αλληλένδετα στοιχεία της διαμόρφωσης του σχεδιασμού δυνάμεων για τη ναυτική ισχύ (J.M.Collins, Grand Strategy: Principles and Practices, U.S. Naval Institute, Annapolis 1973).
Η θαλάσσια γεωπολιτική οπτική των κρατών προσδιορίζει τη θάλασσα ως περιοχή αυξανόμενου στρατηγικού βάθους, καθ’ ον χρόνο η θαλάσσια ασφάλεια, η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και το επιστημονικό πεδίο, επιβάλλουν συνεργασίες με κατάλληλες δράσεις, ώστε ο θαλάσσιος χώρος να ισχυροποιήσει την ασφάλεια, ευημερία και βιώσιμη ανάπτυξή του. Η γεωγραφική ιδιαιτερότητα και ιδιομορφία της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από τον εκτεταμένο θαλάσσιο χώρο, 20.818 χλμ. ακτογραμμής, 25.213 τ. χλμ. εμβαδόν νησιωτικού χώρου με 29.372 νήσους και νησίδες, γραμμές θαλάσσιων επικοινωνιών, εμπορικούς άξονες προς την Ευρώπη και ενεργειακές οδούς. Η αναθεωρητική, κατά παράβαση του Διεθνούς Δικαίου, στάση της Τουρκίας, η εφαρμογή αιχμηρής ισχύος (sharp power) κατά της χώρας μας, η επιθετική ρητορική και η παράθεση κενοσόφων ισχυρισμών κατά της Ελλάδας, της Κυπριακής Δημοκρατίας και της ασφάλειας του Κυπριακού Ελληνισμού, δεν επιτρέπει αποδυνάμωση της ελληνικής ναυτικής ισχύος. Oι υψηλοί συντελεστές επιχειρησιακής αξίας και μαχητικής ικανότητος του Στόλου μας επιτρέπουν την ανάληψη οιασδήποτε επιχειρησιακής αποστολής σε περίοδο ειρήνης – κρίσεως και πολέμου, για τη διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητος και του εθνικού χώρου του επιχειρησιακού μας ενδιαφέροντος, με τις κατάλληλες ναυτικές και διακλαδικές επιχειρήσεις.
Η επιτυχής ανάπτυξη του ελληνικού στόλου το καλοκαίρι του 2020 κατέδειξε την αποτελεσματικότητα μιας μόνον πτυχής της πολυδιάστατης αποστολής του Π.Ν. και την αποτρεπτική ικανότητα της Ελλάδας. Οι κύριοι παράγοντες προβολής οιασδήποτε μορφής ναυτικής ισχύος, σκληρής – ήπιας – ευφυούς, καθίστανται εργαλεία επιρροής και διαμόρφωσης γεωπολιτικών καταστάσεων. Η αποδυνάμωση της ναυτικής ισχύος συντελεί στον οικονομικό και εμπορικό μαρασμό των ναυτικών χωρών με επακόλουθο τον γεωπολιτικό αφανισμό τους. Η ενίσχυση της ναυτικής ισχύος της Ελλάδας, που αρχίζει μετά την απόφαση για αντικατάσταση των γηρασμένων, αλλά επιχειρησιακά ικανότατων μονάδων του Στόλου, είναι η αφετηριακή προϋπόθεση της άμυνας ενός ναυτικού έθνους όπως η Ελλάδα. Η τρισχιλιετής ναυτική της ιστορία καταδεικνύει την καθοριστική συμβολή της ναυτικής ισχύος στην ιστορική εξέλιξη των Ελλήνων.
* Ο κ. Παναγιώτης Χηνοφώτης είναι ναύαρχος Π.Ν., επίτιμος Αρχηγός ΓΕΕΘΑ, πρ. υφυπουργός Εσωτερικών.
Μάνος Καραγιάννης: Η σημασία της αμυντικής ρήτρας
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η αμυντική συμφωνία με τη Γαλλία είναι μια πολύ θετική εξέλιξη για την ελληνική ασφάλεια. Η προμήθεια τριών ή τεσσάρων φρεγατών τελευταίας τεχνολογίας θα επιτρέψει στο Πολεμικό Ναυτικό να κάνει ένα μεγάλο τεχνολογικό άλμα και να διαδραματίσει έναν πιο ενεργητικό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των ανθρώπων του, το Π.Ν. σήμερα είναι μια δύναμη με περιορισμένες δυνατότητες. Οι γαλλικές φρεγάτες θα διαθέτουν πρωτόγνωρες αντιαεροπορικές και ανθυποβρυχιακές δυνατότητες, που θα αλλάξουν τους συσχετισμούς ναυτικής ισχύος στην περιοχή. Ο νέος Ελληνικός Στόλος θα μπορεί να δημιουργήσει, εφόσον το επιθυμεί, ένα πλέγμα αντιπρόσβασης και άρνησης περιοχής (A2/AD) για τον αντίπαλο. Κάτι τέτοιο πολύ λίγες χώρες μπορούν να το κάνουν σήμερα.
Η συμφωνία, όμως, περιλαμβάνει μια ρήτρα αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής που χρήζει διεξοδικής ανάλυσης προς αποφυγήν παρεξηγήσεων. Χωρίς να είναι ακόμα γνωστές όλες οι λεπτομέρειες, οι δύο πλευρές δεσμεύονται να συνδράμουν στρατιωτικά η μία την άλλη σε περίπτωση επίθεσης από μια τρίτη χώρα. Πόσο πιθανόν, όμως, είναι να συμβεί κάτι τέτοιο; Μετά το 1974 υπάρχει ο γνωστός «ακήρυκτος πόλεμος» στους ουρανούς του Αιγαίου, ενίοτε με ανθρώπινες απώλειες. Τουρκικά αεροσκάφη συχνά παραβιάζουν τον εθνικό εναέριο χώρο και κάνουν υπερπτήσεις πάνω από το ελληνικό έδαφος. Επίσης, τα τελευταία χρόνια έχουμε αυξανόμενες εντάσεις μέσα ή κοντά στα χωρικά ύδατα της Ελλάδας, ενώ συστηματικά αμφισβητούνται τα εθνικά κυριαρχικά δικαιώματα στην εικαζόμενη υφαλοκρηπίδα και στην ΑΟΖ με την Αίγυπτο.
Με άλλα λόγια, η Αγκυρα ασκεί στρατιωτική πίεση στη χώρα μας χωρίς όμως να εξαπολύει επίθεση μεγάλης κλίμακας. Εξάλλου, κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο μέσα στο ΝΑΤΟ.
Το ερώτημα, όμως, που τώρα τίθεται επιτακτικά αφορά στη στρατιωτική βοήθεια της γαλλικής πλευράς προς την Αθήνα για να αντιμετωπίσει τον τουρκικό αναθεωρητισμό. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι το Παρίσι θα επιθυμεί μια τέτοια ενεργή ανάμειξη στο μέτωπο του Αιγαίου. Σε έναν κόσμο που κυριαρχεί το εθνικό συμφέρον είναι παρακινδυνευμένο να εναποθέτουμε την ασφάλειά μας στα χέρια μιας άλλης χώρας. Η Αθήνα πρέπει πάντα να έχει στο μυαλό της το χειρότερο σενάριο: την κρίσιμη στιγμή μπορεί να είμαστε μόνοι απέναντι στον αντίπαλο.
* Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο King’s College London και στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Σπύρος Κονιδάρης: Η νέα εξίσωση στο Αιγαίο
Η απόφαση του πρωθυπουργού για την επιλογή νέων φρεγατών μάς χαροποιεί ιδιαίτερα, καθώς η επιλογή αυτή έρχεται 35 χρόνια μετά την προηγούμενη παραγγελία μεγάλων πλοίων, των γερμανικών ΜΕΚΟ.
