Η κατάρρευση της Σένγκεν θα επιδρούσε στην οικονομία και θα άλλαζε ριζικά την καθημερινότητά μας, τον τρόπο με τον οποίο μετακινούμαστε, ζούμε και συμβιώνουμε στην Ευρώπη. Θα προκαλούσε σοβαρή αμφισβήτηση επί της ουσίας του όρου Ευρωπαίος πολίτης, αφήνοντας περιθώρια στα κράτη-μέλη να καθορίσουν δικούς τους κανόνες για όσους θέλουν να περάσουν ή να παραμείνουν στα όριά τους, ανάλογα με τη χώρα προέλευσής τους. Ας δούμε τις συνέπειες:
1. Για τις μετακινήσεις
Ο διάδρομος με την επιγραφή «Πολίτες εντός Σένγκεν», που δείχνει τον δρόμο για την ελεύθερη είσοδο των Ελλήνων σε 26 ευρωπαϊκές χώρες, εδώ και περίπου 20 έτη (η συμφωνία υπογράφτηκε το 1985, αλλά για την Ελλάδα άρχισε να εφαρμόζεται πλήρως το 1997, με την κύρωση των σχετικών ρυθμίσεων από τη Βουλή), θα καταργούνταν. Για να ταξιδέψουμε σε οποιαδήποτε χώρα της Ευρώπης θα χρειάζονταν διαβατήριο, ενώ θα υπήρχαν αυστηροί έλεγχοι όχι μόνο στα αεροδρόμια αλλά και σε οποιοδήποτε σημείο διέλευσης των συνόρων.
Ακόμα και για την απλή μετάβασή μας με τρένο ή αυτοκίνητο από μια χώρα της Κεντρικής Ευρώπης σε μιαν άλλη –μια απόσταση λίγων χιλιομέτρων– θα απαιτούνταν έλεγχος διαβατηρίων.
Επίσης, κάθε κράτος-μέλος θα είχε τη δυνατότητα να επιβάλει τους ελέγχους που προκρίνει. Το πιθανότερο είναι ότι κάποια κράτη θα επέβαλλαν αυστηρότερους ελέγχους για όσους προέρχονται από την Ελλάδα, λόγω κυρίως της προσφυγικής κρίσης. Τέτοια μέτρα, βέβαια, θα έπλητταν το πνεύμα της Ε.Ε., εφόσον θα επέτρεπαν τη διακριτική μεταχείριση ανάμεσα στους Ευρωπαίους πολίτες. Εννοείται πως ο έλεγχος στα σύνορα θα δημιουργούσε ακόμη περισσότερα προβλήματα σε όσους χρειάζονταν να «πηγαινοέρχονται» για επαγγελματικούς λόγους.
2. Για τον τουρισμό
Μεγάλο θα ήταν το πλήγμα και στον τουρισμό. Εκτός από τους Ευρωπαίους που θα έπρεπε να επανέλθουν και πάλι στο καθεστώς του… διαβατηρίου, μεγάλο πρόβλημα θα δημιουργούνταν και με εκείνους τους επισκέπτες –και είναι πάρα πολλοί– που χρησιμοποιούν τη χώρα ως πύλη εσόδου στην Ευρώπη. Ερχονται, δηλαδή, αρχικά εδώ και μετά συνεχίζουν τις διακοπές τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως, για παράδειγμα, οι Κινέζοι. «Στην καλύτερη περίπτωση θα ήταν μια πολύ κακή εξέλιξη για την εικόνα της χώρας», εξηγεί στην «K» ο πρόεδρος του Συνδέσμου Τουριστικών Επιχειρήσεων Ελλάδας Ανδρέας Ανδρεάδης.
3. Για τις εξαγωγές
Οπως εξηγεί στην «Κ» η πρόεδρος του Πανελληνίου Συνδέσμου Εξαγωγέων Χριστίνα Σακελλαρίδη: «Το 66,7% των εξαγόμενων ελληνικών προϊόντων, εξαιρουμένων των πετρελαιοειδών, κατευθύνεται σε κράτη-μέλη της Ε.Ε.». Περίπου οι μισές από αυτές τις εξαγωγές γίνονται οδικώς και μεγάλο μέρος τους γίνεται μέσω Ιταλίας, η οποία «θα σηκώσει μπάρες». Το πιθανότερο είναι πως σε μια τέτοια περίπτωση θα χρησιμοποιούνταν άλλες οδικές αρτηρίες, που όμως θα επιβάρυναν τους χρόνους παραδόσεων, το κόστος των μεταφορών και τη συνολική επιβάρυνση στην τελική τιμή του προϊόντος.
4. Για την ασφάλεια
Στη Συνθήκη Σένγκεν προβλέπεται η συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών σε επίπεδο ασφαλείας. Οι υπηρεσίες Αστυνομίας και Δικαιοσύνης όλων των συμμετεχόντων στη συνθήκη ανταλλάσσουν πληροφορίες για τα πρόσωπα που εισέρχονται και εξέρχονται σε κάθε κράτος-μέλος. Πρόσωπα που χαρακτηρίζονται ύποπτα ή ανεπιθύμητα σ’ ένα κράτος-μέλος αυτομάτως «παρακολουθούνται» και από τις Αρχές των άλλων κρατών-μελών. Η ανατροπή της συμφωνίας δεν θα ακύρωνε τη διαδικασία ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των κρατών-μελών, αλλά θα έδινε άλλοθι για τη μη τήρηση κοινών κανόνων και, ενδεχομένως, να οδηγούσε σε αυτόνομες αποφάσεις για κράτη-μέλη που θεωρούν ότι κινδυνεύουν περισσότερο.
