«Εχει τύχει ο ίδιος άνθρωπος που κατακεραυνώνει online τις εταιρείες δημοσκοπήσεων σχεδόν καθημερινά, να με πάρει να με ρωτήσει “φίλε, κανένα νουμεράκι;”». Αυτή τη μικρή ιστορία μού είχε διηγηθεί πρόσφατα εργαζόμενος σε εταιρεία έρευνας κοινής γνώμης, η οποία εν πολλοίς περιγράφει τη στάση συνολικά των Ελλήνων απέναντι στις δημοσκοπήσεις: δεν μπορούμε με αυτές, δεν μπορούμε χωρίς αυτές.
Την περίοδο της κρίσης, η καχυποψία απέναντι στο εργαλείο γιγαντώθηκε. «Στο μυαλό των πολιτών οι δημοσκοπήσεις είναι μέρος του πολιτικού συστήματος» εξηγεί στην «Κ» ο πολιτικός αναλυτής Πέτρος Ιωαννίδης. «Είναι λογικό. Ομως αντίθετα με ό,τι έχει συμβεί πολλές φορές στο εξωτερικό, όπως στις δημοτικές εκλογές της Γαλλίας, στο Ισραήλ, στις αμερικανικές εκλογές, στο δημοψήφισμα της Σκωτίας, εδώ… οι δημοσκοπήσεις πέφτουν μέσα». Πράγματι, στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις, οι δημοσκοπήσεις (όχι τα exit polls) είχαν προβλέψει το αποτέλεσμα. Αν και οι ειδικοί θα είχαν ενστάσεις με τη χρήση του ρήματος «προβλέπω». «Οι δημοσκοπήσεις δεν είναι προβλεπτικά εργαλεία» επισημαίνει μιλώντας στην «Κ» ο Θωμάς Γεράκης, από τους εμπειρότερους ερευνητές-δημοσκόπους στη χώρα. «Μετρούν τάσεις, προθέσεις και οι προθέσεις μπορούν να αλλάξουν. Το πρόβλημα είναι στο πώς τις διαβάζουμε. Γράφεται, π.χ., ότι επειδή τα ποσοστά της Ν.Δ. και του ΣΥΡΙΖΑ βρίσκονται στο 30% πρόκειται για ντέρμπι. Είναι λάθος. Το αποτέλεσμα αυτό διαβάζεται ως εξής: υπάρχουν 95% πιθανότητες τα δύο κόμματα να κυμανθούν στις εκλογές με μια διαφορά κάτω των έξι μονάδων. Και υπάρχει πάντα 5% πιθανότητα να κάνουμε τελείως λάθος. Πρόκειται για μία σαφή καταγραφή της στιγμής. Δεν πρέπει να υπερτιμούμε το εργαλείο, η στατιστική έχει νόμους. Και αν παρατηρήσετε διαχρονικά, όσοι τις θεωρούν αναξιόπιστες είναι αυτοί που δεν τους ευνοούν» επισημαίνει.
Για «ευαίσθητες φωτογραφίες της στιγμής» κάνει λόγο ο Γιώργος Σιάκας, πολιτικός επιστήμονας και επιστημονικός συνεργάτης της Μονάδας Ερευνών Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. «Η δημοσκόπηση είναι μια έρευνα, βασίζεται σε μια μεθοδολογία συνδυάζοντας κλάδους της στατιστικής και της πολιτικής επιστήμης. Είναι ευαίσθητο εργαλείο από τη φύση του. Απαξ και ακολουθήσεις τη μεθοδολογία σωστά, πάντα θα υπάρχει ένα σφάλμα το οποίο θα πρέπει να λάβεις υπόψη. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι εάν κάποιος καταλήξει να δίνει σε ένα κόμμα από, π.χ., 25% έως 29%, όλες οι τιμές στην τετράδα είναι ισοπίθανες. Ιδίως σε συνθήκες αβεβαιότητας και αποτελέσματος που κρίνεται στην ψήφο, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να προβλέψεις κάτι που να πιάσει τελικά τις ακραίες τιμές. Κατανοώ ότι ο κόσμος το αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό γιατί δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι είναι ενδογενής η αβεβαιότητα, είναι εγγενές στοιχείο μιας έρευνας».
Ολοι συμφωνούν, πάντως, πως η εκλογική αναμέτρηση της 20ής Σεπτεμβρίου έχει αρκετά χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από οποιαδήποτε άλλη στο παρελθόν, και κάνουν ακόμα πιο απαιτητικό το έργο των ερευνητών. «Κάποτε αρκούσε να κάνουμε δύο ερωτήσεις μόνο, ποια είναι η στάση τους για τη θρησκεία και ποια για τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, και πάνω κάτω γνωρίζαμε την ψήφο τους. Σήμερα είναι κινούμενη άμμος, γεγονός που δυσκολεύει την απόπειρα καταγραφής» λέει ο κ. Γεράκης. Είναι χαρακτηριστικό, όπως αναφέρει ο κ. Ιωαννίδης, ότι στην ερώτηση του exit poll των προηγούμενων εκλογών για το πόσο κοντά αισθάνονται οι ψηφοφόροι με το κόμμα που ψήφισαν, είχε καταγραφεί το χαμηλότερο ποσοστό ταύτισης όλων των εποχών. «Ο κόσμος δεν ταυτίζεται πια με κάποιο κόμμα. Αλλάζει πολύ πιο γρήγορα από ό,τι άλλαζε στο παρελθόν. Μπορεί ακόμα και να ψηφίζει διαφορετικό κόμμα κάθε φορά. Εχουν χαθεί οι σταθερές που ίσχυαν για δεκαετίες» λέει.
Σύμφωνα με τους ίδιους, δεν είναι τυχαίο ότι στα διαφημιστικά σποτ τα κόμματα έχουν «ανακαλύψει» νέους διαχωρισμούς, όπως το αλήθεια-ψέματα, το παλιό-καινούργιο κ.ο.κ. «Σε προηγούμενες εκλογές είχαμε διαχωρισμούς με ισχυρό νόημα, όπως αριστερά-δεξιά. Ακόμα και ο διαχωρισμός μνημόνιο-αντιμνημόνιο έχει υποδεέστερο νόημα σήμερα σε σχέση με λίγους μήνες νωρίτερα» σημειώνει ο κ. Γεράκης. «Για πρώτη φορά δεν εκφέρεται η λέξη ελπίδα. Δεν υπάρχουν μεγάλες προσδοκίες σήμερα, άρα και μεγάλοι φόβοι. Επιπλέον όλα τα κόμματα είναι εντελώς διαφορετικά σε σχέση ακόμα και με τον Ιανουάριο. Το εκλογικό σώμα, δε, έχει εκτεθεί σε τόσο σοβαρά γεγονότα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα που σκέφτεται εντελώς διαφορετικά. Οι σταθερές μας έχουν στερέψει. Οταν λέμε αχαρτογράφητα νερά, το εννοούμε».
