Συνήθως, οι άνθρωποι προετοιμάζονται για το χειρότερο σενάριο. Και αυτό συνδέεται με την αποτυχία να βρεθεί μία συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Ευρωζώνης σύντομα. Πρώτο ορόσημο θεωρείται η αυριανή έκτακτη Σύνοδος Κορυφής. Δεύτερο, η προγραμματισμένη σύνοδος την Πέμπτη. Τρίτο και τυπικά τελευταίο, στις 30 Ιουνίου, όταν λήγει η επέκταση του υφιστάμενου προγράμματος.
Ωστόσο, οι πρώτες συνέπειες μιας αποτυχίας για συμφωνία μπορεί να έρθουν νωρίτερα, λόγω πανικού. Σε αυτήν την περίπτωση, οι εξελίξεις θα είναι ραγδαίες και θα κινούνται σε τρεις βασικές κατευθύνσεις:
• Πρώτον, διασφάλιση της Ευρωζώνης από παρενέργειες λόγω πτώχευσης της Ελλάδας και επικείμενης εξόδου από το ευρώ.
• Δεύτερον, συντεταγμένη χρεοκοπία της Ελλάδας, με διαδικασίες που να δίνουν έναν ελάχιστο χρόνο, αλλά ικανό, ώστε η χώρα να έχει περιθώρια επιστροφής.
• Τρίτον, σχέδιο αντιμετώπισης ανθρωπιστικής κρίσης, το οποίο θα καλύπτει τον πληθυσμό με τρόφιμα, είδη πρώτης ανάγκης, καύσιμα, φάρμακα και ιατρική φροντίδα.
Πηγές που είναι σε θέση να γνωρίζουν τις διαδικασίες περιγράφουν την επόμενη ημέρα, στην περίπτωση που δεν υπάρξει συμφωνία. Σύμφωνα με τους ειδικούς, πιθανότατα τα πράγματα εξελίσσονται ως εξής:
Βήμα 1oν: Capital controls. Η Σύνοδος Κορυφής και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα εισηγηθούν στην ελληνική κυβέρνηση να νομοθετήσει την επιβολή μέτρων στην κίνηση κεφαλαίων. Τα μέτρα αυτά θα προβλέπουν και το κλείσιμο των τραπεζών (τραπεζική αργία – bank holiday) για κάποιες ημέρες μέχρι να απορροφηθεί ο πανικός. Η κίνηση αυτή αποσκοπεί στο να προστατευθεί το τραπεζικό σύστημα από τις μαζικές αναλήψεις καταθέσεων και τον πανικό. Μόνο την εβδομάδα που πέρασε, το σύνολο των εκροών ήταν της τάξης των 4-5 δισ. Ως αντάλλαγμα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) θα διατηρεί τις ελληνικές τράπεζες «ζεστές» παρέχοντας την ελάχιστη δυνατή ρευστότητα μέσω ELA (σ.σ. πληροφορίες ανέφεραν ότι η ΕΚΤ ενέκρινε την Παρασκευή γύρω στο 1,8 δισ., ενώ ακολουθεί πιθανότατα νέο αίτημα για έκτακτη ρευστότητα αύριο, Δευτέρα) και συνεχίζοντας τη σύνδεση με το ευρωσύστημα.
Σημειώνεται ότι η απόφαση για τα capital controls αποτελεί απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία λαμβάνεται σε συνεργασία με το υπουργείο Οικονομικών και την Τράπεζα της Ελλάδος. Απαιτεί νόμο και άδεια από την Κομισιόν διότι οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων είναι αντίθετοι με τις ευρωπαϊκές συνθήκες. Επίσης, θα πρέπει να δεσμευθεί η Ελλάδα ότι πρόκειται για έκτακτο και παροδικό μέτρο και ότι θα προβεί σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες ώστε να επανέλθει το σύστημα στην κανονικότητα.
