Νίκος Παπανδρέου στην «Κ»: O μέσος Έλληνας είναι ΠΑΣΟΚ

Νίκος Παπανδρέου στην «Κ»: O μέσος Έλληνας είναι ΠΑΣΟΚ

Ο Νίκος Παπανδρέου μιλάει στην «Κ»

5' 56" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Για κάποιους το ’81 μπορεί να συγκρίνεται ακόμη και με το ’21, ενώ για άλλους μπορεί να είναι έτος πολιτικά δίσεκτο. Απόψεις και μνήμες ακόμη διχάζονται. Ποια είναι όμως η ανάμνηση του 1981 για τον Νίκο Παπανδρέου, το τρίτο από τα τέσσερα παιδιά του Ανδρέα και της Μαργαρίτας Παπανδρέου, ο οποίος ήταν τότε μόλις 25 ετών; Η συνέντευξη με τον οικονομολόγο και πρώτο επιλαχών του ΚΙΝΑΛ για την Ευρωβουλή ξεκίνησε από τις πρόσφατες εξελίξεις. «Στενοχωρήθηκα πολύ όταν έμαθα για την περιπέτεια της υγείας της Φώφης Γεννηματά, αλλά πιστεύω ότι θα βγει και πάλι νικήτρια», είπε. «Θέλω να της ευχηθώ περαστικά».

Η συζήτηση πέρασε στο ’81. Στις 18 Οκτωβρίου 2021 κλείνουν 40 χρόνια από την πρώτη εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ με 48%. «Το 1981 ήταν για μένα η δικαίωση ενός αγώνα που έκανε ο πατέρας μου. Oλη η οικογένεια ζήσαμε μαζί του αυτόν τον αγώνα. Hταν το αποκορύφωμα μιας σκληρής μάχης που άρχισε το 1960-1962 και κράτησε είκοσι χρόνια. Η μέρα της νίκης ήταν τρομερή. Στο σπίτι στο Καστρί είχε έρθει πολύς κόσμος. Επικρατούσε τόση ένταση, τόσος ενθουσιασμός. Κάποιος φωτογράφος προσπαθούσε να φωτογραφίσει τον Ανδρέα και κόντεψε να πέσει από το μπαλκόνι. Τον έπιασα λίγο πριν πέσει. Για εμάς, για την οικογένεια, ήταν σαν να είχαμε τρέξει μαραθώνιο και να φτάναμε στο τέρμα. Τότε βγάλαμε αυτή την κλασική οικογενειακή φωτογραφία στο γραφείο του Γεωργίου Παπανδρέου. Hμουν ο μόνος που δεν χαμογελούσα. Είχα άγχος, γιατί είμαι τέτοιος άνθρωπος. Δεν στεκόμουν στη χαρά. Σκεφτόμουν πότε θα προλάβουν να γίνουν όλα αυτά που είχε υποσχεθεί. Hθελα να μείνει πάντα δημοφιλής και να τον αγαπάνε».

Από την άλλη πλευρά, ο Νίκος αισθανόταν άβολα με το κύμα αντιαμερικανισμού που απλωνόταν παντού. «Ο αντιαμερικανικός λόγος εξέφραζε και τον Ανδρέα και την κοινωνία, αλλά υπήρχε ένταση στην οικογένεια εξαιτίας αυτού. Οχι από την πλευρά της μητέρας μου, αλλά από εμάς. Ο πατέρας ασκούσε μια κάποια κριτική, μια κάποια πίεση, αν τα μαλλιά μας ήταν πιο μακριά, αν τα ρούχα μας έμοιαζαν ξένα. Είχε μια έγνοια να μη μοιάζουμε ξένοι. Ηθελε να είμαστε και να δείχνουμε Ελληνες. Iσως γιατί και ο ίδιος είχε ζήσει τόσα χρόνια στο εξωτερικό και ήταν ευαίσθητος στην κριτική που έκαναν κάποιοι από τη Δεξιά ότι μπορεί να μην ήταν αρκετά Eλληνας». 

