Η αναγνώριση των ήδη από το 2014 αποσχισθεισών επαρχιών του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ από τη Ρωσία συνιστά μία τύποις εισβολή. Μάλιστα, ενώ φαινόταν ότι ο Πούτιν δεν θα έστελνε ακόμη στρατεύματα στις αναγνωρισθείσες περιοχές, για να πιέσει το Κίεβο ή ακόμη και να προετοιμάσει το έδαφος, έλαβε την άδεια του Κοινοβουλίου για τη χρήση ενόπλων δυνάμεων στο εξωτερικό. Του αρέσει, άλλωστε, να στέλνει διφορούμενα μηνύματα για να προκαλεί σύγχυση ως προς τις προθέσεις του. Στην προκειμένη περίπτωση, επιλέγει να βάλει πολύ ψηλά τον πήχυ (αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη, κήρυξη ουδετερότητας, αναγνώριση Κριμαίας και διαπραγματεύσεις για Ντονμπάς) με δέλεαρ την ομαλοποίηση των σχέσεων. Από εκεί και πέρα, έχουμε μία μουδιασμένη Δύση, σε σχετική αμηχανία, που αναζητεί το κατάλληλο μείγμα αποτελεσματικής πολιτικής για να φρενάρει τη Ρωσία, αλλά βλέπουμε πως δεν το έχει βρει ακόμη, με τις Κίνα και Τουρκία να βγάζουν χρήσιμα συμπεράσματα από τη στάση της πρώτης. Ετσι, κλείνει ο πρώτος γύρος της αντιπαράθεσης με τη Δύση. Ομως, είμαστε ακόμη στην αρχή ενός μαραθωνίου, που αφορά την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας, τους συσχετισμούς ισχύος, τους όρους και τα όρια στην εν εξελίξει διαπραγμάτευση και εντέλει τη θέση της Μόσχας και των Δυτικών στο αναδυόμενο, πολυκεντρικό διεθνές σύστημα. Ας δούμε λοιπόν τα κέρδη και τις ζημιές που καταγράφει η κάθε πλευρά, σε συνάρτηση με τους στόχους της.
Η Ρωσία, πέραν του να προκαλέσει το ενδιαφέρον της Δύσης και να προσπαθήσει να σύρει τις ΗΠΑ σε μία εφ’ όλης της ύλης διαπραγμάτευση, όπου η ατζέντα θα ήταν προσδιορισμένη από αυτή, εστιάζει στη θέση της στον μετασοβιετικό χώρο. Ως προς την Ουκρανία, ήθελε να λάβει διαβεβαιώσεις ότι δεν πρόκειται να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Παράλληλα, επιθυμούσε να δείξει τα δόντια της στο Κίεβο, τόσο στην τωρινή όσο και στις μελλοντικές κυβερνήσεις, ώστε να τις εγκλωβίσει σε μία πολιτική που θα λαμβάνει απαραίτητα υπόψη της τις ρωσικές ευαισθησίες, υπό την απειλή απώλειας εδαφών, ή και απονομιμοποίησής τους στο εσωτερικό. Η Ρωσία γνωρίζει ότι από το 2014 και έπειτα έχει αρχίσει να δημιουργείται μία νέα εθνική συνείδηση στους Ουκρανούς, με έντονα αντιρωσικά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, ως μία δύναμη που προσδίδει πολύ μεγάλη σημασία στη στρατιωτική ισχύ και την επιβολή διά της βίας ή την απειλή χρήσης βίας, περίπου αδιαφορεί για τις κοινωνικές δυναμικές και δίνει έμφαση στη γλώσσα της σκληρής διπλωματίας.
Η Μόσχα έχει τις εξής επιλογές μπροστά της: να σταματήσει εδώ, να δώσει χρόνο σε Κίεβο και Δύση να ανταποκριθούν ή όχι στα αιτήματά της, χρησιμοποιώντας ως μόνιμη απειλή το ενδεχόμενο να προχωρήσει βαθύτερα στην Ουκρανία. Να συνεχίσει τη σαλαμοποίηση της Ουκρανίας, αρχικά ενώνοντας την Κριμαία με τις περιοχές που αναγνώρισε προχθές (έχοντας διευκρινίσει μόλις χθες ότι τα εδάφη αφορούν σε 2/3 μεγαλύτερα από τα υφιστάμενα), αλλά αυτό συνεπάγεται εκδίωξη των ουκρανικών αρχών από τις θέσεις τους, άρα ένοπλη σύρραξη. Και τρίτον, να επιχειρήσει την κατάληψη του συνόλου της Ουκρανίας, κόντρα σε όλους και σε όλα. Ο Πούτιν ξέρει ότι για την ώρα δεν θα βρει στηρίγματα, εκτός της Συρίας, πιθανόν και της Λευκορωσίας, όμως με τη στρατηγική υπομονή –που είναι μέρος της ρωσικής κουλτούρας– εκτιμά ότι ο χρόνος θα λειτουργήσει τελικά υπέρ του, ενώ οι κυρώσεις θα είναι διαχειρίσιμες, μόνο ως προς το πρώτο σενάριο. Αλλά στον κρίσιμο τομέα της ενέργειας, η Μόσχα σπεύδει να προκαταλάβει τις εξελίξεις, απειλώντας ότι σε απάντηση της παύσης των διαδικασιών για τον Nord Stream 2, θα δούμε τις τιμές ενέργειας να εκτοξεύονται στις 2.000 ευρώ ανά χίλια κυβικά μέτρα!
Το τεστ της Μόσχας
Η Μόσχα, κατά την πάγια τακτική της, δοκίμασε τους δυτικούς της εταίρους και διαπίστωσε την απροθυμία και αδυναμία τους να στηρίξουν εμπράκτως την Ουκρανία ή πάντως να αντιπαρατεθούν μαζί της, στον βαθμό που αυτή είναι αποφασισμένη να το κάνει εξαιτίας της σημασίας που έχει η Ουκρανία για τα ρωσικά συμφέροντα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε απάντηση των ρωσικών ενεργειών, θα μπορούσε να προταθεί στο Κίεβο να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ την αμέσως επόμενη μέρα. Εντούτοις, κανείς δεν αποτόλμησε να θέσει αυτή την πρόταση, ακόμη και κάποιο από τα νέα και πιο «προωθημένα» μέλη της συμμαχίας, όπως είναι οι χώρες της Βαλτικής και η Πολωνία. Παρ’ όλα αυτά, οι ΗΠΑ, σε μία δύσκολη στιγμή για τον πρόεδρο Μπάιντεν, μετά την αποτυχία του Αφγανιστάν, ασφαλώς και θα χρησιμοποιήσουν τη ρωσική απειλή για να δώσουν πνοή στο ΝΑΤΟ, του οποίου η χρησιμότητα και αξία αμφισβητούνταν εκ των έσω. Πάντως, κατά το προχθεσινό διάγγελμα του προέδρου Πούτιν επιβεβαιώθηκε η τάση του, όχι μόνο να αναθεωρήσει το μεταψυχροπολεμικό στάτους κβο, αφού πρώτα η Δύση παραβίασε συμφωνίες κυρίων και τη γεωπολιτική λογική, φθάνοντας τα σύνορα του ΝΑΤΟ 148 χιλιόμετρα από την Αγία Πετρούπολη, αλλά και να «διορθώσει» ιστορικά λάθη προκατόχων του. Αν επικρατήσει αυτή η αντίληψη, θα ανοίξει το κουτί της Πανδώρας.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής IGA και αναπληρωτής καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.