Διάχυτος είναι ο προβληματισμός στους κόλπους δυτικών κυβερνήσεων και αναλυτών για την τροπή που θα έπαιρναν τα πράγματα έπειτα από ένα Grexit, που ενδεχομένως να άνοιγε τον δρόμο για έξοδο της χώρας από την Ε.Ε., ίσως ακόμη και από το ΝΑΤΟ. Ως ηγέτιδα δύναμη του δυτικού κόσμου οι ΗΠΑ από την αρχή της ελληνικής κρίσης υπογραμμίζουν τους γεωπολιτικούς κινδύνους που ελλοχεύουν από μια οικονομική αποσταθεροποίηση της Ελλάδας που θα καταστεί επίσης πολιτική και κοινωνική. Και εκφράζονται φόβοι ότι μέσω μιας οικονομικά και κατ’ επέκταση αμυντικά αποδυναμωμένης Ελλάδας, που θα αδυνατεί να προστατεύσει τα σύνορά της, μπορεί να περάσουν στις ευρωπαϊκές χώρες τρομοκράτες του Ισλαμικού Κράτους, της Αλ Κάιντα και άλλων οργανώσεων.
Καταγράφεται επίσης η εκτίμηση ότι μια ασταθής Ελλάδα δεν θα είναι σε θέση να αξιοποιήσει τα όποια αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου στην Αν. Μεσόγειο, με αποτέλεσμα να συνεχισθεί η ενεργειακή εξάρτηση από το ρωσικό αέριο. Στο πλαίσιο αυτό δεν διαφεύγουν την προσοχή οι ιδιαίτερες σχέσεις της Ελλάδας με τη Ρωσία που έχουν, άλλωστε, προκαλέσει και την έντονη δυσφορία Αμερικανών και Ευρωπαίων.
Στη γενικότερη γεωστρατηγική εξίσωση λαμβάνονται υπόψη και οι προοπτικές συνεργασίας της Αθήνας με την Τεχεράνη και το Πεκίνο. Σε συνεντεύξεις στην «Κ» ο πρώην διοικητής του ΝΑΤΟ, ναύαρχος Τζέιμς Σταυρίδης, και ο εκτελεστικός διευθυντής του German Marshall Fund για την Ευρώπη, Ιαν Λέσερ, υπογραμμίζουν την ανάγκη να μείνει η Ελλάδα στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ, εκτιμώντας ότι ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλισθεί αυτό είναι να είναι μέλος της Ευρωζώνης. Αλλωστε, οι πάντες, από Κίνα μέχρι Αίγυπτο, επισημαίνουν ότι η ισότιμη συμμετοχή στην οικονομική και νομισματική ένωση και ο ρόλος της ως «πύλης εισόδου» στις ευρωπαϊκές αγορές, αποτελούν το «ισχυρό χαρτί» της Ελλάδας.
Με αφετηρία την παραπάνω εκτίμηση, η Ουάσιγκτον πίεζε και πιέζει τους Ευρωπαίους συμμάχους της να επιδείξουν ευελιξία και να μη θέσουν σε δοκιμασία τη συνοχή των ευρωατλαντικών θεσμών και οδηγώντας σε αστάθεια μια χώρα που βρίσκεται σε μια μείζονος γεωστρατηγικής σημασίας θέση.
Ολοι αναγνωρίζουν ότι η Ελλάδα είναι σπάνια περίπτωση στο παγκόσμιο γεωπολιτικό παζλ, στο σταυροδρόμι Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής. Είναι τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης στην πιο «εύφλεκτη» περιοχή του πλανήτη, όπου το εθνοθρησκευτικό μείγμα καθίσταται ακόμη πιο εκρηκτικό από την ενεργειακή διάσταση.
Τζέιμς Σταυρίδης: Κινδυνεύει η ασφάλεια στην Ανατ. Μεσόγειο
Την ανησυχία του ότι μια έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα ανοίξει τη συζήτηση για έξοδο όχι μόνο από την Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλά πιθανώς ακόμη και από το ΝΑΤΟ, εκφράζει στην «Κ» ο πρώην ανώτατος διοικητής του ΝΑΤΟ, ναύαρχος Τζέιμς Σταυρίδης, ο οποίος προειδοποιεί για τον κίνδυνο να ενισχυθεί η Ρωσία στα μάτια των Ελλήνων.
– Πόσο σταθερή είναι η Ελλάδα;
– Ως υπερήφανος Ελληνοαμερικανός είμαι πολύ ανήσυχος για το τι συμβαίνει στην Ελλάδα. Εάν πάει στη δραχμή αρχικά θα εκτιναχθεί ο πληθωρισμός, καθώς οι εισαγωγές, καύσιμα και άλλα αγαθά, θα καταστούν πολύ ακριβά. Θα χρειασθεί χρόνος για να ανακάμψει η οικονομία από το αρχικό σοκ, εξέλιξη που θα οδηγήσει σε περαιτέρω διολίσθηση της ελληνικής οικονομίας και αύξηση της ανεργίας, αλλά και σε ένα σταθερό κύμα παράνομων μεταναστών. Αυτός είναι ένας πολύ δύσκολος συνδυασμός για να απορροφηθεί από μια σχετικά μικρή χώρα.
