Ο Δεκαπενταύγουστος του 2021 ήταν, αν μη τι άλλο, τραυματικός για τις ΗΠΑ. Η άτακτη φυγή από το αεροδρόμιο της Καμπούλ, οι χιλιάδες εγκλωβισμένοι και η επιστροφή των Ταλιμπάν στην αφγανική πρωτεύουσα, μετά μια τεράστια επένδυση σε χρήματα και ζωές των Αμερικανών πολιτών, είχε πλήξει βαθιά το αμερικανικό κύρος και γόητρο. Οσοι συνομιλούμε με συναδέλφους στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού μαθαίναμε από πρώτο χέρι τη δικαιολογημένη απογοήτευση της πλειοψηφίας αυτών προς τη συγκεκριμένη επιλογή του Λευκού Οίκου, ενώ και οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ήταν οργισμένες με την Ουάσιγκτον που είχε «αμελήσει» να τις ενημερώσει σχετικά με την επιλογή εξόδου από το Αφγανιστάν.
Οι μήνες που ακολούθησαν για τις ΗΠΑ αναδεικνύουν αυτό που ο Βλαδίμηρος Λένιν είχε κάποτε πει: «Υπάρχουν δεκαετίες που τίποτα δεν γίνεται…», ώσπου ξαφνικά ο πόλεμος στην Ουκρανία και ο ρόλος των ΗΠΑ επιβεβαιώνουν τη συνέχεια των λόγων του Σοβιετικού ηγέτη: «…και υπάρχουν εβδομάδες που δεκαετίες συμβαίνουν». Ο συστηματικός τρόπος που η Ουάσιγκτον συντόνισε την υποστήριξη προς την Ουκρανία δείχνει πως όχι μόνο οι ΗΠΑ δεν έχουν πέσει στη χειμερία νάρκη ενός ακραίου τζακσονιανισμού, το μοντέλο που προσπάθησε να επιτύχει κατά τη διάρκεια της θητείας του ο Τραμπ, αλλά συνεχίζουν να εφαρμόζουν κομβικές πολιτικές για την εξέλιξη του διεθνούς συστήματος, όχι ασφαλώς στο πλαίσιο μιας μονοπολικής υπεραπλούστευσης, όπως πολλοί ακόμη θεωρούν, αλλά μιας πολυπολικής αλληλεξάρτησης που αυξάνει την υπεραξία, αλλά και τη δυσκολία, των στρατηγικών επιλογών των ΗΠΑ.
Αλλά και στο εσωτερικό οι συνθήκες δεν ήταν ευκολότερες. Η τοξικότητα της εισβολής στο Καπιτώλιο διατηρεί τη διαπερατότητά της στο αμερικανικό πολιτικό σύστημα, ενώ η οικονομική πίεση στα μικροαστικά εισοδήματα συνεχίζει να αυξάνει ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας επιβράδυνσης, κυρίως λόγω της πανδημίας COVID-19. Κι όμως, το αποτέλεσμα των ενδιάμεσων εκλογών δείχνει ότι το αμερικανικό πολιτικό σύστημα συνεχίζει εν τω μέσω σημαντικών πιέσεων να λειτουργεί. Το κράτος δεν βρίσκεται σε αδράνεια, ούτε σε αυτόματο πιλότο, και πραγματικά δεν μπορώ να πω αν κάποιο άλλο σημαντικό κράτος του δυτικού κόσμου, ο Καναδάς, η Γαλλία, η Γερμανία ή το Ηνωμένο Βασίλειο, θα ήταν σε θέση να αντέξει αυτή την εξουθενωτική εξισορρόπηση μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης.
Ποιος ο λόγος που συστημικά οι ΗΠΑ συνεχίζουν να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της Δύσης και να παράγουν κομβικές πολιτικές για το σύνολο των κρατών που ανήκουν στον πόλο αυτό; Ασφαλώς και ένας λόγος είναι η οικονομία και πιο συγκεκριμένα οι ζώνες τεχνολογικής καινοτομίας. Ασφαλώς και είναι τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, κυρίως της ανατολικής ακτής, που λειτουργούν ως κυψέλες παραγωγής πρωτογενούς σκέψης και ηγετών σε όλα τα επίπεδα. Ασφαλώς και είναι το διαχρονικά επιτυχημένο μοντέλο υπέρβασης της, συμβατικά εκπεφρασμένης με όρους πρώιμης νεοτερικής διάνθισης, ευρωπαϊκής φυλετικής ταυτοτικής προσέγγισης και της δημιουργίας ενός εναλλακτικού φιλελεύθερου και κοσμοπολίτικου μοντέλου ένταξης νέων πληθυσμών στον εθνικό κορμό. Κυρίως όμως είναι η πολιτειακή οργάνωση του κράτους, που ενώ προνοεί για έναν ισχυρό πρόεδρο, ταυτόχρονα εξασφαλίζει τον συνταγματικό έλεγχο των αποφάσεών του και τη θεσμική εξισορρόπηση της πολιτικής του ισχύος. Τα δύο σώματα του Κοινοβουλίου, το Ανώτατο Δικαστήριο (SCOTUS), αλλά και η συνταγματικώς ρυθμισμένη λειτουργία των ΜΜΕ, αποτελούν αδιαπραγμάτευτους πυλώνες του κράτους.
Το παράδειγμα των ΗΠΑ μάς δείχνει ότι ακόμη και σε περιπτώσεις κομβικών λανθασμένων επιλογών σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής, ή σε «ενδιαφέρουσες» κατά τη μαοϊκή προσέγγιση επιλογές προσώπων στο εσωτερικό, το κράτος μπορεί να συνεχίσει όχι απλώς να λειτουργεί, αλλά να προσφέρει λύσεις και να ανοίγει νέους δρόμους. Η απάντηση του Βενιαμίν Φραγκλίνου στην ερώτηση που δέχθηκε από κάποιον περαστικό καθώς αποχωρούσε από το Συνταγματικό Συνέδριο το 1787 στη Φιλαδέλφεια, για το τι είδους πολίτευμα απέκτησαν οι ΗΠΑ, συνεχίζει να είναι επίκαιρη και ασφαλώς να αφορά το σύνολο των δημοκρατικών κρατών διεθνώς: «Δημοκρατία, αν τη διατηρήσουμε».
* Ο κ. Σπύρος Ν. Λίτσας είναι καθηγητής Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας.