Tα πολιτικά κόμματα είναι μηχανισμοί εκλογικών επιλογών. Προκειμένου να διαλέξουμε εμείς οι ψηφοφόροι, οι κομματικοί ταγοί μας πακετάρουν σε όσο μπορούν πιο ελκυστικό πακέτο μια τριάδα χαρακτηριστικών: ένα όραμα του τι είναι επιθυμητό, μια εκτίμηση του τι είναι εφικτό και ένα πρόγραμμα του πώς θα φτάσουμε εκεί που θέλουμε.
Στις αρχές του 2015, ίσως για πρώτη φορά τόσο έντονα, και τα τρία συστατικά του πακέτου εξαρτώνται από την οικονομική ερμηνεία και αποτίμηση της μνημονιακής πενταετίας. Το κείμενο που ακολουθεί δίνει τις αδρές γραμμές τριών σχολών σκέψης, τριών οικονομικών αφηγήσεων, που αντιστοιχούν χονδρικά σε πολιτικούς χώρους.
Οσο και αν φαίνεται παράξενο, πριν να αρχίσουν να αποκλίνουν οι ερμηνείες υπάρχει συμφωνία ως προς την αφετηρία, αφού τα συμπτώματα του 2009 τα ζήσαμε όλοι. Το 2009, λοιπόν, χαρακτηριζόταν από τριπλή έλλειψη χρημάτων:
1. Δεν υπήρχαν λεφτά για μισθούς και συντάξεις του Δημοσίου.
2. Δεν υπήρχαν λεφτά για να πληρώσουμε εισαγωγές.
3. Δεν υπήρχαν λεφτά για να χρηματοδοτήσουμε την ανάπτυξη.
Αυτά τα τρία αντιστοιχούν στο δημοσιονομικό, το εξωτερικό και το αναπτυξιακό έλλειμμα. Από τότε έχει μειωθεί το ΑΕΠ κατά το ένα τέταρτο, οι μισθοί κατά το ένα πέμπτο και η ανεργία τριπλασιάστηκε. Ως εδώ συμφωνούν σχεδόν όλοι.
Οι αποκλίσεις των στρατοπέδων αρχίζουν με την ερμηνεία του τι έφταιγε, και πόσο αναπόφευκτη ήταν η αλλαγή. Διακρίνονται τρεις «γραμμές» ή στρατόπεδα οικονομικής ερμηνείας.
1. (Απολογητές – Συγκυβέρνηση). Είχε υπάρξει πράγματι μια γενικευμένη φούσκα και άρα χρειαζόταν ένα γενικό ξεφούσκωμα. Αν και δεν υπήρχε επιλογή άλλη από το πρόγραμμα της τρόικας, φροντίσαμε να κρατήσουμε τις ανατροπές στο ελάχιστο. Η ανάκαμψη θα φέρει τη σταδιακή επιστροφή της παλιάς Ελλάδας του 2009.
2. (Ρεβιζιονιστές – Αντιπολίτευση). Για το πρόβλημα φταίνε εξωτερικοί παράγοντες: το χρέος, η ακαμψία και η εχθρότητα προς την Ελλάδα. Αρα οι θυσίες ήταν περιττές και άσκοπες. Μια θαρραλέα διαπραγμάτευση και αποφασιστική διαχείριση του χρέους θα διορθώσει τις πηγές του προβλήματος και θα επιτρέψει να γυρίσει η παλιά Ελλάδα του 2009.
Τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα, δηλαδή, συμπίπτουν στο όραμα, με την έννοια ότι επιθυμούν την επιστροφή στα γνώριμα του 2009, αφού κρίνουν ότι οι εσωτερικές σχέσεις και ισορροπίες δεν ευθύνονταν για την κρίση.
Η μια πλευρά λέει ότι το πρόβλημα ήταν μόνο μακροοικονομικό και άρα έγιναν μόνο όσες διαρθρωτικές αλλαγές επέμενε η τρόικα. Η άλλη συμφωνεί ως προς το περιττό των διαρθρωτικών, αλλά προσθέτει στα άχρηστα και τις μακροοικονομικές αλλαγές.
Οι δύο πλευρές διαφέρουν ως προς την εφικτότητα και ταχύτητας της ολικής επαναφοράς. Οι μεν κυβερνητικοί θεωρούν ότι αυτό που είναι σήμερα άμεσα εφικτό είναι μια ξεφουσκωμένη μικρογραφία του 2009 –δηλαδή οι ίδιες σχέσεις παραγωγής σε μικρότερη κλίμακα– αν και με προοπτικές σταδιακής επιστροφής. Οι αντιπολιτευτικοί θεωρούν ότι δεν υπάρχει λόγος περικοπής των φιλοδοξιών μας – η επιστροφή στο 2009 είναι θέμα διαπραγμάτευσης με εξωτερικούς παράγοντες. Οσο πιο αποφασιστικοί στη διαπραγμάτευση, τόσο πιο γρήγορα θα φτάσουμε στο 2009.
Οι δύο μονομάχοι δεν διαφέρουν δηλαδή στις επιδιώξεις, αλλά στην ανάγνωση του τι είναι εφικτό και ποιες συνέπειες θα είχε μια δυναμική αντιπαράθεση με το εξωτερικό. Οι απολογητές θεωρούν ότι έχουν φτάσει στο μέγιστο σημείο ήδη. Οι ρεβιζιονιστές θεωρούν ότι υπάρχουν ακόμη περιθώρια να υποχωρήσουν οι Ευρωπαίοι – περιθώρια που δεν έχουν αξιοποιηθεί.
Το τρίτο στρατόπεδο, οι Μεταρρυθμιστές του κέντρου, αρχίζουν από αυτοκριτική. Βλέπουν το τριπλό έλλειμμα ως ενδογενές – το μακροοικονομικό αδιέξοδο ως αποτέλεσμα διαρθρωτικών ανισορροπιών. Ασκούν κριτική στην κυβέρνηση θεωρώντας ότι η ατολμία στις μεταρρυθμίσεις υπαγόρευσε βιαιότερη και γενικευμένη μακροοικονομική προσαρμογή. Προς την αντιπολίτευση αντιτάσσουν ότι η κατάσταση του 2009 ήταν λιγότερο από ιδανική και για λόγους δικαιοσύνης. Σε κάθε περίπτωση, επιστροφή στο 2009 θα σημάνει επιστροφή στα αδιέξοδα. Ο στόχος για μετά το 2015 πρέπει να είναι η αλλαγή των ισορροπιών στην κοινωνία ώστε να μην επιστρέψουμε στο 2009.
Η επιλογή, σύμφωνα με αυτή την ανάγνωση, θα κριθεί από την αντιστάθμιση δύο παραγόντων: από τη μια πλευρά είναι ο συντηρητισμός της ελληνικής κοινωνίας και η απέχθεια σε νεωτερισμούς. Από την άλλη, είναι η επιθυμία να αποφευχθεί η εμπειρία της τελευταίας πενταετίας όπως και μια δυσανεξία σε ορισμένες συμπεριφορές της μεταπολίτευσης.
* Η κ. Αντιγόνη Λυμπεράκη είναι καθηγήτρια Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
*Ο κ. Πλάτων Τήνιος είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
Μέλη της Επιτροπής Διαλόγου στο Ποτάμι.