Η Μαργαρίτα Παπανδρέου αντιμετώπιζε τις καταστάσεις με στωικότητα. Eβλεπε πέρα από τις διακυμάνσεις και τις συγκυρίες. «Ο πατέρας ήταν πολιτικό team, ήταν δίδυμο με τη μητέρα για πολλά χρόνια. Σκέφτονταν μαζί. Και δεν είναι τυχαίο το πόσο μεγάλη συμβολή είχε η Μαργαρίτα στον εκσυγχρονισμό των θεσμών για την ισότητα ανδρών και γυναικών που επιτεύχθηκε κατά την πρώτη περίοδο της Αλλαγής».

Η οργανωτική δομή και η ιδεολογική υπόσταση του ΠΑΣΟΚ ως «κινήματος» επηρεάστηκε από έναν προβληματισμό που είχε ο Ανδρέας Παπανδρέου ήδη από τις πρώτες ημέρες της Μεταπολίτευσης έως τα πρώτα χρόνια της Αλλαγής. Δεν υποτιμούσε καθόλου το ενδεχόμενο ενός νέου πραξικοπήματος. «Κάτι που έλεγε ο Ανδρέας στο τέλος της δεκαετίας του ’70 ήταν ότι για να αποφύγουμε μελλοντικό πρόβλημα πρέπει να έχουμε πολύ ισχυρή λαϊκή βάση». 

Εννοούσε ότι μόνο μια ισχυρή λαϊκή βάση, μια οργάνωση σε κάθε πόλη, θα μπορούσε να ήταν αντίβαρο σε αντιδημοκρατικά σχέδια. Μην ξεχνάτε ότι οι επεμβάσεις του στρατού ήταν μόνιμο χαρακτηριστικό του 20ού αιώνα και τότε ήμασταν μόλις ελάχιστα χρόνια μετά τη δικτατορία. Γι’ αυτό άλλωστε ο Ανδρέας ανέλαβε το 1981 και το υπουργείο Αμυνας. Οι φόβοι για νέες κινήσεις στον στρατό αποδείχθηκαν αβάσιμοι, αλλά τότε κανείς δεν ήξερε ακριβώς…».

Τα λάθη

Ποιο ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμα της Αλλαγής; «Μια απελευθερωμένη νοοτροπία. Η νοοτροπία της δημοκρατίας. Η πεποίθηση ότι είμαστε ελεύθεροι να διαμορφώσουμε το μέλλον μας. Αυτή η πεποίθηση βέβαια για να διαμορφωθεί χρειαζόταν κοινωνικές παροχές, παιδεία, υγεία, νέες ευκαιρίες. Είναι το πρόγραμμα της Αλλαγής που οδήγησε στη διαμόρφωση της νοοτροπίας της ελευθερίας». Και ποιο ήταν το μεγάλο λάθος του Ανδρέα; 

«Τα λάθη του Ανδρέα προέρχονταν από το γεγονός ότι ήταν ρομαντικός. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Το ΠΑΣΟΚ θεσμοθέτησε τη συμμετοχή των φοιτητών στη διοίκηση των πανεπιστημίων. Αυτό έγινε γιατί ο Ανδρέας στην Αμερική και στον Καναδά στα πανεπιστήμια όπου δίδασκε είχε δίπλα του εκπροσώπους των φοιτητών που συμμετείχαν στις αποφάσεις. Βέβαια, στις θέσεις αυτές βρίσκονταν οι καλύτεροι φοιτητές. Στην Ελλάδα, τα πράγματα εξελίχθηκαν κάπως διαφορετικά. Ο Ανδρέας δεν περίμενε ότι αυτή η αλλαγή θα γινόταν αντικείμενο εκμετάλλευσης από το φοιτητικό κίνημα. Είχε μια εξιδανικευμένη και ρομαντική άποψη για τον λαό. Εκανε όντως πράξη το σύνθημα “ο λαός στην εξουσία”. Αυτό είχε πολλές και διαφορετικές συνέπειες». Οσο για την εξέλιξη του ΠΑΣΟΚ μετά τον Ανδρέα, τη θεωρεί φυσιολογική και συμβατή με τις διεθνείς πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις. «Η εγκατάλειψη των κεϊνσιανών συνταγών οδήγησε όλα τα κεντροαριστερά κόμματα σε μια πιο κεντρώα πολιτική».

