Από τις αρχές του 2014 η χώρα βρίσκεται σε μία φάση με χαρακτηριστικά παρατεταμένης προεκλογικής περιόδου. Οπως δείχνει η δεύτερη φθινοπωρινή έρευνα της Μονάδας Ερευνών Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (υπεύθυνος: επ. καθηγητής Γ. Κωνσταντινίδης) κάποιες από τις τάσεις του εκλογικού σώματος φαίνεται να παγιώνονται καθιστώντας λιγότερο αβέβαιο και ρευστό το τοπίο σε σχέση με ένα-δύο χρόνια νωρίτερα.
Η έρευνα καταγράφει προβάδισμα 7,5 μονάδων του ΣΥΡΙΖΑ έναντι της Ν.Δ. (27,5% έναντι 20%). Ακολουθεί ως τρίτο κόμμα το Ποτάμι (7,5%) και στη συνέχεια έπονται η Χρυσή Αυγή (6,5%), το ΚΚΕ (5,5%), η Ελιά (4%), οι ΑΝΕΛ (2,5%) και η ΔΗΜΑΡ (0,5%). Η προηγούμενη έρευνα του Σεπτεμβρίου (11-15/9) έδειχνε πως η διαφορά μεταξύ των δύο πρώτων κομμάτων ήταν στις 6 μονάδες.
Πρόκειται για σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο κομμάτων που δημιουργήθηκε σε δύο περιόδους: α) Στο πρώτο εξάμηνο του 2014, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ κατάφερε να προηγηθεί με 4 ποσοστιαίες μονάδες περίπου της Ν.Δ., διαφορά που καταγράφηκε στο αποτέλεσμα των ευρωεκλογών του Μαΐου. Πρέπει να σημειωθεί πως η διαφορά αυτή δεν δημιουργήθηκε μέσα στην προεκλογική περίοδο, αλλά είχε ουσιαστικά παγιωθεί από τα μέσα της άνοιξης. β) Στις αρχές του φθινοπώρου, όταν παράγοντες όπως ο ΕΝΦΙΑ αλλά και τα εσωτερικά προβλήματα της κυβέρνησης (δυσλειτουργικός ανασχηματισμός) είχαν αρνητική επίπτωση στην εκλογική επιρροή της Ν.Δ.
Η δεξαμενή ψήφων
Σημαντική δεξαμενή ψήφων αποτελεί για τον ΣΥΡΙΖΑ ο χώρος των λεγόμενων αντιμνημονιακών ψηφοφόρων. Είναι χαρακτηριστικό πως ο ΣΥΡΙΖΑ εισπράττει το 30% των ψηφοφόρων των ΑΝΕΛ, το 13% των ψηφοφόρων της Χ.Α. και το 12% των ψηφοφόρων του ΚΚΕ του Ιουνίου 2012. Υπό αυτήν την οπτική η διαίρεση μνημόνιο/ αντιμνημόνιο δείχνει αυτήν τη στιγμή να λειτουργεί προς όφελος του ΣΥΡΙΖΑ και σε βάρος άλλων αντιμνημονιακών κομμάτων, κυρίως των ΑΝΕΛ. Αρκετοί ψηφοφόροι των ΑΝΕΛ (αλλά και της Χ.Α.) δείχνουν να επιλέγουν τον ΣΥΡΙΖΑ έστω και αν η τοποθέτησή τους στον άξονα Δεξιά / Αριστερά είναι ιδιαιτέρως δεξιά.
Πέραν όμως των αντιμνημονιακών ψηφοφόρων, ο ΣΥΡΙΖΑ εισπράττει και την ψήφο των απογοητευμένων ή θυμωμένων ψηφοφόρων των δύο κομμάτων της κυβέρνησης. Περίπου το 10% των ψηφοφόρων της Ν.Δ. του 2012, δηλαδή το 3% του εκλογικού σώματος, μετακινείται απευθείας στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Αυτή η μετακίνηση ερμηνεύει σε μεγάλο βαθμό και το άνοιγμα της διαφοράς μεταξύ των δύο κομμάτων. Σημαντικές επίσης μετατοπίσεις παρατηρούνται στους ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ, καθώς δύο στους δέκα ψηφοφόρους του κόμματος του Ιουνίου 2012 δηλώνουν σήμερα πως θα ψηφίσουν ΣΥΡΙΖΑ στις επόμενες εκλογές.
Αν και από τις διπλές εκλογές του 2012 συνηθίζουμε να λέμε πως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ακραία κατακερματισμένο κομματικό σύστημα, εντούτοις οι τελευταίοι μήνες μας προετοιμάζουν για κάποια επερχόμενη αλλαγή. Φαίνεται πως ακολουθούμε πλέον μία αργή αλλά μάλλον σταθερή πορεία περαιτέρω ενίσχυσης του «μικρού» δικομματισμού. Σε σχέση με την έρευνα του Σεπτεμβρίου που πραγματοποίησε η Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης του ΠΑΜΑΚ, το άθροισμα της δύναμης των δύο μεγαλύτερων κομμάτων έχει αυξηθεί τώρα κατά πέντε περίπου μονάδες (από 42% σε 47%), δηλαδή πρόκειται για ποσοστό δικομματισμού που πλησιάζει τα επίπεδα των ευρωεκλογών του Μαΐου, τη στιγμή που καταγράφεται ακόμη ένα όχι αμελητέο ποσοστό αδιευκρίνιστης ψήφου και αναποφάσιστων (17%).
Σημάδι της πόλωσης είναι και το γεγονός πως τα μικρότερα κόμματα (με εξαίρεση το Ποτάμι) παρουσιάζουν κάμψη ή στασιμότητα. Το ΠΑΣΟΚ κινείται στα προ των ευρωεκλογών χαμηλά επίπεδα του 4%, η Χ.Α. δείχνει να έχει χάσει τη δυναμική της σε σχέση με αυτό που παρουσίασε στις ευρωεκλογές και το ΚΚΕ παραμένει σταθερό γύρω από το 5%. Πολύ χειρότερα είναι τα πράγματα για τη ΔΗΜΑΡ, που βρίσκεται στα όρια της εξαέρωσης, αλλά και για τους ΑΝΕΛ που η κάμψη που παρουσιάζουν πιθανόν να εμποδίσει την είσοδό τους στη Βουλή. Η τάση αυτή για τα δύο τελευταία κόμματα είχε ήδη φανεί από τις ευρωεκλογές και δεν δείχνει πως μπορεί να αντιστραφεί στο άμεσο μέλλον. Από τα μικρότερα κόμματα, μόνο το Ποτάμι καταγράφει, προς το παρόν, ανοδική εκλογική επιρροή σε σχέση με τις ευρωεκλογές. Το Ποτάμι καταφέρνει να αντλεί ψηφοφόρους από δύο διαφορετικά ακροατήρια: α) αυτό της Κεντροαριστεράς (25% της ΔΗΜΑΡ, 12% των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ, αλλά και το 5% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ του 2012) και β) αυτό της φιλελεύθερης Κεντροδεξιάς (50% των ψηφοφόρων της Δράσης/ΔΗΞΑΝ και το 3% των ψηφοφόρων της Ν.Δ.). Αυτό το «διπλό ακροατήριο» ίσως διαμορφώσει στη συνέχεια μια δύσκολη συμβίωση.
Οσο θα προχωράει ο καιρός, η τάση για συσπείρωση γύρω από τα δύο κόμματα (Ν.Δ. και ΣΥΡΙΖΑ) εκτιμώ πως θα ενισχυθεί. Δύο ερωτήματα θα μας απασχολήσουν τους επόμενους μήνες είναι: α) αν το πρώτο κόμμα ξεπεράσει και πόσο το 30% και β) αν το άθροισμα της δύναμης Ν.Δ. – ΣΥΡΙΖΑ ξεπεράσει και πόσο το 57% του Ιουνίου του 2012.
Η εκλογή Προέδρου
Το ζήτημα της εκλογής ή όχι Προέδρου Δημοκρατίας από την παρούσα Βουλή συνεχίζει να διχάζει το εκλογικό σώμα. Και στις δύο φθινοπωρινές έρευνες της Μονάδας καταγράφεται μια διαιρεμένη κοινή γνώμη με ελαφρά πλειοψηφία όσων θέλουν πρώτα εθνικές εκλογές και μετά εκλογή Προέδρου. Η πλειονότητα των ψηφοφόρων της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ και κατά δεύτερο λόγο του Ποταμιού επιθυμούν η εκλογή του Προέδρου να γίνει από την παρούσα Βουλή, ενώ αυτοί του ΣΥΡΙΖΑ, των ΑΝΕΛ, της Χρυσής Αυγής και του ΚΚΕ ζητούν εκλογές. Ο διχασμός αυτός αντανακλά σε σημαντικό βαθμό τη διαίρεση μνημόνιο/αντιμνημόνιο, που χαρακτηρίζει εδώ και κάποια χρόνια την εκλογική συμπεριφορά των πολιτών και επανεμφανίζεται με μιαν ακόμη μορφή στο σημερινό πολιτικό σύστημα.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.