Στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές του 2002 το ΠΑΣΟΚ, που τότε βρισκόταν στην κυβέρνηση για 9 χρόνια, υπολόγιζε ότι η μάχη στην Αττική θα μπορούσε εύκολα να χαθεί από τη Νέα Δημοκρατία του Κώστα Καραμανλή. Η ΝΔ είχε χάσει οριακά τις εθνικές εκλογές του 2000, αλλά, ιδίως μετά την κρίση του Ασφαλιστικού και τη σύγκρουση για την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες του 2001, βρισκόταν 8 μονάδες μπροστά σε όλες τις δημοσκοπήσεις στην πρόθεση ψήφου, παρά την αντοχή του Κώστα Σημίτη ως «καταλληλότερου πρωθυπουργού».
Η ειδική μάχη της υπερνομαρχίας
Οι νομάρχες είχαν μόλις αποκτήσει αρκετές αρμοδιότητες χάρη σε μια σημαντική μεταρρύθμιση για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, τον λεγόμενο «Καποδίστρια», αλλά η τότε κυβέρνηση είχε εφεύρει για την Αττική τον θεσμό του «υπερνομάρχη», ένα αξίωμα αντίστοιχο του σημερινού περιφερειάρχη, χωρίς όμως πολλές αρμοδιότητες. Η κυβέρνηση ήθελε να υπάρχει ένα ενιαίο ψηφοδέλτιο για όλη την Αττική με ένα πρόσωπο επικεφαλής, που θα πλαισιωνόταν από τον Νομάρχη Αθηνών και τον Νομάρχη Πειραιώς. Ο στόχος του ΠΑΣΟΚ, σε μια ακόμα αναμέτρηση που οργάνωνε από άποψη πολιτικής στρατηγικής και επικοινωνίας ο Κώστας Λαλιώτης ως Γραμματέας του, ήταν να κερδίσει την Υπερνομαρχία Αττικής και με αυτό τον τρόπο να υποβαθμιστεί η πολιτική σημασία των απωλειών που σίγουρα θα σημειώνονταν στην υπόλοιπη Ελλάδα, όπου σύμφωνα με τις προβλέψεις (που επαληθεύτηκαν) το ΠΑΣΟΚ θα έχανε αρκετές νομαρχίες.
Για να γίνει αυτό όμως θα έπρεπε να βρεθεί ένα πρόσωπο για το κυβερνητικό ψηφοδέλτιο μπροστά στο οποίο οι πολίτες να ξεχνούσαν τη φθορά της διακυβέρνησης και θα το επέλεγαν ως πρόσωπο ανανέωσης αναστέλλοντας την όποια επιθυμία τους να «στείλουν μήνυμα» αποδοκιμασίας στην κυβέρνηση. Εξίσωση ιδιαίτερα δύσκολη, αν όχι άλυτη. Πολλοί λοιπόν μέσα στο ΠΑΣΟΚ αναζητούσαν ένα πρόσωπο που θα ήταν αδιαμφισβήτητα ΠΑΣΟΚ, αλλά θα συγκέντρωνε διακομματική συμπάθεια σε τέτοιο βαθμό ώστε θα απέτρεπε μια νίκη της Νέας Δημοκρατίας στην Αττική σε μια αναμέτρηση που ο Κώστας Καραμανλής εύκολα θα μπορούσε να μετατρέψει σε «δημοψήφισμα για την κυβέρνηση».
Ο ρόλος του Κώστα Σημίτη
Εκ των υστέρων πολλοί έχουν διηγηθεί ιστορίες ότι πρώτοι πρότειναν την Φώφη Γεννηματά σε κάποια σύσκεψη, αλλά σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή η επιστράτευση της 38χρονης τότε κόρης του Γιώργου Γεννηματά που μόλις πριν από δύο χρόνια είχε εκλεγεί βουλευτής στην περιφέρεια Α’ Αθηνών ήταν μια ιδέα του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη που αμέσως αγκάλιασαν θερμά υπουργοί και στελέχη όλων των τάσεων. Η Φώφη ήταν η μία από τις δύο κόρες του Γεννηματά που αγαπούσε την πολιτική και που ήταν πάντα κοντά στον πατέρα της στην πολιτική του διαδρομή, που γνώριζε το ΠΑΣΟΚ και το ΠΑΣΟΚ τη γνώριζε. Ο Γεννηματάς ήδη από την εποχή της παντοδυναμίας του συνδύαζε με έναν μοναδικό τρόπο τις δύο τάσεις του ΠΑΣΟΚ, τον παπανδρεϊσμό και τον εκσυγχρονισμό. «Οραματιστής μα και ρεαλιστής» είχε πει γι΄ αυτόν ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ο Κώστας Σημίτης είχε άριστη σχέση με τον Γιώργο Γεννηματά και ήταν ο Γεννηματάς εκείνος που το 1994, στο τέλος της ζωής του, έλεγε στους φίλους και συμμάχους του που τον επισκέπτονταν στον «Ευαγγελισμό» ότι «μετά τον Ανδρέα να κάνετε Πρόεδρο τον Σημίτη», κάτι που τελικά πραγματοποιήθηκε το 1996.
Χωρίς ίχνος αλαζονείας
Η Φώφη Γεννηματά ήταν μια σεμνή γυναίκα, χωρίς να της λείπει η αυτοπεποίθηση και χωρίς να φοβάται τις συγκρούσεις. Γνώριζε ότι στο πρόσωπό της μεγάλος αριθμός πολιτών ψήφιζαν συμβολικά (και) τον πατέρα της, τον πολιτικό που κομμάτι της σημερινής κοινής γνώμης, ιδίως η Ελλάδα άνω των 50, δηλαδή η μισή Ελλάδα, ακόμα τιμά και σέβεται. Βεβαίως, η Φώφη είχε ταυτόχρονα επίγνωση ότι έχαιρε της λαϊκής εύνοιας γιατί η ίδια είχε την ικανότητα, την ευφυία και τον χαρακτήρα να σηκώσει και να εκφράσει σωστά αυτή την κληρονομιά. Δεν προκαλούσε, δεν φερόταν ως προνομιούχος, δεν είχε ίχνος αλαζονείας, ήταν εργατική και η δημόσια παρουσία της χαρακτηριζόταν πάντα από σεβασμό και μέτρο. Μια γυναίκα ή ένας άντρας με άλλο χαρακτήρα μάλλον δεν θα μπορούσε να σηκώσει για δεκαετίες ένα τόσο βαρύ επώνυμο σε μια χώρα που από τη μια έχει αδυναμία στους γόνους και από την άλλη συχνά γίνεται πολύ σκληρή μαζί τους.
Η υπερνομάρχης του 2002 κέρδισε για δεύτερη φορά, το 2006, όταν το ΠΑΣΟΚ, στην αντιπολίτευση πλέον, ήταν στα «κάτω» του, σε κατάσταση ακόμα χειρότερη από εκείνη που ήταν το 2002. Η Φώφη θα μπορούσε να υπερηφανευτεί ότι «ξελάσπωσε το ΠΑΣΟΚ και μάλιστα δύο φορές», όπως συχνά φρόντιζαν να υπενθυμίζουν όσοι τη συμπαθούσαν. Η ίδια όμως δεν το έλεγε, όπως επίσης απέφευγε συστηματικά να αναφέρει τον πατέρα της στις δημόσιες τοποθετήσεις της. Ήξερε ότι δεν χρειαζόταν, ότι θα ήταν υπερβολή αν το έκανε, ότι ο κόσμος ήξερε όσα έπρεπε να ξέρει και σε κάθε περίπτωση αν δεν ήξερε δεν θα έπρεπε να ήταν εκείνη που θα υπενθύμιζε τα αυτονόητα.
Πολιτικός και μητέρα
Παρά τον πληθωρισμό καλών λόγων από όλο το πολιτικό φάσμα, που η περίσταση επιβάλλει, η αλήθεια είναι ότι η Φώφη, χωρίς να έχει «ορκισμένους εχθρούς», δεν είχε σπουδαίες συμπάθειες, ούτε μέσα στο ΠΑΣΟΚ, ούτε στο υπόλοιπο πολιτικό φάσμα. Ο ένας λόγος είναι ότι δεν έκανε ούτε μεγάλες χάρες, ούτε συστηματικές δημόσιες σχέσεις, δεν φόρτωνε με κομπλιμέντα κανέναν, δεν έπαιζε το παιχνίδι της γοητείας και της ευνοιοκρατίας. Ήταν απλή, ευγενική, και μάλλον μοναχική. Ήταν πάντοτε παρούσα και συνεπής στις πολιτικές της υποχρεώσεις, αλλά μεγάλο μέρος του χρόνου της ήταν αφιερωμένο στα παιδιά της και στον άντρα της, Ανδρέα Τσούνη, που τη στήριζε ολόψυχα. Ο άλλος λόγος που εξηγεί γιατί δεν είχε μεγάλες συμπάθειες στην «πολιτική πιάτσα» ήταν ότι αντιμετώπιζε για πολλά χρόνια, πίσω από τις λέξεις, τον υπαινιγμό ότι δεν ήταν η καταλληλότερη αρχηγός. Και μέσα σε αυτόν τον υπαινιγμό κρυβόταν εν μέρει η μομφή των άλλων ότι δεν ήταν αυτοδημιούργητη και εν μέρει το γεγονός ότι ήταν γυναίκα.
Ο πολιτικός λόγος της Φώφης διακρινόταν από μια σταθερή έμφαση στα κλασικά σοσιαλιστικά αρχέτυπα, αλλά σίγουρα αυτό δεν θα γινόταν θέμα συζήτησης αν ήταν άντρας ή αν … δεν ήταν η Φώφη. Σε μια χώρα που ο πολιτικός λόγος ακόμα και των πιο επιφανών ούτως ή άλλως δεν διακρίνεται για την πρωτοτυπία, την καινοτομία ή την τόλμη του, ο λόγος της Φώφης Γεννηματά θα έπρεπε να εγκωμιάζεται για το μέτρο και το ήθος του. Γιατί μέτρο και ήθος υπήρχε σε κάθε φράση και κάθε παρέμβαση, παρά τις όποιες άστοχες αποφάσεις ή τοποθετήσεις που μπορεί να έγιναν κατά καιρούς. Το σίγουρο πάντως είναι ότι στελέχη και ψηφοφόροι από όλες τις τάσεις, όταν ερχόταν η κρίσιμη στιγμή, την αναδείκνυαν στην πρώτη θέση χωρίς να της το χρωστούν. Η ίδια, χωρίς να επαίρεται, χωρίς να θορυβεί και χωρίς να αυτοπροβάλλεται, έβγαινε πάντα πρώτη στο παιχνίδι της αριθμητικής, που είναι και το μοναδικό παιχνίδι που τελικά μετράει στην πολιτική.
Η διάσωση του ΠΑΣΟΚ
Αυτές οι ιδιότητες της Φώφης ίσως έπαιξαν ρόλο καθοριστικό ώστε να διασωθεί το ΠΑΣΟΚ, ανεξάρτητα από την όποια ταμπέλα επελέγη για το ΠΑΣΟΚ τα τελευταία 6-7 χρόνια, καθώς μετά τη δική της ανάδειξη στην ηγεσία το 2015, υποχώρησαν εντυπωσιακά οι εμφύλιοι και οι διασπαστικές διαθέσεις που το είχαν οδηγήσει στο όριο της μη συμμετοχής στη Βουλή. Έχτισε σιγά-σιγά, μέσα σε μια πολύ δύσκολη συγκυρία ένα ποσοστό 8% που ίσως σύντομα αποδειχθεί, όποιος κι αν είναι ο διάδοχός της, ότι δεν ήταν καθόλου λίγο.
Δεν ήταν η πολιτικός των μεγάλων ανοιγμάτων και των μεγάλων οραμάτων, που ούτως ή άλλως σήμερα δεν υπάρχουν εν αφθονία σε οποιοδήποτε κόμμα. Ήταν όμως πολιτικός και άνθρωπος με σοβαρότητα, μέτρο, σεμνότητα, φιλότιμο και αίσθημα ευθύνης, χαρίσματα για τα οποία οι πολίτες θα την θυμούνται, γνωρίσματα δικά της, που συνέθεσαν μια πολιτική ταυτότητα ανεξάρτητη από το επώνυμο που επάξια έφερε.