Το διαπιστώνουμε συνήθως ύστερα από κάποια φυσική καταστροφή: όταν η διαχείριση κρίνεται επαρκής και επιτυχημένη στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων, διαγκωνίζονται οι αρμόδιοι για μερίδιο της επιτυχίας. Οταν το κράτος εμφανίζεται να μην έχει ανταποκριθεί στοιχειωδώς στις υποχρεώσεις του, οι εμπλεκόμενοι βρίσκουν καταφύγιο στο χάος του καταμερισμού αρμοδιοτήτων, στις επικαλύψεις ή στην απουσία σαφούς προσδιορισμού.
Απάντηση στο άλυτο επί δεκαετίες αυτό πρόβλημα επιχειρεί να δώσει η κυβέρνηση μέσω του νομοσχεδίου για την εισαγωγή του Εθνικού Συστήματος Πολυεπίπεδης Διακυβέρνησης, που θα εισηγηθεί στη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου της προσεχούς Τετάρτης ο υπουργός Εσωτερικών Μάκης Βορίδης. Πρόκειται για το νομοσχέδιο που είχε προαναγγείλει ο πρωθυπουργός για την «αποκρυστάλλωση των αρμοδιοτήτων σε όλα τα επίπεδα κρατικής λειτουργίας» αμέσως μετά το καταστροφικό πέρασμα της κακοκαιρίας «Μήδεια» τον Φεβρουάριο του 2021. Ηταν τότε που άναυδοι οι πολίτες παρακολουθούσαν το «πινγκ πονγκ» ευθυνών μεταξύ του ΔΕΔΔΗΕ και των δήμων των περιοχών που είχαν πληγεί από το ακραίο καιρικό φαινόμενο, με τους δήμους να καταγγέλλουν τον ΔΕΔΔΗΕ για τη διακοπή ηλεκτροδότησης, ενώ ο ΔΕΔΔΗΕ ισχυριζόταν ότι είχε ζητήσει έναν μήνα νωρίτερα από τους δήμους να συνδράμουν στο κλάδεμα και την κοπή των δέντρων, με τους δήμους να δηλώνουν αναρμόδιοι.
Με το προωθούμενο νομοσχέδιο επιχειρείται για πρώτη φορά η χαρτογράφηση όλων των αρμοδιοτήτων ανά φορέα και ανά επίπεδο διακυβέρνησης. Στόχος είναι σε πρώτη φάση να γίνει ένα νοικοκύρεμα των αρμοδιοτήτων αυτών και να εντοπιστούν και να απεμπλακούν οι επικαλύψεις που δημιουργούν το μπάχαλο, ενώ σε δεύτερη φάση και με βάση τη μεθοδολογία που συστήνεται για τον καταμερισμό των αρμοδιοτήτων, θα γίνει η αντιστοίχιση των αρμοδιοτήτων αυτών με τους εμπλεκόμενους φορείς ανά επίπεδο διακυβέρνησης.
Το πολύπλοκο αυτό έργο θα αναλάβει να φέρει εις πέρας το Εθνικό Συμβούλιο Πολυεπίπεδης Διακυβέρνησης. Ενας μηχανισμός που θα αξιολογεί τις αρμοδιότητες που ανακύπτουν από την υφιστάμενη νομοθεσία και τα νομοσχέδια που ψηφίζονται, ώστε στη συνέχεια να δρομολογεί την ορθή κατανομή τους ανά φορέα και σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Μπορεί να ακούγεται απλό, αλλά με την υφιστάμενη κατάσταση είναι ιδιαίτερα περίπλοκο. Ειδικότερα, αυτό που διαπιστώνεται είναι ότι σήμερα υπάρχουν ασάφειες και κενά στο περιεχόμενο των αρμοδιοτήτων των δημόσιων φορέων. Τα στοιχεία των αρμοδιοτήτων τους είναι διάσπαρτα, δεν είναι συγκεντρωμένα «κεντρικά» σε ενιαίο μητρώο, αλλά τηρούνται χωριστά από τον εκάστοτε φορέα, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει η δυνατότητα να εντοπιστούν οι επικαλύψεις και, δεύτερον, να αναπτυχθούν λειτουργικές επιχειρησιακές συνέργειες.
Μεγάλη δυσκολία στην άμεση απόκριση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης προκαλείται επίσης από το γεγονός ότι δεν υπάρχει ψηφιακή βάση δεδομένων για τις αρμοδιότητες, ώστε να διευκολύνεται η προσπέλαση στα στοιχεία. Την ίδια στιγμή, δεν υπάρχει η δυνατότητα παρακολούθησης της επικαιροποίησης των στοιχείων αρμοδιοτήτων, όταν αυτές μεταβάλλονται με την ψήφιση νέων ή την τροποποίηση υφιστάμενων νόμων.
