Τα ελληνικά πανεπιστήμια, σε πείσμα της οικονομικής κρίσης και της παντελούς έλλειψης φροντίδας της πολιτείας προς αυτά, προσπαθούν να διατηρήσουν τον εξωστρεφή προσανατολισμό τους, να αναδείξουν τους πόλους αριστείας που έχουν μέσα τους και να διακριθούν σε διεθνές επίπεδο. Σε διάφορες κατατάξεις που ανακοινώθηκαν πρόσφατα, είδαμε ελληνικά πανεπιστήμια να συμπεριλαμβάνονται στα κορυφαία του κόσμου. Το επίτευγμα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, όταν τα κριτήρια με τα οποία διαμορφώνονται οι κατατάξεις αυτές συμπεριλαμβάνουν δείκτες όπως η αναλογία διδασκόντων – διδασκομένων, η διεθνοποίησή τους (ποσοστό αλλοδαπών φοιτητών), ο προϋπολογισμός ανά φοιτητή, στους οποίους εκ των πραγμάτων τα ελληνικά ΑΕΙ βαθμολογούνται χαμηλά. Παίρνει δε τον χαρακτήρα άθλου αν αναλογιστούμε πως οι προσλήψεις έχουν «παγώσει», με αποτέλεσμα το προσωπικό των πανεπιστημίων να μειώνεται διαρκώς, δεν τους επιτρέπεται να ξεκινήσουν αγγλόφωνα προπτυχιακά προγράμματα με αλλοδαπούς φοιτητές, ενώ οι επιχορηγήσεις της πολιτείας προς αυτά έχουν μειωθεί κατά 70% την περίοδο της κρίσης. Ταυτόχρονα, το 2015 δεν δόθηκε ούτε ένα ευρώ κρατικής επιχορήγησης στα πανεπιστήμια, με αποτέλεσμα την άμεση απειλή αδυναμίας λειτουργίας αυτών.
Για να μπορέσουν να επιβιώσουν και να παραμείνουν ανταγωνιστικά σε διεθνές επίπεδο, τα ελληνικά πανεπιστήμια βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε έναν άνισο σε σχέση με τα παγκόσμια δεδομένα αγώνα δρόμου και εξωστρέφειας. Παρά τα πολλαπλά εμπόδια, κατατάχθηκαν πρόσφατα στην 8η θέση πανευρωπαϊκώς στην προσέλκυση ανταγωνιστικών ερευνητικών προγραμμάτων, απασχολώντας σε αυτά δεκάδες χιλιάδες νέους ερευνητές, μεταπτυχιακούς φοιτητές, υποψήφιους διδάκτορες. Ιδρύουν αγγλόφωνα μεταπτυχιακά προγράμματα με δίδακτρα, απευθυνόμενα σε ξένους φοιτητές και εφαρμόζουν το ευρωπαϊκό σύστημα πιστωτικών μονάδων, διευκολύνοντας την κινητικότητα των φοιτητών. Ο εξαίρετος συνάδελφος Περικλής Μήτκας, αφού μπόρεσε να ξεφύγει από την εσωστρέφεια της διπλής εκλογικής αναμέτρησης και επανεξελέγη πρύτανης του ΑΠΘ με ποσοστό 83%, κατάφερε στο λίγο διάστημα που δούλεψε απερίσπαστος να συνάψει σειρά σημαντικών συμφωνιών με τα μεγαλύτερα ρωσικά πανεπιστήμια. Το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθήνας υπέγραψε πρόσφατα συμφωνία με τον ΟΤΕ για ανταλλαγή τεχνογνωσίας, δημιουργία εργαστηρίου νέων τεχνολογιών και κοινή συμμετοχή σε έργα έρευνας και ανάπτυξης. Υπάρχουν πολλά άλλα παραδείγματα εξωστρέφειας, τα οποία λόγω έλλειψης χώρου δεν μπορούν να αναφερθούν.
Σε αυτόν τον αγώνα δρόμου, θα είναι εγκληματικό αν το ελληνικό Πανεπιστήμιο οδηγηθεί σε ένα νέο κύκλο εσωστρέφειας. Υπάρχει όμως πραγματικά θεσμικό πρόβλημα αυτή τη στιγμή στο ελληνικό πανεπιστήμιο; Ο νόμος 4009 ψηφίστηκε από ευρύτατη πλειοψηφία στη Βουλή το 2011 και η εφαρμογή του συνοδεύθηκε από έναν κύκλο εσωστρέφειας. Επειτα από τέσσερα χρόνια, η λειτουργία των οργάνων των πανεπιστημίων έχει βρει ένα σημείο ισορροπίας. Δεκαεπτά ιδρύματα έχουν εκλέξει διοικήσεις με τον νόμο 4009, οι οποίες έχουν από δύο έως τέσσερα χρόνια μέχρι την ολοκλήρωση των θητειών τους, ενώ πέντε μόνο πανεπιστήμια καλούνται να εκλέξουν νέες διοικήσεις, καθώς οι θητείες των υπαρχουσών λήγουν τον Οκτώβριο του τρέχοντος έτους μετά την παράταση που δόθηκε πρόσφατα από τον υπουργό Παιδείας.
Επομένως, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει επείγουσα ανάγκη παρέμβασης από την πολιτεία στο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των πανεπιστημίων, κάτι που φάνηκε και από τον διαχωρισμό των ζητημάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από αυτά των δύο άλλων βαθμίδων στο πολυνομοσχέδιο που ψηφίστηκε αυτή την εβδομάδα από τη Βουλή. Ζητήματα όπως η σύνθεση και οι αρμοδιότητες των οργάνων διοίκησης των πανεπιστημίων, ο τρόπος εκλογής των μονομελών οργάνων διοίκησης –πρυτάνεων, κοσμητόρων–, η οργάνωση των σπουδών και η επαναφορά των διδακτικών μονάδων έναντι των ευρωπαϊκών πιστωτικών μονάδων αποτελούν θεμέλια συστατικά ενός νόμου-πλαισίου για τη λειτουργία των πανεπιστημίων. Η αλλαγή τους θα πρέπει να γίνει μόνο αν αυτό κριθεί απαραίτητο, κατόπιν μακράς διαβούλευσης και ευρείας συναίνεσης, ώστε να μη διαταραχθεί η ισορροπία, αλλά και η ομαλή λειτουργία των πανεπιστημίων. Αυτή ήταν, εξάλλου, και η δέσμευση του υπουργού Παιδείας κατά τη συνάντησή του με τους πρυτάνεις τον Φεβρουάριο, ενώ ο ίδιος ο νόμος 4009 προβλέπει την αξιολόγησή του έπειτα από τέσσερα χρόνια εφαρμογής, δηλαδή φέτος. Αν το επείγον του ζητήματος είναι οι εκλογές πρυτανικών αρχών στα πέντε πανεπιστήμια, το μόνο θέμα στο οποίο έχουν διατυπωθεί ενστάσεις είναι η προεπιλογή των υποψηφίων πρυτάνεων από τα Συμβούλια Ιδρύματος και αυτό θα μπορούσε να ρυθμιστεί με μικρή νομοθετική παρέμβαση. Η συμμετοχή ή όχι, όμως, των φοιτητών στην εκλογή των μονοπρόσωπων οργάνων διοίκησης και το ποσοστό αυτής είναι ζήτημα που απαιτεί διαβούλευση – ένας από τους πιο σημαντικούς φορείς του πανεπιστημίου, οι καθηγητές, έχουν εκφράσει αντίθετη άποψη διά του συνδικαλιστικού τους οργάνου, της ΠΟΣΔΕΠ.
Η πολιτεία αυτή τη στιγμή δεν μπορεί να υποστηρίξει οικονομικά τα ελληνικά πανεπιστήμια στον βαθμό που θα έπρεπε. Τα επιχορηγεί με ποσά υποπολλαπλάσια από αυτά τα οποία έχουν στη διάθεσή τους τα καλά πανεπιστήμια του εξωτερικού, τα οποία καλούμαστε να ανταγωνιστούμε. Κατανοούμε τις δυσκολίες και γι’ αυτό ως διοικήσεις τους πασχίζουμε να τα κρατήσουμε ανοικτά και ανταγωνιστικά. Ομως, απαιτούμε από την πολιτεία να στηρίξει αυτόν τον αγώνα και τις δράσεις εξωστρέφειας. Μια απότομη, χωρίς ή με μικρή διαβούλευση, αλλαγή του θεσμικού πλαισίου δεν αποτελεί στήριξη, αλλά εμπόδιο σε αυτόν τον αγώνα δρόμου.
Είναι στο χέρι της πολιτείας να αποφασίσει αν ο κ. Μήτκας θα μπορέσει, μετά τη Ρωσία, να ανοίξει το πανεπιστήμιό του και προς τις ΗΠΑ ή την Κίνα ή θα συρθεί σε μια τρίτη εκλογική αναμέτρηση.
* Ο κ. Βασίλης Διγαλάκης είναι πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης, προεδρεύων της Συνόδου των Πρυτάνεων.