Ένας χρόνος έχει περάσει από τον τελευταίο επιθετικό πόλεμο ( που διήρκησε από τις 27 Σεπτεμβρίου εως και την 9 Νοεμβρίου του 2020) εναντίον του Αρτσάχ (Αρμενική ονομασία του Ναγκόρνο Καραμπάχ). ‘Ήταν ένας πόλεμος που ξεκίνησε το Αζερμπαϊτζάν, με μεγάλη υποστήριξη της Τουρκίας συμπεριλαμβανομένης της εμπλοκής των Τζιχαντιστών από τη Συρία και τη Λιβύη, με εγκλημάτα πολέμου που διαπράχθηκαν κατά συρροή τόσο κατά την διάρκεια όσο και μετά την λήξη των εχθροπραξιών. Παρόλα αυτά, στην αφήγηση κυριαρχούν ακόμη γεωπολιτικές επισκοπήσεις και πτυχές του διλήμματος ασφαλείας. Αυτό που λείπει είναι η ανησυχία για τη ζωή των απλών ανθρώπων και η ανησυχία για το μέλλον τους. Έκανε ο πόλεμος την περιοχή του Νοτίου Καυκάσου και τους λαούς του περισσότερο ή ίσως λιγότερο ασφαλείς – βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα ή και μακροπρόθεσμα; Μια σύντομη απάντηση στην τελευταία ερώτηση είναι προφανώς αρνητική. Και εδώ είναι μερικά σημεία για ποιο λόγο.
Η διένεξη του ΝαγκόρνοΚαραμπάχ αφορά και αφορούσε πάντα την άρνηση του Αζερμπαϊτζάν να αποδεχθεί το δικαίωμα του λαού του Αρτσάχ να ζήσει ασφαλή και αξιοπρεπή ζωή στην ιστορική του πατρίδα.
Η διένεξη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αφορά και αφορούσε πάντα την άρνηση του Αζερμπαϊτζάν να αποδεχθεί το δικαίωμα του λαού του Αρτσάχ να ζήσει ασφαλή και αξιοπρεπή ζωή στην ιστορική του πατρίδα. Για να το πω πιο ωμά – πρόκειται για το πιο θεμελιώδες από όλα τα δικαιώματα των ανθρώπων – το δικαίωμα στη ζωή. Και είναι αυτό που τίθεται υπό αμφισβήτηση εδώ και δεκαετίες.
Ήδη από τη δεκαετία του 1960 οι Αρμένιοι του Αρτσάχ έκαναν έκκληση στη τότε σοβιετική κυβέρνηση, να ανακαλέσει την παράνομη απόφαση του Στάλιν, του 1921 – με την οποία είχε συμπεριληφθεί η περιοχή στο Αζερμπαϊτζάν. Ένα νέο κράτος δημιουργήθηκε το 1918 με την άμεση υποστήριξη του Ισλαμικού Στρατού του Καυκάσου, με επικεφαλής τον παντουρανιστή Τούρκο στρατηγό Νουρί Πασά. Το 1988 ο λαός του Αρτσάχ απευθύνθηκε ξανά στη Μόσχα με ένα αίτημα – να εφαρμόσουν το δικαίωμά τους στην αυτοδιάθεση. Γιατί; Οι αρχές στο Αζερμπαϊτζάν συστηματικά και για δεκαετίες συνέχιζαν μια πολιτική εθνοκαθάρσεων και πολιτιστικής γενοκτονίας κατά των Αρμενίων του Αρτσάχ. Διάφορες μορφές καταστολής και διακρίσεων κατά των Αρμενίων στο Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν ήταν ο λόγος που το 1965, το 1967, το 1977 και το 1988 συγκεντρώθηκαν δεκάδες χιλιάδες υπογραφές σε μορφές αναφορών και επιστολών καλώντας για μια δίκαιη λύση σε αυτό το ζήτημα, που θα ήταν το να περάσει το Αρτσάχ υπό τον έλεγχο της Σοβιετικής Αρμενίας. Ήταν επίσης η επιθυμία να απελευθερωθούν από την καταπίεση, που οδήγησε τους Αρμένιους του Αρτσάχ, να υπερασπιστούν τις ζωές τους στην πατρίδα τους κατά τη διάρκεια των πολέμων του 1991-94, το 2016 και το 2020.
Η πολιτιστική γενοκτονία και διάφορες μορφές βασανιστηρίων κατά του Αρτσάχ και του λαού του συνεχίζονται μέχρι και σήμερα, ακόμη και μετά τον πόλεμο των 44 ημερών του 2020. Αμέσως μετά την υπογραφή της δήλωσης της 9ης Νοεμβρίου το Αζερμπαϊτζάν άρχισε να την παραβιάζει συστηματικά και υποκριτικά, κατηγορώντας πάντα τους Αρμένιους. Όλα αυτά γίνονται με την άμεση υποστήριξη της Τουρκίας. Κάθε μέρα, ή μάλλον πολλές φορές την ημέρα, μετά το τέλος του πολέμου το 2020. Αυτό δείχνει ότι ο απώτερος σκοπός του Αλίεφ είναι να απαλλαγεί από τους Αρμένιους και την κληρονομιά τους στο Αρτσάχ αρχικά και να ακολουθήσει σταδιακά η εκδίωξη των Αρμενίων και από την Αρμενία. Οι παράφρονες πράξεις βίας, οι βεβηλώσεις και οι βανδαλισμοί εναντίον Αρμενικών πολιτιστικών αξιοθέατων, εκκλησιών και νεκροταφείων γίνονται με άμεσες εντολές του Μπακού, που δεν επιτρέπουν ούτε στην UNESCO να επισκεφθεί την περιοχή. Τα αποκαλυπτήρια ενός αποτρόπαιου «Πάρκου Νίκης» στο Μπακού, που ενθαρρύνει τα παιδιά να το επισκεφτούν και να γελοιοποιούν τους Αρμένιους έχει ήδη χαρακτηριστεί ως το «πάρκο των Ναζί». Κοινή είναι επίσης η ρατσιστική γλώσσα που σαφώς στοχεύει στην απανθρωποποίηση των Αρμενίων π.χ. «άγρια φυλή», «βάρβαροι», «σκυλιά», «άγριος εχθρός», «ιός πιο επικίνδυνος από τον κορωνοϊό» κ.λπ. που φέρνει στο μυαλό κάποιου τους χειρότερους ιστορικούς εγκληματίες του κόσμου.
Οι ψευδείς δίκες κατά των Αρμενίων αιχμαλώτων πολέμου είναι άλλη μια κραυγαλέα ασέβεια προς τη Διεθνή Κοινότητα, καθώς αυτό είναι ένα από τα λίγα σημεία που πολλές χώρες και Διεθνείς Οργανισμοί έχουν θέσει ως επείγον ανθρωπιστικό ζήτημα. Από την άλλη πλευρά, ούτε ένας Αζέρος εγκληματίας πολέμου δεν έχει κατηγορηθεί ποτέ, πόσο μάλλον καταδικαστεί, ακόμη κι αν υπάρχουν πολλά στοιχεία για τέτοια εγκλήματα. Οι στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν βιντεοσκοπούσαν οι ίδιοι πώς σφαγιάζουν Αρμένιους αιχμαλώτους, συμπεριλαμβανομένων πολιτών και ηλικιωμένων. Οι δηλώσεις ότι δεν υπάρχει περιοχή που λέγεται Ναγκόρνο-Καραμπάχ και ότι δεν υπάρχει πια διένεξη Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι άλλη μια απόδειξη για τη συνεχή άρνηση κάθε τι που είναι Αρμενικό. Λοιπόν, μπορούμε να περιμένουμε δικαιοσύνη από μια χώρα όπου ο εθνικός ήρωας είναι κάποιος που δολοφόνησε με τσεκούρι έναν Αρμένιο αξιωματικό το 2004, όταν εκείνος κοιμόταν; Σαφώς, η εμπλοκή της στρατιωτικής ηγεσίας της Τουρκίας σε αυτόν τον πόλεμο, η βοήθεια της Τουρκίας με όπλα, πληροφορίες και μονάδες ειδικών δυνάμεων, καθώς και στρατολόγηση και αποστολή στην εμπόλεμη ζώνη δυνάμεων τζιχατζιστών από τη Συρία για να πολεμήσουν για το Αζερμπαϊτζάν, μόνο ενθάρρυνε τον Αλίεφ, ο οποίος έχει βάλει σκοπό να περιφέρεται στη χώρα του με στρατιωτική στολή και να καυχιέται για τον «ισχυρό Στρατό του Αζερμπαϊτζάν».
Παρόλα αυτά, οι Συμπρόεδροι της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ (ΗΠΑ, Ρωσία και Γαλλία) – που είναι το διεθνώς εξουσιοδοτημένο σχήμα για διαπραγματεύσεις για μια ειρηνική διευθέτηση της διένεξης του Ναγκόρνο-Καραμπάχ-, επιβεβαιώνουν ότι για μια διαρκή λύση χρειάζονται ακόμη διαπραγματεύσεις καθώς επίσης και ότι το καθεστώς του Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα πρέπει να καθοριστεί. Τον Ιλχάμ Αλίεφ δεν τον νοιάζει. Στην πραγματικότητα, ο Αλίεφ αμέσως μετά τον πόλεμο, κατά τη διάρκεια μιας «παρέλασης νίκης» στο Μπακού, αναφέρθηκε στην πρωτεύουσα της Αρμενίας, το Ερεβάν, στη λίμνη Σεβάν και στο Σιούνικ ως «ιστορικά εδάφη του Αζερμπαϊτζάν». Ως εκ τούτου, οι στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν έχουν το θράσος να προκαλούν συνεχώς τους Αρμένιους, να διεισδύουν και ακόμη και να καταλαμβάνουν ορισμένες περιοχές του κυρίαρχου εδάφους της Αρμενίας. Οι συνεχείς δηλώσεις του Αλίεφ για τον «διάδρομο Zangezur» (είναι η περιοχή Σιούνικ της Αρμενίας που συνορεύει με το Ιράν) στοχεύουν, όπως ομολόγησε ο ίδιος ο Αλίεφ, στην πραγματοποίηση του παντουρανιστικού ονείρου – ενοποίηση όλων των τουρκικών λαών. Οι επιθέσεις της 14ης και 16ης Νοεμβρίου στα νοτιοανατολικά εδάφη της Αρμενίας από το Αζερμπαϊτζάν με τη χρήση πυροβολικού και βαρέως εξοπλισμού και η παραβίαση της εδαφικής ακεραιότητας της Αρμενίας πρέπει να γίνουν κατανοητές από αυτό το κομβικό σημείο. Η ρητορική και οι ενέργειες του Αζερμπαϊτζάν αποτελούν υπαρξιακή απειλή για την κυριαρχία της Αρμενίας και όχι μικρότερη παντουρανιστική απειλή για ολόκληρη την περιοχή – από την Ευρώπη μέχρι την Κίνα, από τη Ρωσία έως και το Ιράν.
Είναι σαφές ότι η επανέναρξη των διαπραγματεύσεων είναι η μόνη οδός για την εξεύρεση μόνιμης λύσης σε αυτή τη μακροχρόνια διένεξη. Είναι επίσης σαφές ότι Αρμένιοι του Αρτσάχ αγαπούν την ελευθερία δεν μπορούν να ζήσουν υπό την κυριαρχία του αυταρχικού Αζερμπαϊτζάν. Το αποτέλεσμα θα ήταν ο θάνατος ή η πλήρης αποαρμενοποίηση του Αρτσάχ, κάτι που δεν μπορούμε να σκεφτούμε και πρέπει να κάνουμε ότι είναι δυνατόν, για να μην συμβεί, όσο δεν είναι πολύ αργά. Εάν η ευθύνη προστασίας έχει οποιαδήποτε σημασία, τότε κάθε χώρα ξεχωριστά και η Διεθνής Κοινότητα συλλογικά, θα πρέπει να σταθούν όρθιοι και να δείξουν ξεκάθαρα στους Αζέρους ότι αυτή η συμπεριφορά δεν θα γίνει ανεκτή. Στοχευμένες εκκλήσεις και συγκεκριμένες ενέργειες είναι πλέον ζωτικής σημασίας περισσότερο από ποτέ. Ενεργώντας διφορούμενα σήμαινει ότι αποδέχεσαι σιωπηλά την εθνοκάθαρση του Αρτσάχ από τον Αλίεφ.
* Ο κ. Τιγκράν Μκρτσιάν είναι διοριζόμενος έκτακτος και πληρεξούσιος πρέσβης της Δημοκρατίας της Αρμενίας στην Ελληνική Δημοκρατία.