Τι θα αλλάξει σε σχέση με τα παραπάνω με το προωθούμενο νομοσχέδιο: όπως αναφέρεται, «το Εθνικό Σύστημα Πολυεπίπεδης Διακυβέρνησης (ΠΕΔ) θα είναι ένα σύστημα σύμφωνα με το οποίο οι ασκούμενες δημόσιες πολιτικές καταγράφονται, κατηγοριοποιούνται, κατανέμονται και εποπτεύονται ανά επίπεδο διοίκησης, ανά τομέα και θεματικό αντικείμενο, με σκοπό τη βελτιστοποίηση του συντονισμού και της παράλληλης λειτουργίας της κεντρικής δημόσιας διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης».
«Εργαλεία» για την υλοποίηση της συγκεκριμένης μεταρρύθμισης θα είναι:
• Tο Εθνικό Συμβούλιο Πολυεπίπεδης Διακυβέρνησης με κύριο σκοπό τη γνωμοδότηση επί νομικών θεμάτων πολυεπίπεδης διακυβέρνησης και ειδικότερα της μεταφοράς αρμοδιοτήτων από και προς το εθνικό, το περιφερειακό και το τοπικό επίπεδο και από φορέα σε φορέα.
Το Εθνικό Συμβούλιο Πολυεπίπεδης Διακυβέρνησης θα χαρτογραφήσει όλες τις αρμοδιότητες ανά φορέα και ανά επίπεδο διακυβέρνησης.
• Η συγκρότηση και λειτουργία ειδικότερων συντονιστικών οργάνων υλοποίησης δημόσιας πολιτικής, που όμως θα λειτουργούν μέσα σε «ενιαίο πλαίσιο» και κανόνες. Τα συντονιστικά αυτά θα αναλαμβάνουν να «ξεμπλέκουν» το κουβάρι των αρμοδιοτήτων που διαχέονται σε περισσότερα από ένα επίπεδα διοίκησης και φορείς, αλλά κατά το δυνατόν με μια «σταθερή» μεθοδολογία ως προς το ποιες από αυτές θα παραμένουν στην κεντρική διοίκηση και ποιες θα μεταβιβάζονται σε άλλα επίπεδα.
Με δεδομένο, τέλος, το χάος της ελληνικής νομοθεσίας, αλλά και τις ανάγκες που θα δημιουργεί η παραγωγή νέων νόμων, το όλο εγχείρημα θα υποστηριχθεί ψηφιακά μέσα από την ανάπτυξη ολοκληρωμένου ψηφιακού πυλώνα που θα συμπεριλάβει τα δεδομένα για τους φορείς, τις αρμοδιότητες και τις διατάξεις που τις διέπουν, τους πόρους, τα ακίνητα, τον εξοπλισμό, το ανθρώπινο δυναμικό. Εκεί θα εισάγονται και θα επικαιροποιούνται σε διαρκή βάση τα ανωτέρω στοιχεία από όλους τους φορείς της δημόσιας διοίκησης.
Ο τρόπος λειτουργίας
Ενα παράδειγμα για το πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση είναι οι πυρκαγιές ή η αντιμετώπιση ακραίων φαινομένων κακοκαιρίας, όπως η «Μήδεια». Με το σύστημα σε πλήρη επιχειρησιακή ετοιμότητα θα μπορούν να παρασχεθούν, όπως αναφέρεται από το υπουργείο Εσωτερικών, ενδεικτικά οι κάτωθι δυνατότητες:
• Τεκμηρίωση τόσο εκ των προτέρων όσο και εκ των υστέρων σε σχέση με την αντικειμενική ευθύνη, όπως αυτή προκύπτει από τις αρμοδιότητες κάθε εμπλεκόμενου φορέα στην πολιτική αντιμετώπισης πυρκαγιών.
• Ο εντοπισμός με ακρίβεια των επικαλυπτόμενων αρμοδιοτήτων κατά περίπτωση και φορέα ώστε αυτές να διορθωθούν και να διευκρινιστεί σε επίπεδο ευθύνης ποιος κάνει τι, εκ των προτέρων.
• Ο εντοπισμός επιχειρησιακών συνεργειών μεταξύ των φορέων, ώστε να βελτιωθεί η διάδραση μεταξύ τους κατά θέμα και περίπτωση.
• Ανοικτή διαβούλευση, ώστε να συγκεντρώνονται πληροφορίες από τρίτους ενδιαφερόμενους – εμπλεκόμενους (πολίτες, επιχειρήσεις κ.ά.) οι οποίες μπορεί να συμβάλουν στην προστασία από τις πυρκαγιές.
Η ανακατανομή αρμοδιοτήτων θα συνδυαστεί με ανακατανομή πόρων, ώστε να υπάρχει και επιχειρησιακό αντίκρισμα επί του πεδίου, ενώ θα γίνει διασύνδεση με εθνικούς, συγχρηματοδοτούμενους, αλλά και άλλους πόρους και μέσα.