Φόροι ατελέσφοροι*

3' 33" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

(Αφορμή για το κείμενο που ακολουθεί στάθηκαν τα επεισόδια από φορολογουμένους που αρνήθηκαν τον έλεγχο των αρμοδίων Αρχών, πριν από λίγες μέρες…)

Οταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία σταμάτησε να επεκτείνεται προς δυσμάς, έγινε φοροεισπρακτικός μηχανισμός. Η αυτοδιοίκηση των ελληνικών κοινοτήτων, που θαύμαζε ο Ιων Δραγούμης, υπήρχε κυρίως ως μέρος του φορολογικού συστήματος. Αποτελούσε τον τελευταίο αναβαθμό της βάσης μιας διοικητικής πυραμίδας η οποία περιελάμβανε όλη την επικράτεια. Στη βάση της πυραμίδας, οι Πρόκριτοι προκατέβαλλαν στους Οθωμανούς τους φόρους της κοινότητάς τους για να εισπράττουν μετά το ποσό με τους καθορισμένους τόκους.

Το φορολογικό σύστημα εκείνο βασιζόταν στη γη και την παραγωγή της και τους κεφαλικούς φόρους των πλειοψηφούντων Χριστιανών των Βαλκανίων. Παράλληλα, υπήρχαν πάμπολλες έκτακτες εισφορές που ποικίλλουν από τόπο σε τόπο και από εποχή σε εποχή. Η άνιση μεταχείριση των μη μουσουλμάνων φορολογουμένων προκαλούσε συχνά πράξεις ανυπακοής, ακόμη και αντίστασης, που για κάποιους κατέληγε στη φυλακή ή την παρανομία.

Πρωταγωνιστές στους «Ληστές» του Γιάννη Κολιόπουλου είναι οι παράνομοι αγρότες. Καθώς η αγροτική παραγωγή αποτελούσε βάση του αναδιανεμητικού συστήματος της φορολόγησης και το εισπρακτέο ποσό ήταν προκαθορισμένο, περίοδοι σιτοδείας κατέστρεφαν προκρίτους και φορολογουμένους. Τους προκρίτους γιατί είχαν προκαταβάλει το ποσό, τους φορολογουμένους αγρότες που δεν είχαν καρπό να καταβάλουν.

Ο Μιχάλης Σακελλαρίου, στο έργο του «Η Πελοπόννησος κατά την δευτέραν Τουρκοκρατίαν (1715-1821)» (πρωτοεκδόθηκε το 1939), μιλάει για την εκμετάλλευση που συνόδευε το επάγγελμα του ενοικιαστή και υπενοικιαστή των φόρων ώστε να προκαλούνται επεισόδια με τους χωρικούς. «Τέλος η αρπακτική διάθεσίς των ήτο τόση, ώστε συνεπλέκοντο μετά των χωρικών, των εισαγόντων τα προϊόντα των, μάλιστα ηδύναντο ατιμωρητί, αν και Τούρκοι, να ξυλοκοπηθούν».

Το φορολογικό σύστημα που επικρατεί ως και μετά την Επανάσταση του 1821 είναι η άμεση φορολογία. Ομως οι πολλές φορολογήσεις πάνω στο ίδιο προϊόν, ιδιαίτερα όταν έφτανε στην αγορά, ανέβαζαν τόσο την τιμή του, που καθιστούσαν συχνά ασύμφορη τη διακίνησή του. Ο φόρος ζυγίσματος, ο φόρος μεσιτείας (αμοιβή του δημοσίου λειτουργού ο οποίος ήταν παρών στο ζύγισμα) και κυρίως τα «διαπύλια» τα οποία έπλητταν διακινούμενα αγαθά, αλλά και πολλοί άλλοι φόροι, καθιστούσαν προβληματική την αγορά της εποχής. Ο έγγειος φόρος καταργήθηκε από τη δεκαετία του 1850, αλλά το «ισοδύναμο», όπως θα λέγαμε σήμερα, έγιναν οι εξαγωγικοί δασμοί. Ανάλογη αύξηση παρουσιάστηκε στον δημοτικό φόρο και στους λιμενικούς φόρους.

Ο Φρειδερίκος Τιρς, ο οποίος περιγράφει την κατάσταση της Ελλάδας επί Καποδίστρια [L’ État Actuel de la Grèce (1828-1833) (εκδόθηκε στη Λειψία το 1833)], γράφει ότι το παλαιό σύστημα των φόρων δεν άλλαξε και οι φοροεισπράκτορες φυλακίζονταν όταν δεν ήταν σε θέση να εξοφλήσουν την κυβέρνηση, όμως ελαττώθηκαν τα προς είσπραξη ποσά. Σε ένα κράτος πτωχευμένο, η έλλειψη αυτή πόρων υπήρξε μεγάλο πρόβλημα.

Οι τράπεζες-πιστωτές άργησαν να εμφανιστούν και στο μεταξύ η τοκογλυφία εξακολούθησε να αποτελεί αποδεκτή μέθοδο πιστοδότησης των αγροτών. Ας θυμηθούμε τον ηρωικό Μακρυγιάννη, ο οποίος με την τοκογλυφία έκανε το πρώτο του κομπόδεμα για να επενδύσει τα κέρδη του στο περισσότερο αποδοτικό επάγγελμα του μισθοφόρου.

Οπως σημειώνει ο Γ. Δερτιλής, «το καθεστώς της μακραίωνης φορολόγησης των αγροτικών στρωμάτων ανατρέπεται στην περίοδο 1843-1864, που συμπίπτει με την ανατροπή της απολυταρχίας και με την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας» («Ιστορία του ελληνικού κράτους, 1830-1920»).

Εως τα μέσα του 20ού αιώνα, η αγροτική κοινωνία δεν στενάζει πια υπό το βάρος των φόρων και της τοκογλυφίας. Τα καλά νέα για τη μείωση και σταδιακά την κατάργηση των έγγειων φόρων έφερε ο Γεώργιος Α΄ στη Βουλή το 1871. Οπως ήταν φυσικό, η ύπαιθρος τον ελάτρεψε, αυτόν και τους απογόνους του. Το 1880 έπαψε να ισχύει η δεκάτη, ο παλαιότερος φόρος σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το «ισοδύναμο» προήλθε έκτοτε από τους έμμεσους φόρους που έπληξαν κυρίως τους καταναλωτές των αστικών κέντρων και μάλιστα τους λιγότερο εύπορους. Σταδιακά, τα φορολογικά βάρη μεταφέρονται από την ύπαιθρο, που γίνεται για λόγους ευνόητους η χαϊδεμένη των κομμάτων, στα αστικά κέντρα. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η ανασυγκρότηση σήμανε απαλλαγή των αγροτών από κάθε φόρο, τουλάχιστον άμεσο.

Οι έμμεσοι φόροι, ένα είδος σημερινού ΦΠΑ, τείνουν κατά τον 20ό αιώνα να γίνουν η κύρια πηγή κρατικών εσόδων. Εως τη δεκαετία του 1990 η συμμετοχή των αγροτών, που επί Οθωνος συμπλέκονταν με τη Χωροφυλακή, η οποία συνόδευε τους φοροεισπράκτορες, θα είναι πλέον σταθερά γύρω στο 1% του φορολογικού προϊόντος. Η κυβέρνηση σήμερα πάει να επαναφέρει κάποιους φόρους για τους αγρότες.

* Τίτλος βιβλίου του Γ. Δερτιλή.

** O κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή