Η σύμπτωση πολλών αρνητικών παραγόντων στην παραγωγή και διακίνηση τροφής προβάλλει σήμερα την απειλή ενός παγκόσμιου λιμού. Τα 4/5 του πληθυσμού της Γης κατοικούν σε χώρες οι οποίες εισάγουν τροφή. Περισσότερο από 20% των θερμίδων και πάνω από 18% των δημητριακών διέρχονται από κάποια σύνορα ώσπου να φθάσουν στον προορισμό τους.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έπληξε την παραγωγή αλλά και τη διακίνηση αγαθών μιας χώρας που μαζί με τη Ρωσία είναι οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς δημητριακών. Οι ρωσικοί βομβαρδισμοί και το αποκλεισμένο λιμάνι της Οδησσού διέκοψαν την προμήθεια σιτηρών προς την Αφρική και την Ασία. Οι Ασιάτες μπορούν σχετικά ανώδυνα να αντικαταστήσουν τα δημητριακά με ρύζι, αλλά όχι οι Αφρικανοί. Η πανδημία της COVID-19 μείωσε την παραγωγικότητα του παγκόσμιου πληθυσμού και μετά ήρθαν κακές σοδειές σε χώρες εξαγωγής τροφίμων. Η Κίνα επρόκειτο να υποστεί τη γρίπη των χοίρων, ενώ οι δυτικές κυρώσεις δυσχεραίνουν τις εξαγωγές της Ρωσίας. Αν η Οδησσός δεν λειτουργήσει σύντομα ως σημείο εξόδου για τα σωρευμένα εκεί σιτηρά, η μοίρα τους θα είναι η απώλεια. Η πρωτοφανής ξηρασία στη ζώνη της παραγωγής σιτηρών των ΗΠΑ δημιουργεί μία ακόμα μείωση του προϊόντος στην πηγή του. Τα προγνωστικά είναι για πτώση της τάξεως του 20%. Η μείωση αυτή δημιουργεί πλεόνασμα στη ζήτηση, με αποτέλεσμα την εκτόξευση της τιμής των δημητριακών.
Οι φτωχές χώρες καταναλώνουν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος των κατοίκων σε τροφή, σε αντίθεση με τις πλούσιες χώρες. Πρόκειται για το 1/4 των εσόδων στις φτωχές χώρες, με το 1/5 στις πλούσιες. Στην υποσαχάρια Αφρική το ποσοστό των εισοδημάτων που ξοδεύεται σε τρόφιμα είναι το 40% του συνόλου. Ομως είναι η πολιτική των ανεπτυγμένων χωρών έναντι της αύξησης των τιμών των τροφίμων που αποτελεί μεγαλύτερο πλήγμα για τη διακίνησή τους. Η αύξηση αυτή επηρεάζει τον αμερικανικό πληθωρισμό (8,3%) με ποσοστό 1,3%. Η άνοδος των επιτοκίων στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, ως αντιστάθμισμα για τον πληθωρισμό, αποτελεί μεγαλύτερη επιβάρυνση για το κόστος παραγωγής των αγροτών. Σε χώρες όπως η Τουρκία, με πληθωρισμό 80%, η μουσουλμανική ιδεολογία για το χρήμα απαγορεύει στον Ερντογάν την επιβολή υψηλών επιτοκίων. Το αποτέλεσμα είναι η κατολίσθηση της αξίας του τουρκικού νομίσματος.
Οι κινήσεις της Μόσχας, απάντηση στις ευρωπαϊκές κυρώσεις;
Η ποσότητα σιτηρών και άλλων δημητριακών της Ουκρανίας που βρίσκονται παγιδευμένα στο λιμάνι της Οδησσού είναι περίπου 25 εκατομμύρια τόνοι, το αντίστοιχο δηλαδή της ετήσιας κατανάλωσης του πλανήτη μας. Για την απελευθέρωση της ποσότητας αυτής συμφώνησαν Ρώσοι και Ουκρανοί ιθύνοντες. Να υπάρξει δηλαδή συνεργασία για να διακινηθούν τα δημητριακά από λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας μέσω των τουρκικών Στενών στον έξω κόσμο. Ομως, λίγο μετά τη συμφωνία η Οδησσός υπέστη σφοδρό βομβαρδισμό. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Ζελένσκι απέδωσε τον βομβαρδισμό στην έλλειψη αξιοπιστίας των Ρώσων, ενώ εκείνοι εξήγησαν ότι η επίθεση ήταν εναντίον πλοίου με δυτικά πυρομαχικά για τους Ουκρανούς.
Η συνέχιση του αποκλεισμού επιτείνει τη διάδοση του λιμού, ο οποίος απειλεί την Ευρώπη με νέα εισροή προσφύγων, κυρίως από την Αφρική. Μήπως το ενδεχόμενο αυτό αποτελεί μέρος των ρωσικών απαντήσεων στις ευρωπαϊκές κυρώσεις;
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ, αντιπρόεδρος ΕΛΙΑΜΕΠ.