– Ο ρόλος των ΗΠΑ;
– Ο ρόλος των ΗΠΑ ήταν και εξακολουθεί να είναι ενεργός, μέσω της άσκησης πίεσης και προς τις δύο πλευρές για να καταλήξουν σε έναν λογικό συμβιβασμό που θα επιτρέπει στην Ελλάδα να έχει μια λογική προοπτική ανάπτυξης, ενώ την ίδια ώρα γίνονται σεβαστά και τα δικαιώματα αυτών που δάνεισαν την Ελλάδα. Πάνω από όλα, το συμφέρον των ΗΠΑ είναι να κρατήσουν την Ελλάδα ξεκάθαρα εντός της Ευρωζώνης, της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να πιέζουν τους Ευρωπαίους για μια λύση που θα διασφαλίζει τα παραπάνω.
– Οι συνέπειες για το ΝΑΤΟ;
– Η Ελλάδα υπήρξε ισχυρός υποστηρικτής του ΝΑΤΟ και έχει συμμετάσχει σε όλες σχεδόν τις αποστολές της Συμμαχίας. Αλλά ανησυχώ ότι μια έξοδός της από το ευρώ θα ανοίξει τη συζήτηση για ενδεχόμενη έξοδο και από την Ευρωπαϊκή Ενωση, πιθανώς ακόμη και από το ΝΑΤΟ. Δεν θεωρώ αυτό το ενδεχόμενο πιθανό. Ωστόσο, καθώς ο ελληνικός λαός αντιμετωπίζει την πραγματικότητα της μη υποστήριξης από την Ευρώπη, είναι φυσικό να είναι και λιγότερο πρόθυμος να υποστηρίξει τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η Ρωσία θα ενισχυθεί στα μάτια των Ελλήνων, ενώ τόσο η Ε.Ε. όσο και το ΝΑΤΟ θα είναι λιγότερο λειτουργικοί ως αποτέλεσμα μια ελληνικής εξόδου από το ευρώ. Η αποχώρηση από την Ε.Ε. ή το ΝΑΤΟ θα είναι μεγάλο λάθος. Και οι δυο αυτοί θεσμοί θα πρέπει να εργασθούν σκληρά για να προβάλουν τη γεωπολιτική σημασία της παραμονής της Ελλάδας στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ.
– Απειλείται η σταθερότητα στην Αν. Μεσόγειο;
– Σε μια ασταθή και οικονομικά καταρρακωμένη Ελλάδα, οι ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας της χώρας θα διαθέτουν λιγότερα μέσα για να φέρουν εις πέρας το έργο τους στα ναυτικά σύνορα του ΝΑΤΟ. Αυτό θα δημιουργήσει πιο προσβάσιμες διόδους προς την Ευρώπη για το Ισλαμικό Κράτος, την Αλ Κάιντα και άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια πολύ σημαντική γεωπολιτική θέση. Η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ πρέπει να διασφαλίσουν τη συμμετοχή της σε δράσεις που άπτονται της ασφάλειας.
– Πώς διαγράφονται οι προοπτικές στο ενεργειακό πεδίο;
– Χωρίς μια ισχυρή οικονομία, το χρονοδιάγραμμα για την εκμετάλλευση των αποθεμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου στην Αν. Μεσόγειο θα πάει πίσω σημαντικά και αυτό θα οδηγήσει σε συνεχιζόμενη ενεργειακή εξάρτηση της Ανατολικής Ευρώπης από το ρωσικό αέριο. Για όλους αυτούς τους λόγους η Ελλάδα πρέπει να μείνει στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ και ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλισθεί αυτό είναι να παραμείνει μέλος της Ευρωζώνης.
Ιαν Λέσερ: Δύσκολη η διεθνής θέση της χώρας
Χωρίς μια αξιόπιστη θέση στην Ευρώπη, η Αθήνα δεν θα μπορεί να προωθήσει αποτελεσματικά τα συμφέροντά της, από τα Βαλκάνια μέχρι το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, τονίζει στην «Κ» ο εκτελεστικός διευθυντής του German Marshall Fund στην Ευρώπη, Ιαν Λέσερ.
– Πώς θα επηρεάσει ένα Grexit τον ρόλο της Ελλάδας στα Βαλκάνια;
– Πολύ απλά, μια Ελλάδα που θα βρίσκεται εκτός του ευρώ και ακόμη σημαντικότερο, που θα διολισθαίνει σε μια βαθιά οικονομική κρίση, δεν έχει καμία δυνατότητα να διαδραματίσει ενεργό και θετικό ρόλο στην περιοχή της. Εάν, επιπροσθέτως, αυτό σημαίνει και μια δίχως τέλος πολιτική αβεβαιότητα, ή ακόμη και αμφιβολίες για τη μελλοντική συμμετοχή στην Ε.Ε., η κατάσταση θα είναι ακόμη πιο άσχημη. Χωρίς μια αξιόπιστη θέση στην Ευρώπη, η Αθήνα δεν θα έχει την πολιτική ενέργεια, τον στρατηγικό προσανατολισμό, και την αξιοπιστία, για να προωθήσει αποτελεσματικά τα συμφέροντά της, από τα Βαλκάνια μέχρι το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
– Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις για το ΝΑΤΟ;
– Οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. είναι βασικοί παράγοντες στη γεωπολιτική διάσταση της ελληνικής κρίσης. Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν στην περιοχή δεν έχουν τύχει της αναγκαίας προσοχής στη συζήτηση που γίνεται στην Ευρώπη. Μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι μεγαλύτερη σημασία έχει δοθεί σε αυτούς από την Ουάσιγκτον. Εάν η Ελλάδα περιθωριοποιηθεί στο ευρωπαϊκό περιβάλλον, είναι βέβαιο ότι η Ρωσία θα επιχειρήσει να εκμεταλλευθεί την κατάσταση, ακόμη και αν μόνος στόχος είναι να αποδυναμώσει τη συναίνεση για τις κυρώσεις της Ε.Ε. και την πολιτική του ΝΑΤΟ έναντι της Μόσχας.
– Η σταθερότητα στην Αν. Μεσόγειο; Η τρομοκρατική απειλή;
– Εδώ η Ελλάδα βρίσκεται πραγματικά στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Θα προσέθετα επίσης το πρόβλημα της μετανάστευσης και της ανθρώπινης ασφάλειας. Εχει σημασία το πώς η Ε.Ε. θα διαχειρισθεί αυτά τα προβλήματα τα επόμενα χρόνια. Από το Λεβάντε μέχρι τη Λιβύη, η Αν. Μεσόγειος βρίσκεται σε βαθιά κρίση. Η οικονομική και πολιτική κρίση στην Ελλάδα αφαιρεί έναν δυνητικά σημαντικό εταίρο από την εξίσωση.
– Θα επηρεασθεί ο ρόλος της Ελλάδας στο ενεργειακό παζλ;
– Πρόκειται για ένα σημαντικό δευτερεύον ζήτημα. Αλλά και σε αυτό το πεδίο, είναι δύσκολο να φαντασθεί κανείς την Ελλάδα να συμμετέχει σε σχέδια τη στιγμή που συνεχίζεται η σημερινή οικονομική και πολιτική αβεβαιότητα.
– Το κόστος για την Ευρώπη;
– Υπάρχουν σημαντικοί κίνδυνοι για τους εταίρους της Ελλάδας στο εθνικό, περιφερειακό και διατλαντικό επίπεδο. Και αυτοί οι κίνδυνοι πρέπει να αποτελούν μέρος της εξίσωσης μαζί με τους οικονομικούς υπολογισμούς. Η αδυναμία επίλυσης αυτής της κρίσης αποδυναμώνει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα τη στιγμή που οι διεθνείς εταίροι της Ευρώπης περιμένουν από αυτή να κάνει περισσότερα και ενώ πολλές από τις πιεστικές προκλήσεις που απαιτούν εμπλοκή της Ευρώπης βρίσκονται στη γειτονιά της Ελλάδας.
– Πόσο πιέζουν οι ΗΠΑ;
– Οι ΗΠΑ έχουν παρέμβει για δύο λόγους. Πρώτον, δεν έχουν πεισθεί ότι οι συστημικοί κίνδυνοι ενός Grexit είναι όσο περιορισμένοι πιστεύουν κάποιοι. Δεύτερον, ανησυχούν για το εύρος των πιθανών αρνητικών γεωπολιτικών επιπτώσεων και την πολιτική αστάθεια στη χώρα.
Ιαν Μπρέμερ: Η πραγματική απειλή για την Ευρώπη
Αυτή την περίοδο βρίσκονται σε εξέλιξη πολλές πολυεθνικές διαπραγματεύσεις. Ιράν, ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, και Κίνα εργάζονται για μια συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Ρωσία, Ε.Ε. και ΗΠΑ συγκρούονται για το μέλλον της Ουκρανίας. Οι κυβερνήσεις στον Ειρηνικό αντιμετωπίζουν κριτική στο εσωτερικό για την επίτευξη την τεράστιας εμπορικής συμφωνίας του Ειρηνικού.