Η επιλογή των γαλλικών «Belharra» φαίνεται απόλυτα λογική, υπό το πρίσμα των πρόσφατων εξελίξεων και της εστίασης των ΗΠΑ στον Ειρηνικό, της δραστηριοποίησης της Γαλλίας στην Ανατολική Μεσόγειο ώστε το κενό των ΗΠΑ να μη χαριστεί στην Τουρκία, του ρόλου που θα κληθεί να αναλάβει ο έμπειρος πρόεδρος Μακρόν στην Ε.E. με έναν νέο Γερμανό καγκελάριο και με τη Μ. Βρετανία εκτός. Επίσης, υπέρ των «Belhara» είχε ταχθεί η ηγεσία του Ναυτικού, ως οι μόνοι που είχαν πρόσβαση σε απόρρητα στοιχεία των υποψηφίων και το χρονοδιάγραμμα παράδοσής τους ήταν το καλύτερο.
Η παραδοχή επίσης του κ. πρωθυπουργού ότι «…υπάρχουν όμως καίρια ζητήματα εκσυγχρονισμού των Ε.Δ., μετά από μία δεκαετία κρίσης, τα οποία έχω την ευθύνη να αντιμετωπίσω … γιατί τα εξοπλιστικά προγράμματα έχουν μεγάλο ορίζοντα» είναι επίσης σημαντική. Ιδιαίτερα όταν είχε προηγηθεί και άλλη μία δεκαετία ελάχιστων εξοπλισμών απέναντι σε μια αναθεωρητική –ιδιαίτερα στη θάλασσα– και χωρίς χαλινό Τουρκία, που μέσα στην 20ετία έχει διπλασιάσει τον στόλο της, έχει ενεργό ναυτικό πρόγραμμα, κατασκευάζει και πουλάει δικά της μεγάλα πλοία, ναυτικά συστήματα και όπλα.
Δεν αρκεί λοιπόν ούτε η παραδοχή του προβλήματος ούτε ο εφησυχασμός ότι «οι “Belharra” αλλάζουν τις ισορροπίες στο Αιγαίο». Τα δύο πρώτα πλοία αναμένεται να ενταχθούν επιχειρησιακά στον Στόλο το 2026, και μέχρι τότε η Τουρκία θα έχει προσθέσει στον στόλο της πολύ περισσότερα νέα πλοία (φρεγάτες, κορβέτες, πυραυλακάτους, υποβρύχια), για να «αλλάξουν –υπέρ μας– οι δύο φρεγάτες τις ισορροπίες». Ιδιαίτερα αν μέχρι τότε οι ισορροπίες έχουν χαθεί παντελώς.
Μετά τη δύσκολη επιλογή του πρωθυπουργού περιμένω με ελπίδα πλέον ότι: α) θα ενημερωθεί από τους ναυάρχους επακριβώς για την ηλικία και τις δυνατότητες των πλοίων του Στόλου και θα ξεκινήσει πρόγραμμα αντικατάστασης τουλάχιστον όσων σήμερα είναι άνω των 40-45 ετών, β) θα διπλασιάσει τουλάχιστον τα κονδύλια της συντήρησης του Στόλου, και γ) θα προγραμματίσει την ταχεία κάλυψη των ελλείψεων 2.000+ εξειδικευμένων στελεχών για την υποστήριξη των παλαιών και τη στελέχωση των νέων, τεχνολογικά πολύ προηγμένων, πλοίων μας.
Σε ό,τι αφορά την ελληνική βιομηχανική συμμετοχή, θα έχει ενδιαφέρον τι θα προβλέπει η τελική συμφωνία.
* Ο κ. Σπύρος Κονιδάρης είναι αντιναύαρχος (ε.α.), επίτιμος υπαρχηγός Στόλου.