Για όσους μεγάλωσαν θεωρώντας τη ζώνη Σένγκεν δεδομένη, η απειλή για αποπομπή της Ελλάδας και η είδηση της μερικής επαναφοράς των συνοριακών ελέγχων μεταξύ των 26 μελών της ηχούν σχεδόν σουρεαλιστικές. Για την Ελλάδα -αν η προειδοποίηση υλοποιηθεί- θα αποτελεί μια μορφή Grexit ή ένα πρελούδιο αυτού. Γερμανικές διπλωματικές πηγές στην Αθήνα επέμεναν αυτή την εβδομάδα ότι το επίμαχο δημοσίευμα των Financial Times και τα έγγραφα που διέρρευσαν πριν από τη σύνοδο των υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών για προσωρινή έξοδο της χώρας μας από τη Σένγκεν δεν απηχούν τις απόψεις του Βερολίνου.
Εσπευδαν όμως να υπογραμμίσουν τον κίνδυνο μιας γενικευμένης αποσάθρωσης της Σένγκεν μέσω της κατασκευής φραχτών και των αυξημένων ελέγχων. Επιπλέον, αποσαφήνιζαν ότι η γερμανική κυβέρνηση σέβεται μεν τις δυσκολίες των ελληνικών αρχών στη φύλαξη των συνόρων και της καταγραφής των προσφύγων, αλλά δεν δίστασε να καταδείξει σοβαρές καθυστερήσεις στη δημιουργία των hotspots, στην καταγραφή των προσφύγων και κατ’ επέκταση στη λειτουργία του προγράμματος διανομής και μετεγκατάστασής τους στις χώρες-μέλη της Ε.Ε.
Το γεγονός άλλωστε ότι οι Ευρωπαίοι ταξιδιώτες θα περιμένουν πλέον στην ουρά για να επιδείξουν τα ταξιδιωτικά τους έγγραφα, όπως και όλοι οι υπόλοιποι υπήκοοι άλλων χωρών, ή θα υφίστανται συνοριακούς ελέγχους σε τρένα και αυτοκινητοδρόμους δεν συνεπάγεται απλώς χρονικές καθυστερήσεις και άρα μεγάλο οικονομικό κόστος.
Συμβολίζει το τέλος ενός ενοποιητικού παράγοντα όλων των Ευρωπαίων πολιτών, μιας ελάχιστης κοινής ταυτότητας, μιας αίσθησης του ανήκειν στην ευρωπαϊκή οικογένεια.
Η παλινόρθωση των συνόρων, που κρίθηκε αναγκαία λόγω της προσφυγικής κρίσης και της αποτυχίας των εθνικών μυστικών υπηρεσιών να προλάβουν τις επιθέσεις στο Παρίσι, καταργεί ντε φάκτο μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αυτήν της ελεύθερης μετακίνησης προσώπων, και ταυτόχρονα αμφισβητεί την περαιτέρω ομοσπονδιοποίηση. Πώς μπορεί κανείς να συζητεί, π.χ., για την ανάγκη για κοινό υπουργό Οικονομικών ή κοινή φορολογική πολιτική όταν επανεισάγονται οι συνοριακοί έλεγχοι;
«Ενα ενιαίο νόμισμα δεν έχει νόημα εάν αποτύχει η Σένγκεν», εκτίμησε πρόσφατα ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, αφήνοντας να εννοηθεί ότι το σταδιακό πάγωμά της θα μπορούσε να αποτελέσει προοίμιο ακόμη και για τον θάνατο του ευρώ.
Πρόκειται για νίκη των ευρωφοβικών και ακροδεξιών δυνάμεων στην Ευρώπη, που ανέκαθεν προέτασσαν το ζήτημα της ασφάλειας για να αμφισβητήσουν συνολικά το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Πρόσφατα η ηγέτις του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία, Μαρίν Λεπέν, χαρακτήρισε «τρέλα» τη Σένγκεν, αποκαλύπτοντας ποιος αισθάνεται δικαιωμένος μετά τις τελευταίες εξελίξεις.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα αναλαμβάνει ήδη μεγάλο μέρος αυτού του κόστους, αφού ως εξωτερικό σύνορο της Ε.Ε. επωμίζεται σε μεγάλο βαθμό την πίεση για αυστηρότερους ελέγχους. Ο φόβος ότι μετά το κλείσιμο των συνόρων από την ΠΓΔΜ για τους πρόσφυγες εκτός Συρίας, Ιράκ και Αφγανιστάν, θα παγιδευτούν χιλιάδες άνθρωποι στη χώρα μας είναι υπαρκτός. Ως αδύναμος κρίκος η Ελλάδα είναι βέβαιο ότι θα δεχθεί επικρίσεις για πλημμελή φύλαξη της μεθορίου της και αναποτελεσματική διαχείριση των προσφυγικών ροών προς τα νησιά της. Η καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ επαναλαμβάνει μονότονα την ανάγκη για «αποκατάσταση της νομιμότητας στο Αιγαίο», ζητώντας συνεργασία Αθήνας – Αγκυρας προκειμένου να εξαρθρωθούν τα δίκτυα διακινητών. Στο μεταξύ ο εκπρόσωπός της, Στέφεν Ζάιμπερτ, δεν σταματά να διαβεβαιώνει ότι η τριμερής συνάντηση Ελλάδας – Τουρκίας – Γερμανίας για την προσφυγική κρίση θα πραγματοποιηθεί, παρά τις επιφυλάξεις της Αθήνας.
Την ίδια στιγμή πληθαίνουν τα δημοσιεύματα ευρωπαϊκών εφημερίδων που εμφανίζουν τους Ευρωπαίους ηγέτες να προετοιμάζουν είτε μια «μίνι» ζώνη Σένγκεν, από την οποία θα απουσιάζει η χώρα μας, είτε σχέδιο αποκλεισμού της από τη ζώνη ελεύθερης μετακίνησης μέσα στην Ε.Ε.
H συνθήκη, που υπεγράφη στην ομώνυμη πόλη του Λουξεμβούργου το 1985 και τέθηκε σε εφαρμογή 10 χρόνια αργότερα, προέβλεπε ταξίδια χωρίς επίδειξη διαβατηρίου ή ταυτότητας εντός Σένγκεν, κοινούς κανόνες ασύλου, κοινό αρχείο καταζητουμένων και ανεπιθύμητων ανθρώπων εντός της ζώνης κ.λπ. Είκοσι χρόνια αργότερα η συμφωνία αυτή είναι σε αποσύνθεση.