Είναι εύκολο να σπεύσει κανείς να θεωρήσει μια χώρα ως παρία, κλέφτη ή ατίθασο παιδί. Αλλά αν θέλουμε να κατανοήσουμε αυτές τις αντιπαραθέσεις και να προβλέψουμε πού οδηγούν, πρέπει να τις εξετάσουμε από όλες τις οπτικές. Και δεν υπάρχει καλύτερη ένδειξη αυτού από τη συνεχιζόμενη «κόντρα» ανάμεσα στην Ελλάδα και τους πιστωτές της.
Είναι εύκολο για πολλούς Ευρωπαίους να καταδικάζουν την ελληνική κυβέρνηση υπό τον ΣΥΡΙΖΑ. Η Ελλάδα έχει σωρεύσει ένα τεράστιο χρέος και οφείλει να πληρώσει. Αλλά κοιτάξτε πέρα από τη συχνά ερασιτεχνική κυβέρνηση της Ελλάδας, προς τα πραγματικά βάσανα του λαού της. Τα τελευταία πέντε χρόνια η Ελλάδα έχει περικόψει δαπάνες και έχει αυξήσει φόρους σε ποσοστό που αντιστοιχεί στο 30% του ΑΕΠ. Καμία άλλη χώρα της Ευρωζώνης δεν έχει πλησιάσει σε κάτι τέτοιο.
Η συγκρουσιακή συμπεριφορά του κ. Τσίπρα και υπουργών του σκλήρυνε τη στάση των Ευρωπαίων έναντι της Ελλάδας. Είναι ανόητο να απαιτείς να πληρώσει η Γερμανία επιπλέον επανορθώσεις για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και να κατηγορείς το ΔΝΤ για «λεηλασία» της χώρας. Είναι βέβαιο ότι οι Ευρωπαίοι δυσανασχετούν και σκληραίνουν στάση όταν ο Τσίπρας φλερτάρει με τον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Αλλά δείτε την πρόκληση από την οπτική του Τσίπρα. Η λιτότητα έχει φέρει μεγάλη ταλαιπωρία σε εκατομμύρια ανθρώπους που δεν είχαν καμία συμμετοχή στη διαμόρφωση της πολιτικής. Δεν εκπλήσσει, λοιπόν, που οι Ελληνες ψηφοφόροι στράφηκαν σε ένα κόμμα που υποσχέθηκε να μειώσει τον πόνο, και ο Τσίπρας θέλει να τηρήσει όσες περισσότερες από αυτές τις υποσχέσεις μπορεί. Τα περιθώρια ελιγμών του περιορίζουν οι μετρήσεις που δείχνουν ότι το 70% των Ελλήνων θέλει να μείνει στο ευρώ.
Μερικοί θα υποστηρίξουν ότι αν η Γερμανία και άλλοι προσφέρουν στην Ελλάδα μεγαλύτερα περιθώρια, η Ισπανία, η Πορτογαλία και ίσως η Ιταλία θα θελήσουν και αυτές «παραχωρήσεις». Αλλά η Ελλάδα είναι ιδιαίτερη περίπτωση. Οι πιστωτές έχουν δίκιο. Η Ελλάδα πρέπει να πληρώσει το χρέος της. Αλλά μπορεί να ανταποκριθεί στην πρόκληση μόνο εάν η οικονομία της αρχίζει να αναπτύσσεται.
Είναι καιρός να δούμε τα πράγματα από μια ευρύτερη σκοπιά. Η μεγαλύτερη απειλή για την Ευρώπη δεν είναι ότι η Ελλάδα θα ξεφύγει από τις υποχρεώσεις της, ενθαρρύνοντας άλλες χώρες να κάνουν το ίδιο κόλπο. Είναι ότι αυτή η μάχη και η οργή που προκαλεί σε όλες τις πλευρές, θα ενισχύσει ακόμη περισσότερο τα αισθήματα κατά της Ε.Ε. που έχουν φέρει στο προσκήνιο τόσα κόμματα διαμαρτυρίας, στην Αριστερά και στη Δεξιά. Στην αγανάκτηση για την αδυναμία των ευρωπαϊκών θεσμών να απαντήσουν στις ανάγκες των πολιτών της Ε.Ε. οφείλεται το επερχόμενο δημοψήφισμα στη Βρετανία για συνέχιση ή όχι της συμμετοχής της στην Ε.Ε., όπως και η αναρρίχηση του Εθνικού Μετώπου στην πρώτη θέση στη Γαλλία. Είναι αυτές οι απογοητεύσεις, όχι οι λεπτομέρειες του επόμενου πακέτου διάσωσης της Ελλάδας, που απειλούν το μέλλον της Ευρώπης.
* Ο κ. Ιαν Μπρέμερ είναι πρόεδρος του Eurasia Group και το άρθρο αυτό είναι γραμμένο για την «Κ».