Πόσο μακρινό μοιάζει σήμερα το 1988; Ας αναλογιστούμε μερικά από τα γεγονότα της εποχής εκείνης για να έχουμε καλύτερη αίσθηση της απόστασης του χρόνου. Hμασταν ακόμα εκστασιασμένοι από την κατάκτηση του ευρωπαϊκού κυπέλλου στο μπάσκετ, το οποίο είχαμε κερδίσει ένα χρόνο πριν, το σκάνδαλο Κοσκωτά είχε μόλις ξεσπάσει, και ο Ανδρέας Παπανδρέου επέστρεφε από το Λονδίνο, όπου είχε υποβληθεί σε εγχείρηση καρδιάς, σημαδεύοντας την επιστροφή του στην Αθήνα με το πιο διάσημο νεύμα στην Ιστορία.
Το 1988 ήταν και η τελευταία χρονιά που αποφασίσαμε ως χώρα να παραγγείλουμε φρεγάτες. Αρκεί να φανταστεί κανείς πόσο πολύ έχει αλλάξει η τεχνολογία και η ζωή μας αυτά τα 33 χρόνια για να αρχίσει να αντιλαμβάνεται την επιτακτική ανάγκη της απόκτησης των νέων φρεγατών που ανακοινώθηκε από τον πρωθυπουργό στο Παρίσι πριν από λίγες ημέρες.
Η φρεγάτα (Φ/Γ) «Υδρα», η πρώτη από τις τέσσερις πιο σύγχρονες Φ/Γ που κατέχουμε αυτή τη στιγμή, άρχισε να πλέει στα νερά του Αιγαίου το 1992, πριν έρθει η κινητή τηλεφωνία στην Ελλάδα και πριν το Ιντερνετ γίνει δημόσια διαθέσιμο. Μάλιστα στη Φ/Γ «Υδρα» είχα την τιμή να υπηρετήσω ως νέος αξιωματικός το 2004-2006 και με μεγάλη μου έκπληξη διαπίστωσα ότι οι υπολογιστές που τροφοδοτούσαν τα οπλικά συστήματα της κορυφαίας μονάδας επιφανείας του στόλου ήταν αντίστοιχοι με τον υπολογιστή που είχα στα εφηβικά μου χρόνια. Βέβαια, η συγκεκριμένη Φ/Γ είναι σίγουρα απόλυτα επιχειρησιακή, αλλά είναι σημαντικό να αντιληφθούμε τη γενικότερη κατάσταση όταν έχουμε ακόμα Φ/Γ που έχουν ξεπεράσει τα 40 χρόνια υπηρεσίας.
Δυστυχώς, οποιαδήποτε ελπίδα εκσυγχρονισμού για πολλές από αυτές τις κρίσιμες μονάδες έσβησε σιωπηλά τη δεκαετία της κρίσης, ενώ πολλές παραμένουν ακόμα και σήμερα ενεργές με κύριο καύσιμο την ευρηματικότητα των πληρωμάτων του Πολεμικού Ναυτικού (Π.Ν.).
Τα όρια αυτής της παρωχημένης τεχνολογίας χρειάστηκε να εξαντλήσουν πέρυσι το καλοκαίρι πολλά από τα πληρώματα του Π.Ν. στη μεγαλύτερη κρίση των τελευταίων 25 ετών με την Τουρκία. Επιχειρώντας με σκαριά που είχαν κλείσει τον κύκλο ζωής τους προ πολλού, τα πληρώματα πολλών Φ/Γ συνέδραμαν στην αντιμετώπιση της τουρκικής επιθετικότητας συχνά χάρη στο αναντίρρητο φιλότιμό τους και όχι χάρη στον εξοπλισμό.
Η περυσινή εμπειρία έκανε πασιφανές ότι οι σχέσεις με την αναθεωρητική Τουρκία θα συνεχίσουν να οξύνονται κάνοντας την ανάγκη για έναν ανανεωμένο στόλο ακόμα πιο επιτακτική. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Τουρκία διπλασίασε τον στόλο της και ανέπτυξε αμυντική βιομηχανία, κάτι το οποίο θα έπρεπε να είναι και δική μας προτεραιότητα, όπως έχει επισημανθεί επανειλημμένως.
Για να αναλογιστούμε τη σημασία της απόκτησης των γαλλικών Φ/Γ πρέπει πρώτα να ανατρέξουμε στα γεγονότα της περυσινής κρίσης, ώστε να αναλύσουμε γιατί το παρόν εξοπλιστικό πρόγραμμα είναι μια ιστορική εξέλιξη τόσο σε τεχνοκρατικό όσο και σε πολιτικό και γεωπολιτικό επίπεδο.
ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
1. Ακριβώς πριν από ένα χρόνο, ο στόλος είχε μόλις επιστρέψει στον ναύσταθμο έπειτα από δύο δύσκολους μήνες. Η εκτίμηση τότε ήταν ότι η κρίση είχε πολλαπλά επιχειρησιακά οφέλη, αλλά και ανησυχητικά συμπεράσματα για την κατάσταση του εξοπλισμού μας. Η ηγεσία του Π.Ν. είχε θέσει ως προτεραιότητα την ανάλυση όλων των δεδομένων και την εξαγωγή συμπερασμάτων για τη μελλοντική αντιμετώπιση της τουρκικής απειλής. Η αξιολόγηση της υλικοτεχνικής καταπόνησης δεν άφηνε περιθώριο αμφιβολίας. Οσον αφορά πολλές από τις μεγάλες μονάδες επιφανείας, το Π.Ν. έχει στύψει κάθε σταγόνα επιχειρησιακής ζωής που του επέτρεπαν οι καταπονημένες αυτές μονάδες.
2. Η έξαρση της επιθετικότητας της Τουρκίας έδωσε στην ηγεσία του Π.Ν. την ευκαιρία να περιγράψει την πλήρη εικόνα της κατάστασης των Φ/Γ με ακριβή δεδομένα για το τι σημαίνει αυτό για τις αμυντικές ανάγκες της χώρας. Αυτό αξίζει να τονιστεί διότι συχνά στον δημόσιο τομέα υπάρχει η τάση να ωραιοποιείται μια κατάσταση ώστε να αποποιείται την ευθύνη αντιμετώπισης των προβλημάτων.
3. Οι γαλλικές Φ/Γ είναι αδιαμφισβήτητα ό,τι καλύτερο θα μπορούσαμε να επιλέξουμε. Είναι ακριβώς αυτό που χρωστάμε στις μελλοντικές γενιές. Δεν μιλάμε απλώς για πλοία, αλλά για πλατφόρμες τεχνολογίας που θα είναι ικανές να υπερασπίζονται τα συμφέροντά μας σε μια περιοχή που θα συνεχίζει να βράζει και τα επόμενα 40 χρόνια. Είναι ακριβώς το μέσο που αξίζει αυτός/ή που ορκίστηκε να υπερασπίζει την πατρίδα για να υπηρετήσει επαρκώς τον όρκο του/της. Οι δυνατότητές τους σε ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών μορφών πολέμου είναι πραγματικά ό,τι καλύτερο κυκλοφορεί στην παγκόσμια αγορά. Η επιλογή τους θα δημιουργήσει ένα σημαντικό προβάδισμα τεχνολογίας σε σχέση με την Τουρκία, η οποία δεν θα έχει στη διάθεσή της ποιοτικά ανταγωνιστικές εναλλακτικές επιλογές για αρκετά χρόνια.
4. Ο ειδικός Τύπος έχει αναλύσει εκτενώς τα τεχνικά χαρακτηριστικά των Φ/Γ, αλλά θα σταθώ σε ένα σημείο που αξίζει να τονιστεί. Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε ως Π.Ν., αλλά και ως χώρα, είναι τα προβλήματα στελέχωσης. Το υψηλό επίπεδο αυτοματοποίησης των συγκεκριμένων Φ/Γ, αλλά και των επιπρόσθετων κορβετών που θα κατασκευαστούν στην Ελλάδα, επιτρέπει τη στελέχωση των μονάδων αυτών με μόλις 70-110 άτομα, τη στιγμή που άλλες προτάσεις απαιτούσαν πληρώματα ακόμα και 200 ατόμων. Επίσης, ο ενθουσιασμός των στελεχών του Π.Ν. για τις νέες φρεγάτες είναι πρωτόγνωρος, κάτι που δρα ως σημαντικότατο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Αλλά και η ευρύτερη απήχηση αυτών των μονάδων θα βοηθήσει το Π.Ν. στην προσέλκυση νέων εξειδικευμένων στελεχών.
5. Η τελική ερώτηση είναι ποια επιλογή σέβεται το κάθε ευρώ του Ελληνα φορολογουμένου. Εδώ βρίσκεται ίσως και η μεγάλη επιτυχία του συγκεκριμένου προγράμματος. Οταν, στις αρχές του έτους, συνομίλησα με άτομα που εμπλέκονται με την αξιολόγηση των προτάσεων, μου μετέφεραν ότι η γαλλική πρόταση είναι τόσο ακριβή λες και δεν θέλουν να πουλήσουν το προϊόν τους. Τελικά η επαγγελματική διαχείριση της διαδικασίας από τη μεριά του Π.Ν., η ενδελεχής διερεύνηση των προτάσεων, σε συνδυασμό με την άμεση εκμετάλλευση γεωπολιτικών συγκυριών, μας εξασφάλισαν μια οικονομική συμφωνία, η οποία ήταν αδιανόητη πριν από λίγο καιρό. Δεδομένου του αμαρτωλού παρελθόντος των εξοπλισμών στη χώρα μας, αυτό είναι μια ανάσα δροσιάς και θα αποτελεί μέτρο σύγκρισης στο μέλλον.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
6. Η τελική πολιτική απόφαση δικαίωσε απόλυτα το Π.Ν., το οποίο αισθάνθηκε πρωτοφανή πίεση τόσο από την κοινή γνώμη όσο και από εξωτερικούς παράγοντες με ίδιον όφελος. Ενα βιβλίο θα μπορούσε να γραφεί μόνο για τις προκλήσεις της παραπληροφόρησης που αντιμετώπισε το Π.Ν. τον τελευταίο χρόνο. Ευτυχώς αυτό δεν μετατράπηκε σε πολιτική πίεση, αλλά δόθηκε περιθώριο στους ειδικούς να αξιολογήσουν όλα τα δεδομένα. Οπως περιγράφουν εμπλεκόμενοι, η συνεργασία των ναυάρχων και της πολιτικής ηγεσίας ήταν αξιοσημείωτη, κυρίως διότι υπήρξε εμπιστοσύνη προς την τεχνοκρατική διαδικασία – το οποίο, αν και αυτονόητο, δεν είναι δεδομένο στη χώρα μας.
7. Η εκτίμηση μετά την περυσινή κρίση ήταν ότι η επιθετικότητα του Ερντογάν έδωσε στην κυβέρνηση το απαραίτητο πολιτικό κεφάλαιο για να πάρει δύσκολες αλλά αναγκαίες αποφάσεις για τα εξοπλιστικά. Ενα χρόνο μετά, το αποτέλεσμα έδειξε ότι αυτή η ευκαιρία αξιοποιήθηκε στο έπακρο. Αυτό είναι σημαντικό διότι αποδείξαμε ότι μπορούμε ως κράτος να αντιδράσουμε γρήγορα, μεθοδικά και ενάντια στην παραδοσιακή ελληνική αναβλητικότητα. Ομως, η απόκτηση των γαλλικών Φ/Γ δεν είναι πανάκεια. Η νέα αυτή τολμηρή απόφαση πρέπει να συνοδευτεί από ανάλογη αύξηση των κονδυλίων της συντήρησης του Στόλου, όπως απαιτεί συνεχώς το Π.Ν.
ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
8. Η κοστολόγηση του γαλλικού προγράμματος είχε μειωθεί έπειτα από πολλές διεργασίες. Ομως είμαστε ευγνώμονες προς τις ΗΠΑ για την τρικλοποδιά που έβαλαν στη Γαλλία εξασφαλίζοντας την πώληση αμερικανικών πυρηνοκίνητων υποβρυχίων στην Αυστραλία, προκαλώντας την ακύρωση προηγούμενης σύμβασης για αγορά γαλλικών υποβρυχίων από τους Αυστραλούς. Η αντίδραση του Μακρόν ήταν καθοριστικός παράγοντας για να λάβουμε τελικά μια πρόταση που δεν θα μπορούσαμε να αρνηθούμε. Αν είχαμε βιαστεί, δεν θα είχαμε τη δυνατότητα να αξιοποιήσουμε αυτή την ιστορική συγκυρία.
Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι όσον αφορά την αμερικανική πρόταση για τη μελλοντική Φ/Γ του Π.Ν., οι Αμερικανοί φάνηκαν να μην είναι συντονισμένοι. Συγκεκριμένα, πολλοί Αμερικανοί στρατιωτικοί ήταν ειλικρινέστατοι για διάφορα ζητήματα που αφορούσαν την προτεινόμενη αμερικανική Φ/Γ, κάτι που κάνει κάποιον να αναρωτιέται αν η συγκεκριμένη πρόταση αντικατόπτριζε πράγματι τις επιθυμίες του αμερικανικού Πενταγώνου.
9. Είναι πλέον γεγονός ότι οι ΗΠΑ απομακρύνονται από την περιοχή ώστε να εστιάσουν την προσοχή τους στη διαχείριση της κινεζικής απειλής. Αυτό δημιουργεί κενό ισχύος στην περιοχή μας, κάτι που θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν η Τουρκία και η Ρωσία. Ο Μακρόν είναι ίσως ο μόνος Ευρωπαίος ηγέτης που αντιλαμβάνεται πλήρως τη σημασία αυτής της συγκυρίας, προκαλώντας την Ε.Ε. να εστιάσει στην ενδυνάμωση της κυριαρχίας της. Η συγκεκριμένη συμφωνία, ειδικά όσον αφορά τα θέματα αμοιβαίας άμυνας, επιτρέπει στην Ελλάδα να αναγάγει περαιτέρω τον αναθεωρητισμό της Τουρκίας σε ευρωπαϊκό ζήτημα. Η ελπίδα είναι η Ελλάδα να γίνει τοποτηρητής ενός νέου ευρωπαϊκού Μάρε Νόστρουμ, εκμεταλλευόμενη παράλληλα τις δικές της ανεξάρτητες συμμαχίες με χώρες της ευρύτερης περιοχής.
10. Κατά μία έννοια, η αμυντική συμφωνία με τη Γαλλία δρα επίσης ως η πολυπόθητη ενδιάμεση λύση, το οποίο μας γλιτώνει από το κόστος πλοίων που θα ήταν βραχυπρόθεσμα ημίμετρα. Η αμυντική συμφωνία με μια πυρηνική δύναμη όπως η Γαλλία είναι σημαντικός αποτρεπτικός παράγοντας. Μια τέτοια συμφωνία έχει πολλαπλά οφέλη τα οποία δρουν ως πολλαπλασιαστές ισχύος, όπως η πιθανή δυνατότητα πρόσβασης σε κρίσιμες επιχειρησιακές πληροφορίες σε μια μελλοντική κρίση.
11. Τέλος, η κατασκευή των γαλλικών κορβετών από ελληνικά ναυπηγεία μάς καθιστά επισκευαστικό κέντρο για όλες τις κορβέτες ιδίου τύπου που ανήκουν σε χώρες της ευρύτερης περιοχής, όπως η Αίγυπτος. Αυτό έχει τόσο οικονομικά όσο και γεωπολιτικά οφέλη λόγω της στενότερης τεχνικής συνεργασίας με άλλα κράτη και της συχνότερης παρουσίας μονάδων τους στα νερά μας.
Εν κατακλείδι, η 28η Σεπτεμβρίου ήταν μια ιστορική ημέρα όχι μόνο για το Π.Ν., αλλά για την Ελλάδα. Είναι ιστορική όχι διότι η χώρα μας συμφώνησε να αγοράσει μερικά ακόμα πολεμικά πλοία, αλλά διότι με μία κίνηση έθεσε νέα δεδομένα στη διαχείριση των εξοπλισμών και αναβάθμισε την ασφάλεια και το γεωπολιτικό κεφάλαιο της χώρας.
Είμαι περήφανος και ταυτόχρονα ζηλεύω τους πρώην συναδέλφους μου που θα παραλάβουν και θα επιχειρούν τα συγκεκριμένα πλοία για τις επόμενες δεκαετίες. Αναλογιζόμενος το τι διαδραματίστηκε τον τελευταίο χρόνο, αναρωτιέμαι πόσο μακρινή θα μοιάζει η σημερινή μας πραγματικότητα και τι προκλήσεις θα αντιμετωπίζει η πατρίδα και ο κόσμος μας το 2060, όταν οι Belharra θα ετοιμάζονται να ρίξουν άγκυρα για τελευταία φορά.
* Ο κ. Νικόλας Κατσίμπρας διδάσκει στο πρόγραμμα επίλυσης συγκρούσεων του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης, είναι σύμβουλος Διεθνών Σχέσεων και πρώην αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού.