Η κοινή συνέντευξη Τύπου του Εμανουέλ Μακρόν με τον Κυριάκο Μητσοτάκη μετά τη συνάντησή τους στο Ελιζέ, την περασμένη Τρίτη, προκάλεσε διεθνές ενδιαφέρον, καθώς όλοι περίμεναν την πρώτη δημόσια τοποθέτηση του Γάλλου προέδρου ύστερα από το ράπισμα που δέχθηκε η χώρα του με το αμυντικό σύμφωνο Αυστραλίας – Ηνωμένου Βασιλείου – Ηνωμένων Πολιτειών (AUKUS) και την ακύρωση του γαλλικού συμβολαίου για τα αυστραλιανά υποβρύχια. Ο Γάλλος πρόεδρος δεν απογοήτευσε το διεθνές ακροατήριο.
«Εμείς οι Ευρωπαίοι οφείλουμε να βγούμε από την αφέλεια… Είμαστε υποχρεωμένοι να σημειώσουμε ότι εδώ και κάτι περισσότερο από δέκα χρόνια (σ.σ. δηλαδή, ήδη επί εποχής Ομπάμα) οι ΗΠΑ θέτουν τον εαυτό τους υπεράνω όλων και προσανατολίζουν τα στρατηγικά τους συμφέροντα προς την Κίνα και τον Ειρηνικό… Οφείλουμε, ως Ευρωπαίοι, να αναλάβουμε την ασφάλειά μας».
Πήρε 13 ολόκληρες ημέρες στον Γάλλο πρόεδρο να αντιδράσει προσωπικά. Για μία εβδομάδα ήταν ο υπουργός Εξωτερικών Ζαν-Ιβ Λεντριάν που έβγαζε καπνούς όπου βρισκόταν κι όπου στεκόταν για το «πισώπλατο χτύπημα» που δέχθηκε η Γαλλία και για τη «διπλοπροσωπία» των Αγγλοσαξόνων συμμάχων της. Στη συνέχεια, ο αρχηγός του κράτους εδέησε να σηκώσει το τηλέφωνο στη νιοστή κλήση του Τζο Μπάιντεν, ώστε να ξεκινήσει με πιο κρύο αίμα η διαχείριση της σοβαρότερης διατλαντικής κρίσης από τον πόλεμο του Ιράκ, το 2003. Οταν επιτέλους μίλησε δημοσίως, ο Μακρόν υιοθέτησε, όπως αρμόζει στο αξίωμά του, πιο μετρημένους τόνους από τον Λεντριάν, αλλά το μήνυμά του πήγαινε πολύ, πολύ πιο μακριά. Ουσιαστικά, αυτό που διακήρυξε, urbi et orbi, ήταν ότι έχει φτάσει η ώρα για την αμυντική και στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης. Δηλαδή, για να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, για τη χειραφέτησή της έναντι της Αμερικής.
Πολλοί θα υποστηρίξουν ότι πρόκειται για ένα τεράστιο άλμα πίστεως. Γεγονός είναι ότι η αντίδραση του Μακρόν υπήρξε οτιδήποτε άλλο από παρορμητική κι ότι το AUKUS ήταν η αφορμή κι όχι η αιτία. Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία, ο Γάλλος πρόεδρος τόνιζε ότι το φαινόμενο Τραμπ δεν ήταν μια προσωρινή εκτροπή της Αμερικής, αλλά κάτι πολύ βαθύτερο, κι ότι το δόγμα «America First» ήρθε για να μείνει. Στη συνέχεια, κήρυξε (με αφορμή τη συμπεριφορά της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο) το ΝΑΤΟ «εγκεφαλικά νεκρό», πρωτοστάτησε σε πρωτοβουλίες επαναπροσέγγισης με τη Ρωσία και επανέφερε με επιτακτικό τρόπο στο τραπέζι το θέμα της ευρωάμυνας. Ξανά και ξανά επέμεινε στη βασική στρατηγική του σύλληψη: Σε έναν κόσμο που τείνει να πολωθεί γύρω από τον συγκρουσιακό άξονα ΗΠΑ – Κίνας, η Ε.Ε., ήδη αποδυναμωμένη λόγω Brexit, είτε θα σταθεί στα πόδια της στα πεδία της εξωτερικής πολιτικής, της άμυνας και των τεχνολογιών αιχμής είτε θα γίνει κομπάρσος της παγκόσμιας Ιστορίας.
Η μονομερής, χαώδης απόσυρση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και το AUKUS ήρθαν να τον δικαιώσουν. Ωστόσο, οι αντιδράσεις των εταίρων του δεν ήταν και τόσο ενθαρρυντικές σε πρώτο χρόνο. Πέρα από κάποιες καθυστερημένες και χλιαρές δηλώσεις υποστήριξης της Γαλλίας από την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και τον Ζοσέπ Μπορέλ, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. δεν διακινδύνευσαν μια σύγκρουση με την Ουάσιγκτον. Η πρωθυπουργός της Δανίας Μέτε Φρεντέρικσεν πήρε το μέρος των ΗΠΑ, ενώ οι εθνικιστικές, φιλοαμερικανικές κυβερνήσεις της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και των Βαλτικών χωρών δεν θέλουν καν να σκέφτονται ότι θα κληθούν να ανταλλάξουν την ασπίδα προστασίας του ΝΑΤΟ με μια αμφίβολη ευρωάμυνα. «Η κρίση των υποβρυχίων ενίσχυσε τη θέση του Μακρόν, αλλά και τη μοναξιά του. Εχουμε δίκιο, αλλά είμαστε μόνοι», δήλωσε ο Γάλλος πολιτικός επιστήμονας Ντομινίκ Μοϊζί στους New York Times.
Κανένας ένοικος του Ελιζέ δεν σκέφτηκε ποτέ ότι η ευρωάμυνα θα ήταν εύκολη υπόθεση. Ολοι κατανοούσαν την ανάγκη συμμαχιών, ώστε να λειανθούν οι φόβοι πολλών ότι θα οδηγούσε στη διάλυση του ΝΑΤΟ. Γι’ αυτό η πρώτη σοβαρή προσπάθεια έγινε στην κατεύθυνση της παραδοσιακά ατλαντικής Βρετανίας τον Δεκέμβριο του 1998, όταν ο Ζακ Σιράκ και ο Τόνι Μπλερ υπέγραψαν τη συμφωνία του Σεν Μαλό. Εκείνη την εποχή οι Νέοι Εργατικοί είχαν έρθει στην εξουσία με μια προωθημένη φιλοευρωπαϊκή γραμμή και η Βρετανία σκεφτόταν σοβαρά να υιοθετήσει το ευρώ. Ο αμερικανικός πόλεμος του 2003 κατά του Ιράκ μπορεί να απέτυχε από πολλές απόψεις, πέτυχε όμως να διασπάσει την Ευρώπη σε «παλιά» και «νέα», εξοστρακίζοντας την ευρωάμυνα και την κοινή εξωτερική πολιτική στις ελληνικές καλένδες.
Στις σημερινές συνθήκες, μόνο μια ισχυρή σύμπραξη Γαλλίας, Γερμανίας, Ιταλίας και Ισπανίας θα μπορούσε να δημιουργήσει την κρίσιμη μάζα που θα εξουδετέρωνε τις αντιστάσεις της Ολλανδίας και των κεντρικών – ανατολικών χωρών.
Η Γερμανία
Το πρόβλημα των προβλημάτων είναι η Γερμανία: όχι μόνο λόγω των αναστολών που γεννά το ναζιστικό παρελθόν της, αλλά και επειδή τα στρατηγικά της συμφέροντα περιορίζονται στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, σε αντίθεση με εκείνα της Γαλλίας, που επεκτείνονται σε τρεις ωκεανούς. Εξάλλου, η ανισορροπία ισχύος μέσα στο γαλλογερμανικό ζεύγος καθιστά εκ προοιμίου ασταθές κάθε εγχείρημα για κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική. Για να αρθεί αυτή η αστάθεια θα έπρεπε να μεσολαβήσουν τεράστιες αλλαγές, όπως το να θέσει η Γαλλία υπό ευρωπαϊκό έλεγχο το μοναδικό στρατιωτικό και πυρηνικό οπλοστάσιό της και να μοιραστεί τη θέση της ως μόνιμο μέλος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, με αντάλλαγμα να μοιραστεί η Γερμανία με τους εταίρους της τα τεράστια πλεονάσματα που (τους) απομυζά μέσω της Ευρωζώνης.
Τίποτα δεν δείχνει σήμερα ότι παρόμοιες, ιστορικού χαρακτήρα αλλαγές βρίσκονται στον ορίζοντα. Αλλά καθώς οι τεκτονικές πλάκες της παγκόσμιας γεωπολιτικής μετατοπίζονται από τον Ατλαντικό προς τον Ειρηνικό, οι δονήσεις είναι πιθανό να επιφέρουν και στη δική μας περιοχή του πλανήτη ανατροπές έξω από τη δύναμη σύλληψης της φαντασίας μας. Το σίγουρο είναι ότι ο Εμανουέλ Μακρόν ανέλαβε ένα ιστορικό πολιτικό στοίχημα, λίγους μήνες προτού αναλάβει η χώρα του την προεδρία της Ε.Ε. Αν το στοίχημα χαθεί, ο κατεξοχήν ζημιωμένος δεν θα είναι ο ίδιος, αλλά η ίδια η Ευρώπη.