Ο Νίκος δεν θυμάται να του είπε ποτέ ο Ανδρέας τι σήμαινε γι’ αυτόν το 1981. «Δεν συζητήσαμε ποτέ αυτό το θέμα. Δεν έχω αμφιβολία ότι ήταν υπερήφανος για το 1981, αλλά δεν κοιτούσε ποτέ στο παρελθόν. Αυτό που ήθελε ήταν να βλέπει πώς αλλάζει ο κόσμος στο μέλλον. Τον ενδιέφερε το αύριο, όχι το χθες και όχι η υστεροφημία. Η υλιστική προσέγγιση του μαρξισμού ήταν στοιχείο της σκέψης του. Αν τον ρωτούσες «σε τι πιστεύεις;» θα απαντούσε: «Στον άνθρωπο». Δεν πίστευε ότι υπάρχει «μετά». Πίστευε ακόμη πως, αφού ούτως ή άλλως δεν μπορείς να επηρεάσεις τι θα λένε για σένα όταν δεν θα είσαι στη ζωή, αυτό που έχεις να κάνεις είναι να φροντίζεις για το καλύτερο για όσο καιρό είσαι στη ζωή. Υπό αυτή την έννοια, δεν τον απασχολούσε η υστεροφημία. Το μόνο παρελθόν που νοσταλγούσε ήταν η περίοδος της ζωής του που έζησε στην Καλιφόρνια».

Η Κεντροαριστερά

Παπανδρέου στην πολιτική υπήρχε πριν και υπάρχει και μετά τον Ανδρέα. Είναι το όνομα που σφραγίζει περισσότερο την ιστορία του Κέντρου και της Αριστεράς τα τελευταία 100 χρόνια. 

Γιατί συμβαίνει αυτό; «Θα έλεγα ότι μάλλον συμβαίνει γιατί και οι τρεις Παπανδρέου που έγιναν πρωθυπουργοί έζησαν και σπούδασαν στο εξωτερικό και έτσι το μυαλό τους ήταν απελευθερωμένο από τις στείρες ιδεολογίες που αναπαρήγαγαν στη χώρα σε κάθε εποχή, τόσο η Αριστερά όσο και η Δεξιά. Ετσι μπόρεσαν να εμπνεύσουν και να πάνε τα πράγματα πιο πέρα. Εφεραν έναν αέρα ελευθερίας, διαφωτισμού και δημοκρατίας. 

Μας χαρακτηρίζει η ελεύθερη σκέψη, δεν είμαστε δογματικοί. Κανένας Παπανδρέου πρωθυπουργός δεν ήταν δογματικός. Γι’ αυτό έδεσαν τόσο καλά με την παράταξη της Κεντροαριστεράς και γι’ αυτό μπόρεσαν και να τη διαμορφώσουν».

Η συζήτηση για την ηγεσία

«Αναγνωρίζω ότι υπάρχει μια συζήτηση για το αν επιστρέψει ο Γιώργος Παπανδρέου ως αρχηγός. Ομως, δεν είναι κάτι που έχουμε συζητήσει. Πραγματικά δεν περίμενα να εμφανιστεί τόσο σύντομα ξανά μια συζήτηση για έναν Παπανδρέου σε ηγετική θέση στην πολιτική σκηνή. Αλλά δεν θέλω να το σχολιάσω». Ο Νίκος Παπανδρέου πιστεύει ότι οι Ελληνες είμαστε ΠΑΣΟΚ. «Ο μέσος Ελληνας είναι ΠΑΣΟΚ ως νοοτροπία και το λέω με την καλή έννοια. Θέλει μια ελεύθερη οικονομία ως ενός σημείου, θέλει την κρατική προστασία, θέλει να είναι ελεύθερος να δουλέψει και να πετύχει και δεν έχει ιδεολογικά δόγματα». Προς το παρόν, όμως, το ΠΑΣΟΚ παραμένει μια συνιστώσα του ΚΙΝΑΛ. Υπάρχει ακόμη ΠΑΣΟΚ; «Το ΠΑΣΟΚ υπάρχει ακόμη και όσο κι αν έχει υποχωρήσει πίσω από άλλα ονόματα πολιτικών σχηματισμών, πιστεύω ότι είναι θέμα χρόνου να αλλάξουν και πάλι τα ονόματα και να εμφανιστεί και πάλι μπροστά το ΠΑΣΟΚ».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή