Μπορεί ένας πλούσιος να είναι αριστερός; Το έχει απαντήσει η ζωή. Ο Ενγκελς ήταν γιος βιομηχάνου και ο Τρότσκι μεγαλοκτηματία. Αλλωστε, βασική ψυχαναλυτική θέση είναι ότι τα προβλήματα επιβίωσης δεν αφήνουν ψυχικό χώρο για σκέψη. Ο Μπρεχτ το έχει περιγράψει επιγραμματικά: Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral – πρώτα το φαΐ και μετά η ηθική.
Το αντίστροφο ερώτημα, εάν μπορεί ένας φτωχός να είναι δεξιός, απαντιέται σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, από τους ψηφοφόρους του Τραμπ, της Λεπέν, του Τζόνσον, χωρίς να έχει την ίδια απήχηση στον δημόσιο διάλογο. Το ερώτημα που έχει ίσως κάποιο νόημα να τίθεται είναι αν ένας αριστερός πρέπει να ζει σαν αριστερός ή, τέλος πάντων, όχι σε συνθήκες πολυτέλειας, για να θεωρηθεί συνεπής στις ιδέες του. Είναι, δηλαδή, περισσότερο θέμα αισθητικής, παρά ιδεολογίας.
Η Νατάσσα Μποφίλιου δεν θα είχε δεχθεί τόση κριτική, κάποιες φορές με όρους κανιβαλισμού, όπως συχνά συμβαίνει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αν δεν είχε δηλώσει ότι ψάχνει ηγέτη για να τον ακολουθήσει στο βουνό και αν δεν είχε ποζάρει με σφιγμένη τη γροθιά, προτού φωτογραφηθεί με οικολογική γούνα στο Λονδίνο. Η μια υπερβολή φέρνει την άλλη.
Ο Αλέξης Τσίπρας πλήρωσε ακριβά τις φωτογραφίες του σε θαλαμηγό, μετά την τραγωδία στο Μάτι, και ένας λόγος ήταν ότι ο ίδιος είχε διαφημίσει τη ζωή του σε νοικιασμένο διαμέρισμα στην Κυψέλη ως τεκμήριο κοινωνικής ευαισθησίας. Ακόμη σήμερα, στελέχη της αξιωματικής αντιπολίτευσης (ο Γ. Μυλόπουλος) διαφημίζουν ότι ταξιδεύει σε οικονομική θέση στο αεροπλάνο για να υπογραμμίσουν τη λαϊκότητα του ηγέτη.
Ενα βασικό μοτίβο της κριτικής του ΣΥΡΙΖΑ στον Κυριάκο Μητσοτάκη, άλλωστε, είναι ότι δεν έχει ενσυναίσθηση ως γόνος και πορφυρογέννητος. Ο Πάμπλο Ιγκλέσιας των Podemos πλήρωσε ακόμη πιο ακριβά από τον Αλέξη Τσίπρα την αγορά ενός σαλέ με πισίνα, αξίας 540.000 ευρώ, με δάνειο, στα περίχωρα της Μαδρίτης.
Δεν ήταν διαφθορά, δεν ήταν διαπλοκή, ήταν απλώς τραύμα στο ηθικό πλεονέκτημα που οι ψηφοφόροι της Αριστεράς συχνά αποδίδουν στους πολιτικούς που τους εκπροσωπούν – πόσο μάλλον όταν οι ίδιοι το επικαλούνται.
Η φωτογραφία του Αλέξη Τσίπρα χαμογελαστού δίπλα στον Ντόναλντ Τραμπ κυκλοφορεί συχνά δίπλα σε εκείνη που τον δείχνει στην πρώτη γραμμή της πορείας στην αμερικανική πρεσβεία.
Το καθοριστικό δίλημμα
Ο Γιώργος Σταθάκης, αριστερός και πλούσιος, μιλώντας στην «Κ», απαντά με άνεση αν μπορεί ένας πλούσιος να είναι αριστερός και ένας αριστερός να γίνει πλούσιος: «Ασφαλώς και μπορεί. Αρκεί να έχει απαντήσει στο δίλημμα αν θέλει πολλή αστυνομία για να τιθασεύει τις ανισότητες ή αν θέλει μια πιο δίκαιη κοινωνία με μεγαλύτερη ισότητα». Μπορεί, όμως, ένας αριστερός να ζει σαν πλούσιος; Ο τρόπος ζωής, λέει ο πρώην υπουργός του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., «σημαίνει κάτι για την ευαισθησία του και πόσο διαπερνά την ατομική του συμπεριφορά το κοινωνικό σύστημα αξιών που ενστερνίζεται». Και για τη Νατάσσα Μποφίλιου, με μπροκάρ παλτό στο Λονδίνο; «Τη βρήκα πολύ όμορφη».
Η Παπαρήγα
Η τραγουδίστρια που σύρθηκε στα «γουναράδικα» του Διαδικτύου, στον Γιώργο Σταθάκη φάνηκε απλώς «πολύ όμορφη».
Η καχυποψία για τους Ιανούς της Αριστεράς μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια του μέτρου. Οσοι είδαν την πρώην γραμματέα της Κ.Ε. του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα με το «Πι» στη διαδήλωση για την πανεργατική απεργία ίσως θυμήθηκαν την απόγνωσή της όταν ρωτήθηκε (το 2012) σε τηλεοπτική εκπομπή για την κόρη της που πήγε σε αμερικανικό κολέγιο. «Δεν είχα πού να την αφήσω. Στις συνθήκες του καπιταλισμού κάνει ο καθένας ό,τι μπορεί. Αλλά δεν θα μας πιάσετε μπόσικους», φώναξε εμφανώς ταραγμένη. Καθόλου άδικα.
Αδικο έχει όποιος υποστηρίξει ότι είναι κομμουνιστική η Κίνα ή αριστερός ο Πούτιν. Μια φράση που έχει αποδοθεί στον Λένιν είναι ότι «στους 100 κομμουνιστές, οι 40 είναι αγύρτες, οι 59 αφελείς και ένας μόνο πραγματικός μπολσεβίκος». Μα, ένας μόνο στους εκατό; Τέτοια απογοητευτική στατιστική αιώνες πριν προκύψει ο όρος «Αριστερά του χαβιαριού» (Gauche caviar) στις αρχές της δεκαετίες του ’80, όταν μεσουρανούσε ο Μιτεράν στην πολιτική ζωή της Γαλλίας. Ενας όρος που ταίριαξε τέλεια στη Σεγκολέν Ρουαγιάλ, όταν βρέθηκε αντιμέτωπη με κατηγορίες φοροδιαφυγής για τη βίλα της στη Ριβιέρα με θέα τις Κάννες.
Εχει ξεχαστεί πια, αλλά είναι πολύ χαρακτηριστική της παραδοξότητας που μπορεί να σηματοδοτήσει η σύνδεση της απληστίας με μια αριστερή ταυτότητα, η μικρή και θλιβερή ιστορία των Δ. Παπαδημητρίου – Ρ. Αντωνοπούλου (πρώην υπουργός Ανάπτυξης εκείνος, πρώην υφυπουργός Εργασίας η σύντροφός του), οι οποίοι παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση Τσίπρα – Καμμένου, όταν αποκαλύφθηκε ότι, ενώ είχαν ακίνητο μέχρι και στη Νέα Υόρκη, έπαιρναν επίδομα ενοικίου στη χρεοκοπημένη και μνημονιακή Ελλάδα. Είναι αρκετά τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ που έχουν μεγάλη περιουσία, από τον Τσακαλώτο μέχρι τον Σταθάκη, και αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα παρά τις ειρωνείες που συχνά εκδηλώνονται από την πλευρά της Ν.Δ. Θα έπρεπε να είναι πιο εγκρατείς, όταν το υπουργικό συμβούλιο χρωστάει στις τράπεζες, αθροιστικά, 12,7 εκατ. και το ίδιο το κυβερνών κόμμα είναι καταχρεωμένο.
Χαμός έγινε όταν αποκαλύφθηκε ότι ο Δ. Παπαδημούλης νοίκιαζε δεκάδες ακίνητα σε ΜΚΟ που τα παραχωρούσαν σε πρόσφυγες, έβγαζε, δηλαδή, πολλά λεφτά με business στο προσφυγικό. Υπερβολή; Κάθε άλλο. Οταν χτίζεις καριέρα υπέρ του αδύνατου, δεν μπορεί να βγάζεις λεφτά από την αδυναμία του και όταν βγάζεις θα πληρώσεις το τίμημα.
Το χρηματοκιβώτιο
Ο Γάλλος συγγραφέας Μορίς Αγκιλόν έχει πει ότι «οι πεποιθήσεις δεν βγαίνουν πάντα από το χρηματοκιβώτιο» και αυτή η φράση έχει γίνει κλισέ στις σχετικές συζητήσεις. Επανήλθε στη δημόσια συζήτηση με αφορμή τις φωτογραφίες της Νατάσσας Μποφίλιου στο Λονδίνο, όπου διαφήμισε ρούχα νέας κολεξιόν Ελληνίδας σχεδιάστριας.
Επειδή έχει δηλώσει τροτσκίστρια «από τα βάθη της καρδιάς της», επειδή ψηφίζει ΚΚΕ και επειδή συμμετείχε σε αντιπολεμική συναυλία «με τον άνθρωπο», ξέσπασε ένα κύμα επιθέσεων εναντίον της, για υποκρισία. Πότε είναι τελικά ειλικρινής; Οταν χαρακτηρίζει την Ε.Ε. δικτατορία ή όταν φωτογραφίζεται σαν την Αντέλ σε μία από τις ακριβότερες μεγαλουπόλεις του κόσμου;
Το ερώτημα δεν είναι πολιτικό, γιατί ούτε η Μποφίλιου είναι πολιτικός ούτε υπάρχει πολιτικό διακύβευμα. Το ερώτημα είναι μάλλον ψυχολογικό, διότι έχει να κάνει με τις αντιφάσεις των ανθρώπων.
Ο Τζ. Α. Κοέν, ένας από τους κορυφαίους Αγγλοσάξονες πολιτικούς φιλοσόφους του 20ού αιώνα, έχει θέσει το ερώτημα: «Αν πιστεύεις στην ισότητα, πώς είσαι πλούσιος;». Κατά την ανάλυσή του, δεν αρκεί ούτε η Ιστορία ούτε γενικώς η πολιτική – απαιτείται πρώτα απ’ όλα μια ηθική επανάσταση, μια επανάσταση στην ανθρώπινη ψυχή. Αν θέλεις την ισότητα, καταλήγει ο Κοέν, δεν μπορείς να είσαι τόσο πλούσιος,
Ο Τζον Κένεντι, που ασφαλώς και ανήκε στο πλουσιότερο τμήμα του αμερικανικού κατεστημένου, είχε πει στον εναρκτήριο λόγο της προεδρίας του ότι «αν μια ελεύθερη κοινωνία δεν κατορθώνει να βοηθήσει τους πολλούς που είναι φτωχοί, δεν θα μπορέσει να σώσει τους λίγους που είναι πλούσιοι». Αν αυτό ακουγόταν στη χώρα μας προεκλογικά θα ξεσήκωνε μεγάλη αναστάτωση και μάλλον θα μπερδευόμασταν ακόμη περισσότερο.