Δεν υπάρχει συγκεκριμένη συνταγή για το πώς εφαρμόζονται τα capital controls. Γενικά, τίθεται ένα ημερήσιο όριο αναλήψεως μετρητών (π.χ. 100 ευρώ) και ένα όριο για μεταφορές κεφαλαίων στο εξωτερικό και μάλιστα υπό προϋποθέσεις (π.χ. μόνο για σπουδές και για πληρωμές προμηθευτών από επιχειρήσεις) αφού πάρουν την έγκριση της Τράπεζας της Ελλάδος. Οι ηλεκτρονικές μεταφορές χρημάτων (από τράπεζα σε τράπεζα) θα επιτρέπονται, αρκεί το χρήμα να μένει εντός Ελλάδος. Το ίδιο θα ισχύει για συναλλαγές με χρεωστικές και πιστωτικές κάρτες. Ακόμη, ο περιορισμός κεφαλαίων μπορεί να περιλαμβάνει απαγόρευση ανοίγματος νέων τραπεζικών λογαριασμών.
Επίσης, θα υπάρχει και ειδική πρόβλεψη για εντολές που είχαν δοθεί πριν από τα capital controls και η εκκαθάριση θα γίνει την ημέρα όπου ισχύουν οι περιορισμοί. Για παράδειγμα, δίνει εντολή κάποιος καταθέτης να μεταφερθούν σήμερα τα χρήματα στο εξωτερικό ή να αγοράσει αμοιβαία κεφάλαια στην Ελλάδα, αλλά αύριο εφαρμόζονται τα μέτρα. Η εντολή αυτή θεωρητικά δεν μπορεί να εκτελεστεί και μένει στον «αέρα» και για τον λόγο αυτό θα υπάρξει ειδική πρόβλεψη.
Σε περίπτωση που η Ελλάδα αρνηθεί την επιβολή capital controls και επιβεβαιωθούν οι φόβοι της ΕΚΤ για πανικό και μαζικές εκροές, τότε η Τράπεζα θα αναγκαστεί να διακόψει την έκτακτη χρηματοδότηση και να απομονώσει τις ελληνικές τράπεζες από το ευρωσύστημα. Δηλαδή, θα διακόψει το ELA και δεν θα επιτρέπει στις ελληνικές τράπεζες να κάνουν συναλλαγές με αντισυμβαλλόμενους (τράπεζες) της Ευρωζώνης. Αυτό θα το κάνει για να προστατεύσει τις ελληνικές τράπεζες από περαιτέρω εκροή καταθέσεων προς το εξωτερικό, αλλά και τις ευρωπαϊκές από τις ελληνικές που δεν θα μπορέσουν να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους (π.χ. δεν έχουν χρήματα να «κλείσουν» την εντολή μεταφοράς εντάλματος ή πληρωμής κ.λπ.). Αν γίνει κάτι τέτοιο, οι ελληνικές τράπεζες αναγκαστικά θα κλείσουν.
Βήμα 2ον: Γίνονται εντατικές διαπραγματεύσεις και προσπάθειες για συμφωνία μεταξύ Ελλάδος και Ευρωζώνης μέχρι την τελευταία στιγμή. Αυτή είναι η 30ή Ιουνίου, όταν λήγει το υφιστάμενο πρόγραμμα.
Προτελευταία ευκαιρία είναι η προγραμματισμένη Σύνοδος Κορυφής στις 25-26 Ιουνίου.
Βήμα 3ον: Αν η Ελλάδα περάσει την 1η Ιουλίου χωρίς να έχει κάποια συμφωνία, τότε είναι εκτός προγράμματος διάσωσης. Ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι έχει δηλώσει ότι η ΕΚΤ δεν θα μπορέσει να διατηρήσει τον ELA εάν η Ελλάδα μείνει εκτός προγράμματος. Η διακοπή ELA σημαίνει κλείσιμο τραπεζών. Εάν, επίσης, η Ελλάδα δεν πληρώσει τη δόση των 1,6 δισ. ευρώ προς το ΔΝΤ, τότε πιθανότατα αυτό θα θεωρηθεί χρεοκοπία, δηλαδή θα θεωρηθούν default τα δάνεια του Μηχανισμού Στήριξης (σύμφωνα με τις πρόσφατες δηλώσεις της επικεφαλής του Ταμείου Κριστίν Λαγκάρντ και του επικεφαλής του ESM Κλ. Ρέγκλιν). Αυτό, όμως, δεν αναμένεται να γίνει αυτόματα, καθώς μεσολαβεί μία τυπική διαδικασία. Το ΔΝΤ θα πρέπει επισήμως (απόφαση Δ.Σ.) να θέσει την Ελλάδα σε «καθυστέρηση» και ο ESM να συνεδριάσει και να χαρακτηρίσει ως πιστωτικό το γεγονός.
Βήμα 4ον: Στις 20 Ιουλίου, η Ελλάδα θα πρέπει να αποπληρώσει τόκους ύψους 3,6 δισ. ευρώ προς την ΕΚΤ. Εάν δεν τα πληρώσει, τότε αυτό θα θεωρηθεί πιστωτικό γεγονός και θα έρθει να προστεθεί ως επιχείρημα στην αντίστοιχη απόφαση του ESM. Στην καλύτερη περίπτωση, μπορεί να δοθεί περίοδος χάριτος ή να καθυστερήσουν οι διαδικασίες για επίσημο χαρακτηρισμό ως «πτώχευση» έως 1 μήνα. Δηλαδή, μέχρι τις 20 με τέλη Αυγούστου όλα αυτά θα έχουν ξεκαθαρίσει και η Ελλάδα πλέον θα είναι και τυπικά μια χρεοκοπημένη χώρα, της οποίας το σύνολο του χρέους θα είναι άμεσα απαιτητό από τους πιστωτές της, με τις όποιες νομικές συνέπειες μπορεί να ακολουθήσουν (κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων στο εξωτερικό, όπως π.χ. έγινε με φρεγάτα της Αργεντινής κ.λπ., αξιώσεις για αποζημιώσεις από ιδιώτες και θεσμικούς επενδυτές κ.λπ.).
Βήμα 5ον: Το στάδιο αυτό αναφέρεται στο τέλος, αλλά στην πραγματικότητα ξεκινάει από τη στιγμή που η χώρα δεν έχει χρήματα να πληρώσει μισθούς και συντάξεις. Σε αυτή την περίπτωση, το κράτος θα πρέπει να βρει έναν προσωρινό τρόπο να καλύπτει τις υποχρεώσεις του μέχρι να αποφασίσει εάν θα κόψει οριστικά τον ομφάλιο λώρο με το ευρώ. Πρόκειται για την εισαγωγή των λεγόμενων IOU, δηλαδή μιας υποσχετικής. Είναι δηλαδή ένα χαρτί που λέει ότι το Δημόσιο οφείλει π.χ. 800 ευρώ σε έναν δημόσιο υπάλληλο για μισθό. Το χαρτί αυτό θα έχει συναλλακτική ισχύ και αξία (αξιόγραφο). Ο κάτοχος θα μπορεί να πληρώνει, να το ανταλλάσσει με είδη και υπηρεσίες. Ομως, επειδή όλοι θα θέλουν να διατηρήσουν τα ευρώ τους και να ξεφορτώνονται τα IOU, θα συμβούν δύο πράγματα:
• Πρώτον, η πραγματική αξία του IOU θα είναι μικρότερη της ονομαστικής (π.χ. το IOU 800 ευρώ θα αγοράζει πράγματα αξίας 400 ευρώ).
• Δεύτερον, δημιουργία «μαύρης αγοράς».
Η υποτίμηση του IOU θα είναι ενδεικτική της ισοτιμίας του νέου νομίσματος. Μέχρι αυτό το βήμα υπάρχει θεωρητικά η δυνατότητα επιστροφής της χώρας στο ευρώ.
Βήμα 6ον: Υστερα από μερικούς μήνες (το πολύ έξι, υπολογίζουν οι ειδικοί) δεν θα υπάρχουν ευρώ στην εσωτερική αγορά και θα έχουν αντικατασταθεί με IOU. Η Ελλάδα έχει μπει πλέον στην τελική ευθεία να τυπώσει το δικό της νόμισμα. Το Grexit είναι γεγονός. Η δυνατότητα επιστροφής πλέον είναι σχεδόν ανύπαρκτη.