5. Για την απόκτηση βίζας
Ολοι οι Ευρωπαίοι πολίτες, λόγω της Συνθήκης Σένγκεν, αντιμετωπίζονταν με τον ίδιο τρόπο από χώρες εκτός Ευρώπης όσον αφορά τη διαδικασία απόκτησης βίζας. Εξαίρεση γινόταν από τις ΗΠΑ για την Ελλάδα.
Οι ΗΠΑ ή οποιαδήποτε άλλη χώρα θα είχε τη δυνατότητα να καθιερώσει διαφορετική ταξιδιωτική πολιτική για κάθε χώρα της Ε.Ε., με κριτήρια που η ίδια θα καθόριζε. Ειδικά για την Ελλάδα ενδέχεται να διατυπωνόταν σωρεία απαιτήσεων από πολλές χώρες για την παροχή βίζας, λόγω της προσφυγικής κρίσης.
6. Για τους πρόσφυγες
Οι διαδικασίες για την απόδοση ασύλου στα πρόσωπα τρίτων χωρών που χρήζουν προστασίας επίσης θα επηρεάζονταν από τη Συνθήκη Σένγκεν, πιθανότατα όμως θα παρέμεναν κοινές σε όλα τα κράτη-μέλη. Ωστόσο, η Ελλάδα, βασική χώρα εισόδου των προσφύγων, δεν θα είχε τη δυνατότητα να πιέσει τους εταίρους για την παροχή βοήθειας για την εφαρμογή της κοινής πολιτικής όσον αφορά τα σύνορα. Τώρα προβάλλουμε το επιχείρημα «βοηθήστε μας να εφαρμόσουμε τους κανόνες που από κοινού αποφασίσαμε». Τι θα συνέβαινε εάν εξέλιπαν αυτοί οι κοινοί κανόνες;
7. Για τη διαμονή σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα
Η διαμονή σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα τυπικά δεν καθορίζεται από τη Συνθήκη Σένγκεν, που αφορά μόνο την ελεύθερη διακίνηση των πολιτών. Το «ενωσιακό δίκαιο» προστατεύει το δικαίωμα των Ευρωπαίων πολιτών να παραμείνουν και να εργαστούν για όσο διάστημα επιθυμούν σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Ωστόσο ήδη έχουν διατυπωθεί ενστάσεις για το «πόσο» χρονικό διάστημα μπορεί να παραμένει πολίτης ενός κράτους-μέλους σε άλλο κράτος-μέλος για να αναζητήσει εργασία.
8. Για τους ξένους φοιτητές
Είναι πιθανόν να άλλαζαν οι συνθήκες και οι απαιτήσεις ιδίως όσον αφορά τη Βρετανία και την Ιρλανδία (που έτσι και αλλιώς δεν συμμετέχουν στη Σένγκεν). Ειδικά η Βρετανία, με τη στάση που φαίνεται να τηρεί, είναι πολύ πιθανό να επανέφερε αυστηρούς συνοριακούς ελέγχους και να απαιτούσε από τους ξένους φοιτητές δικαιολογητικά και εξηγήσεις για τις μετακινήσεις τους.
9. Τι θα χάναμε γενικότερα
Οι οικονομολόγοι Dane Davis και Thomas Gift είναι οι πρώτοι που επιχείρησαν το 2014 να προσμετρήσουν επιστημονικά τα οφέλη της Συνθήκης Σένγκεν στο εμπόριο. Η εργασία τους έδειξε πως τα κράτη-μέλη γίνονται συνεχώς στενότεροι εμπορικοί εταίροι. Πέραν της διευκόλυνσης των μεταφορών, η αυξημένη κινητικότητα εργαζομένων, που απασχολούνται σε τρίτες χώρες, οδηγεί με τη σειρά της σε αυξημένη ζήτηση για αγαθά και σε μείωση του επιχειρηματικού ρίσκου, αφού ενισχύει τις σχέσεις εμπιστοσύνης. Η διαδικασία αυτή αυξάνει και τις άμεσες ξένες επενδύσεις μεταξύ των χωρών-μελών της Συνθήκης Σένγκεν, σύμφωνα με την οικονομολόγο Beata Smarzynska Javorcik, και επιπλέον μεγεθύνει τις διασυνοριακές ροές κεφαλαίων. Οσον αφορά στο εμπόριο, οι Dane Davis και Thomas Gift κατέληξαν στο συμπέρασμα πως όταν δύο χώρες-μέλη της Ζώνης Σένγκεν συνεργάζονται μεταξύ τους, ο συνολικός όγκος του εμπορίου αυξάνεται κατά 0,10% κάθε χρόνο. Αυτό μεταφράζεται σε εμπόριο αξίας 3 δισ. ευρώ επιπλέον κάθε έτος σε τρέχουσες τιμές. Και αυτό μπορεί να αυξηθεί σημαντικά, και ειδικότερα κατά 1%, όταν η κινητικότητα των εργαζομένων, οι μετανάστες δηλαδή που φεύγουν από τη μία χώρα για να δουλέψουν στην άλλη, αυξάνεται κατά 1%.